«Απολαμβάνω τη φάση της συγγραφής» έχει εξομολογηθεί ο διηγηματογράφος Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος. Προϋποθέσεις αυτής της ευφορικής συνθήκης είναι, βέβαια, ο κλειστός χώρος του γραφείου του, λίγη μουσική, προκλασική ή τζαζ κατά προτίμηση, και «οπωσδήποτε το απαραίτητο χαρτί (σαμουά ματ, των 120 γραμμαρίων, κομμένο στη χαρτοκοπτική μηχανή σε διαστάσεις 21,5×29 εκατοστά), καθώς και oι ειδικών προδιαγραφών πολύχρωμοι μαρκαδόροι για τη χειροτεχνία των λέξεων».
Με αυτή τη σαρκική πλευρά της γραφής του έρχεται σε επαφή ο μελετητής του Αρχείου του, σκέφτομαι, καθώς διατρέχω τους φακέλους του Αρχείου Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας (ΔΚΒΒ) και συναντώ ιδιόχειρα σημειώματα με τον ευανάγνωστο και ευχάριστο γραφικό χαρακτήρα του με μαύρο ή μπλε μαρκαδόρο γραφής και φαρδιές υπογραμμίσεις με ροζ και πορτοκαλί μαρκαδόρους.
Γεννημένος στον Πύργο Ηλείας το 1930, στρατιωτικός γιατρός στο επάγγελμα, εμφανίστηκε στα γράμματα το 1962 με το διήγημά του «Οι φρακασάνες» στο περιοδικό «Αργώ» Καβάλας. Θα το συμπεριλάβει αργότερα στην πρώτη συλλογή διηγημάτων του Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη (εκδ. Τραμ, 1973).
Θα ακολουθήσουν, αφιερωμένες όλες στη σύζυγό του, Νιόβη, τα Θερμά θαλάσσια λουτρά (εκδ. Εγνατία, 1980), ο Γενικός αρχειοθέτης (εκδ. Κείμενα, 1989), η Ροζαμούνδη (εκδ. Νεφέλη, 1995), ο Οβολός (εκδ. Νεφέλη, 2004) και ο Θησαυρός των αηδονιών (εκδ. Γαβριηλίδης, 2009) – των οποίων ολοκληρώθηκε πρόσφατα η επανέκδοση από τις εκδόσεις Κίχλη – και, μεταξύ άλλων, τρεις τόμοι άρθρων και δοκιμίων, που επίσης θα επανεκδοθούν.
Το προσωπικό του αρχείο περιλαμβάνει την αρθρογραφία του, επιστολές, φωτογραφίες, κριτικά του σημειώματα για κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας· κριτικές άλλων για το λογοτεχνικό του έργο· συνεντεύξεις του και ρεπορτάζ από τις βραβεύσεις του με το βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του (2010), καθώς και με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων (2015)· υλικό για την Κινηματογραφική Λέσχη που ίδρυσε στην Καβάλα, όταν υπηρετούσε εκεί, και για τα επιστημονικά συνέδρια που διοργάνωσε ως στρατιωτικός γιατρός – χρήσιμα για την καλύτερη κατανόηση του βίου και του έργου του.
Ο φιλέρευνος μελετητής δεν θα βρει χειρόγραφα και πρώτες γραφές των διηγημάτων του. Ισως διότι, όπως έχει αφηγηθεί ο ίδιος, «καταγράφει» ένα διήγημα σε ελάχιστες ημέρες αφού «στριφογυρίζει στο μυαλό μου επί μήνες (ενίοτε και χρόνια) κι εκεί κυρίως πραγματοποιείται η συγγραφή του».
