Δημιουργοί στον καιρό της τεχνητής νοημοσύνης

Υπολογιστές που γράφουν ειδήσεις, συνθέτουν μουσική και συντάσσουν επιστημονικά άρθρα για τον καρκίνο. Ενας τεράστιος όγκος δεδομένων τον οποίο παράγουμε συλλογικά, τροφοδοτώντας με περιεχόμενο, κάθε δευτερόλεπτο, εταιρείες του Διαδικτύου, όπως η Google, το Facebook και το ΥouTube, ισχυρότερες και από κυβερνήσεις. Ποιος θεωρείται πνευματικός δημιουργός του περιεχομένου αυτού; Τι δικαιώματα έχει; Ποιοι χρησιμοποιούν τα δεδομένα μας, που συλλέγουν μέσω Διαδικτύου οι εταιρείες, και ποιοι έχουν δικαίωμα να βγάζουν κέρδος από αυτά; Οι ψευδείς ειδήσεις και η προπαγάνδα αυξάνονται όσο οι μηχανές εμπλέκονται στην παραγωγή ειδήσεων, όπως και οι κίνδυνοι για τη δημοκρατία. Ποιος θα μας προστατέψει; Υπάρχουν νόμοι που μπορούν να παρακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις και να προνοήσουν για τους κινδύνους που μπορεί αυτές να επιφυλάσσουν; Συναρπαστικό και εφιαλτικό μαζί είναι το μέλλον που διαγράφηκε κατά τις εργασίες του παγκόσμιου συνεδρίου της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οργανισμών Δικαιωμάτων Αναπαραγωγής (International Federation of Reproductions Rights Organizations – IFRRO) που έγινε την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα. Ανεξάντλητες δυνατότητες για ικανοποίηση της αρχέγονης ανάγκης του ανθρώπου για γνώση σε χρόνους σχεδόν μηδενικούς, που συνεπάγονται όμως αλλαγές σχεδόν κατακλυσμικές. Και αυτό δεν είναι το μέλλον, είναι ήδη το παρόν.

Μια εικόνα, από τον χώρο της ενημέρωσης, έδωσε η φινλανδή δημοσιογράφος Γιοχάνα Βέκο, παρουσιάζοντας την πραγματικότητα της ρομποτικής δημοσιογραφίας, υπολογιστικών προγραμμάτων που συντάσσουν ειδήσεις. Ηδη οργανισμοί, με πρώτο το Πρακτορείο Associated Press το 2014, χρησιμοποιούν τη ρομποτική δημοσιογραφία για την παραγωγή αθλητικών και οικονομικών ειδήσεων, για τη σύνταξη του μετεωρολογικού δελτίου και των εκλογικών αποτελεσμάτων, αλλά και για έκτακτες ειδήσεις. Η εφημερίδα Los Angeles Times χρησιμοποιεί την τεχνολογία αυτή για ειδήσεις που αφορούν σεισμούς και ανθρωποκτονίες. Ενα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να συντάξει μια είδηση σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο και μπορεί να συντάξει 10.000 περιγραφές αγώνων μπέιζμπολ τον χρόνο. Δεν κουράζεται και δεν κοιμάται. Δεν χρειάζεται διάλειμμα για καφέ, δεν αρρωσταίνει, δεν απεργεί. Είναι πιο γρήγορο από τον άνθρωπο, πιο ακριβές, μπορεί να γράψει σε οποιαδήποτε γλώσσα. Βρίσκεται πλέον παντού, στους New York Times, στην Washington Post, στο Forbes, στη Le Monde… Μπορεί να συντάσσει κείμενα με συγκεκριμένο ύφος. Κείμενα ρατσιστικά ή προπαγανδιστικά. Μπορεί να παράγει και να διασπείρει τον λόγο του μίσους σε ελάχιστο χρόνο. Δυστοπικό; Ναι. Και τι θα γίνει με τις δουλειές μας, ρώτησαν οι σύνεδροι. Θα τις χάσουμε; Τις χάνουμε ήδη. Πώς μπορούμε να νικήσουμε τη μηχανή; Αυτή ήταν πάντοτε η αγωνία του ανθρώπου. Η απάντηση είναι πάντοτε η ίδια: με το να μην ανταγωνίζεται ο άνθρωπος τη μηχανή εκεί που δεν μπορεί να τη νικήσει. Δεν μπορεί να τη συναγωνιστεί σε ταχύτητα και ακρίβεια. Μπορεί να τη συναγωνιστεί σε ευφυΐα. «Τα ρομπότ δεν μπορούν να κάνουν ερευνητική δημοσιογραφία, να διεξαγάγουν μια συνέντευξη, να γράψουν μια κριτική. Οι έξυπνοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί θα πρέπει να δουν τη ρομποτική δημοσιογραφία ως μια δυνατότητα να απελευθερώσουν τον άνθρωπο από τις μηχανικές, βαρετές δουλειές ακριβώς για να ασχοληθεί με πιο σημαντικά πράγματα» κατέληξε η Βέκο. Οπως το κοσκίνισμα των κειμένων αυτών για ψευδείς ειδήσεις.