Αρχειοθέτης και εραστής της τυπογραφίας
Ωστόσο, το Αρχείο του είναι εύγλωττος μάρτυρας της μεθόδου εργασίας και της προσωπικότητας του Παπαδημητρακόπουλου. Διαπιστώνουμε την αρχειακή συνείδηση του συγγραφέα ως «γενικού αρχειοθέτη», για να χρησιμοποιήσουμε δικές του λέξεις, ο οποίος έχει ταξινομήσει ο ίδιος το αρχείο του σε φακέλους και υποφακέλους, περιγράφοντας τα περιεχόμενά τους σε χειρόγραφα σημειώματα ή στα εξώφυλλά τους.
Το ενδιαφέρον του για την αισθητική της γραφής επεκτείνεται και στην καλαισθησία του τυπωμένου κειμένου. Οδηγίες προς εκδότες για γραμματοσειρές και διάστιχα, εξώφυλλα και δείγματα χαρτιού, επιμελείς διορθώσεις με κόκκινο μαρκαδόρο σε τυπογραφικά δοκίμια καθιστούν χειροπιαστό στον ερευνητή αυτό που ο ίδιος έχει παραδεχθεί: «Μου είναι αδύνατον να γράψω οποιοδήποτε κείμενο, χωρίς να το φανταστώ στοιχειοθετημένο: το είδος των στοιχείων, οι στιγμές τους, τα τετράγωνα, τα διάστιχα […] πιστεύω ότι διαυγάζουν το κείμενο, συντείνουν στην υφολογική, αλλά και στην εννοιολογική του ολοκλήρωση».
Ο στοργικός επιμελητής
Σημαντικός όγκος του Αρχείου του περιλαμβάνει αλληλογραφία, φωτογραφίες και άλλα τεκμήρια που αφορούν συγγραφείς με τους οποίους συνδέθηκε, τον Νίκο Καββαδία, τον Ηλία Πετρόπουλο, τον Επαμεινώνδα Χ. Γονατά, τον Γιώργη Παυλόπουλο και κυρίως τον Νίκο Καχτίτση. Μαζί με το μέρος του Αρχείου του για τον Ηλία Πετρόπουλο που δώρισε (2006-2007) στα Αρχεία της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, συγκροτούν ένα σώμα που αφενός αποκαλύπτει σχέσεις, συνάφειες και αλληλεπιδράσεις, αφετέρου μαρτυρεί τον κεντρικό ρόλο του Παπαδημητρακόπουλου στην έκδοση του έργου και στη διατήρηση της μνήμης των λογοτεχνών αυτών.
Οι ογκώδεις φάκελοι για τον Καχτίτση (που περιλαμβάνουν επιστολές και σημειωματάρια του Καχτίτση, τυπογραφικά σχέδια για εξώφυλλα βιβλίων του κ.ά.) είναι πολύτιμοι και για τον μελετητή εκείνου. Σημειώματα του Παπαδημητρακόπουλου με τυπογραφικές οδηγίες προς τον Κέδρο, τον Μάρτιο του 1976, τεκμηριώνουν την πρώτη απόπειρα επανέκδοσης των έργων του Καχτίτση ενώ οι επιστολές του για τη συγκέντρωση βιβλιογραφίας και η φροντίδα του για την έκδοση του φυλλαδίου Αναφορές στο έργο του πεζογράφου Νίκου Καχτίτση (1974), «γραφέν προς χρήσιν των νεωτέρων, ιδία, αναγνωστών», που τυπώνει, ιδίοις αναλώμασιν, «μνήμης χάριν», τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο εκείνου, αναδεικνύουν τον Παπαδημητρακόπουλο σε στοργικό επιμελητή, μεθοδικό και έμπειρο εκδότη, μια πτυχή της πολύπλευρης δραστηριότητάς του που αξίζει να μελετηθεί περαιτέρω.
Κριτική και πολιτική ευσυνειδησία
Αντίστοιχα, την ευσυνειδησία του ως κριτικού αλλά και ως πολίτη καθώς και μια μαχητική και εξωστρεφή προσωπικότητα μαρτυρούν τεκμήρια της αλληλογραφίας του. Ενδεικτικά, στέλνει επιστολή (27/10/1962) στον εκδοτικό οίκο Μanesse Verlag στη Ζυρίχη, που μόλις είχε κυκλοφορήσει γερμανική μετάφραση του Κοτζάμπαση του Kαστρόπυργου του Καραγάτση, για να επισημάνει ότι η ανάλυση του Μ. του ονόματος του συγγραφέα ως Manolis Karagatsis στο εξώφυλλο του βιβλίου είναι εσφαλμένη, προκαλώντας απάντηση του ελβετού εκδότη με τη σημείωση ότι θα γίνει η απαραίτητη διόρθωση σε ανατυπώσεις του βιβλίου.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, η επιστολή του (16/3/2011) προς τη δημοτική αρχή, με την οποία διαμαρτύρεται για την κατάσταση στην περιφερειακή προς Ψυχικό οδό Βριλησσού, διαβάζεται σαν ένα από τα διηγήματά του, το οποίο ξεκινά, κατά την προσφιλή του μέθοδο, από μια βιωματική αφορμή, «αφήσαντας –για να θυμηθούμε λίγο και τον Σκαρίμπα– το αμάξι για σέρβις στο συνεργείο», για να καταλήξει στην καταγγελία της εγκατάλειψης των παρτεριών της οδού, «ένας άθλιος και θλιβερός πολτός βρωμιάς, εγκατάλειψης, ασχήμιας, ασχημίας κ.ο.κ.».
INFO: Το Αρχείο παρουσιάστηκε στην εκδήλωση «Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Ηλιος Αρχειοθέτης μνήμης Τόπων και Αισθημάτων» (9/11/2024) στη Βέροια, με ομιλητές τον συγγραφέα Γιάννη Καισαρίδη, τον φιλόλογο Χρήστο Σκούπρα που μελετά το Αρχείο και την εκδότρια Γιώτα Κριτσέλη.
Στη Βέροια και στη «Μέδουσα»
«Βλέπω αυτή τη δωρεά και σαν επιστροφή τόσο στον τόπο (όπου λειτούργησα για λίγο το πρώτο ιατρείο μου!) όσο και στον ειδικό χώρο της βιβλιοθήκης, όπου με πρωτοβουλία του Γιάννη Τροχόπουλου οργανώθηκε μία από τις πρώτες τιμητικές παρουσιάσεις των βιβλίων μου» ανέφερε ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος στην επιστολή δωρεάς του Αρχείου του στη ΔΚΒΒ. Εχουν παραδοθεί, τμηματικά, από τον Απρίλιο του 2023 είκοσι φάκελοι με περισσότερα από 1.300 τεκμήρια, των οποίων έχει σχεδόν ολοκληρωθεί η καταλογογράφηση και η ψηφιοποίηση. Αναρτώνται σταδιακά στο ψηφιακό αποθετήριο «Μέδουσα» (medusa.libver.gr) της ΔΚΒΒ, από όπου θα είναι προσβάσιμα, όπως οι κανονισμοί περί πνευματικής ιδιοκτησίας επιτρέπουν. Οι δυνατότητες αυτές δεν είναι συνήθεις για μια δημόσια βιβλιοθήκη της επαρχίας. Για τον Γιάννη Τροχόπουλο, τον τέως διευθυντή της ΔΚΒΒ και νυν μέλος της Εφορείας της, για του οποίου τη λαμπρή θητεία έχουμε γράψει στο παρελθόν, η απόκτηση, διάσωση και διάθεση του Αρχείου ολοκληρώνει με τον καλύτερο τρόπο τη διαχρονική φιλία του με τον Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλο. Για τον νυν δραστήριο διευθυντή, Αντώνη Γκαλίτσιο, που συνεχίζει την παράδοση, η εμπιστοσύνη του ηλείου συγγραφέα προς τη ΔΒΚΚ αποτελεί αναγνώριση της επιμονής και της επένδυσης σε υποδομές που καθιστούν τη βιβλιοθήκη ικανή για τη διαχείριση φιλόδοξων έργων.