Οσα ισχύουν στη δημοσιογραφία ισχύουν και για τις τέχνες και τις επιστήμες. Αυτό που γίνεται λοιπόν όλο και πιο σημαντικό είναι η προστασία αυτής της ανθρώπινης ευφυΐας, του ανθρώπου δημιουργού.

«Η πνευματική ιδιοκτησία αποτελεί ουσιαστικό τμήμα της διακυβέρνησης, της δημοκρατίας και του ΑΕΠ και δημιουργεί χιλιάδες ή εκατομμύρια δουλειές, ανάλογα τη χώρα, στη μουσική, στον κινηματογράφο, στην κατοχύρωση πατεντών, στο κοπιράιτ. Επομένως, είναι ένα θέμα που πρέπει να απασχολήσει τους G20, τους ηγέτες του κόσμου, το πώς θα προστατευθεί η πνευματική ιδιοκτησία σε παγκόσμιο επίπεδο» ήταν το σχόλιο της προέδρου του συνεδρίου Τρέισι Αρμστρονγκ μιλώντας στο «Βήμα». Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον περασμένο μήνα οι ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων και της κατοχύρωσής της με ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Η λέξη-κλειδί εδώ είναι η «αδειοδότηση», όπως μας είπε η κυρία Αρμστρονγκ συνοψίζοντας τις συζητήσεις του συνεδρίου, δηλαδή η παραχώρηση άδειας χρήσης και αναπαραγωγής προϊόντων της πνευματικής δημιουργίας βάσει κανόνων και έναντι κόστους, υπογραμμίζοντας τη σημασία ένταξης σε προγράμματα αδειοδότησης των βιβλιοθηκών και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων – ένα ακανθώδες ζήτημα που απασχόλησε αρκετά τους συνέδρους. Στην πράξη το κόστος αυτό μπορεί «να ενσωματώνεται στην αμοιβή των παρόχων του Internet, στο κόστος των ηλεκτρονικών υπολογιστών, στις υπηρεσίες βιβλιοθηκών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων» εξήγησε η κυρία Αρμστρονγκ. Με άλλα λόγια, τα πράγματα επιβάλλουν την καταβολή κάποιας συνδρομής για όλες αυτές τις υπηρεσίες, τη συλλογή των δικαιωμάτων από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, όπως ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) που υποδέχθηκε στην Ελλάδα το συνέδριο της IFFRO, και την καταβολή τους στη συνέχεια στους δημιουργούς του περιεχομένου.

Ενα άλλο από τα συμπεράσματα του συνεδρίου, το οποίο υπογράμμισε η ίδια, είναι ότι πλέον, στην εποχή των υπολογιστών, της μηχανικής μάθησης, της αυτοματοποιημένης δημιουργίας και της τεχνητής νοημοσύνης «κάθε προϊόν πνευματικής δημιουργίας αποκτά αξία. Λόγου χάριν, μια φωτογραφία που έχει τραβήξει ένας επαγγελματίας φωτογράφος αλλά δεν τη δημοσιεύει επειδή δεν είναι καλή, μπορεί να είναι χρήσιμη για τα προγράμματα μηχανικής μάθησης προκειμένου να μάθουν τι είναι μια καλή φωτογραφία και ποια φωτογραφία δεν πληροί κριτήρια δημοσίευσης. Επομένως, πλέον και αυτές οι φωτογραφίες θα πρέπει να προστατεύονται και να καταβάλλονται αμοιβές για τη χρήση τους μέσω προγραμμάτων αδειοδότησης».

Το συνέδριο της IFFRO στην Αθήνα παρακολούθησαν 300 σύνεδροι από 50 χώρες, στην πλειονότητά τους άνθρωποι άνω των 35 ετών, όπως παρατηρήσαμε, και τα ερωτήματα των περισσοτέρων στις συζητήσεις που ακολούθησαν τις ανακοινώσεις του συνεδρίου ζητούσαν απαντήσεις σε άμεσα προβλήματα, όπως το πώς θα σωθούν οι δουλειές των δημιουργών σε μια εποχή που εντείνεται η χρήση των μηχανών στη δημιουργική διαδικασία. «Υπάρχει μεγάλη παραπληροφόρηση σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη» επισήμανε η κυρία Αρμστρονγκ. «Οι μηχανές δεν έχουν αποκτήσει ακόμη εγκέφαλο. Πράγματι, κάποιες δουλειές θα χαθούν, κάποια επαγγέλματα θα εξαφανιστούν αν μπορούν να τα αναλάβουν οι μηχανές, αλλά και ο δικός μας ρόλος θα αλλάξει, θα αναβαθμιστεί ως συνέπεια της χρήσης των μηχανών». Με άλλα λόγια, σε βάθος χρόνου, οι έξυπνοι υπολογιστές θα μας ωθήσουν να γίνουμε εξυπνότεροι και αυτή την ευφυΐα καλούμαστε να προστατέψουμε τώρα.