Διαχρονικό αριστούργημα

Μετάφραση Μαρία Παλαιολόγου

Εκδόσεις Ψυχογιός, 2018

σελ. 496, τιμή 17,70 ευρώ

«Εχω την αίσθηση ότι οι συγγραφείς στη Λατινική Αμερική δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιούν τη λέξη «μοναξιά«, γιατί φοβούνται ότι οι αναγνώστες θα το θεωρήσουν παραπομπή στον Γκάμπο» (δηλαδή τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες). Το είχε πει ο κορυφαίος μεξικανός συγγραφέας Κάρλος Φουέντες αναφερόμενος στα Εκατό χρόνια μοναξιά – και δεν είναι υπερβολή. Πέρυσι συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από τότε που πρωτοεκδόθηκε αυτό το αριστούργημα συνταράσσοντας τη διεθνή κοινότητα αναγνωστών, συγγραφέων και κριτικών και ο χρόνος δεν του έχει προσθέσει ούτε μια ρυτίδα.

Ο Γκαρσία Μάρκες δημιουργεί μια πολιτεία που την ονομάζει Μακόντο και την αναδεικνύει σε μυθική Αρκαδία της Λατινικής Αμερικής. Την ιδρύει στις αρχές του 19ου αιώνα πάνω σε ένα ποτάμι κάπου στη Νότια Αμερική ο Χοσέ Αρκάδιο Μπουενδία, πατριάρχης μιας οικογένειας που επί πέντε γενιές θα κυριαρχήσει στα εκατό χρόνια ζωής του Μακόντο. Μαζί με τους Μπουενδία παρελαύνουν πλήθος αλησμόνητοι χαρακτήρες: μυστηριώδεις τσιγγάνοι που επισκέπτονται την πόλη, διαφθαρμένοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, παπάδες, βάρβαροι στρατιώτες (και από τις δύο πλευρές: και τους συντηρητικούς και τους φιλελεύθερους), ή γκρίνκος (Βορειοαμερικανοί) της διαβόητης εταιρείας United Fruit Company που θέλουν να μετατρέψουν την περιοχή γύρω από το Μακόντο σε μια τεράστια μπανανοφυτεία.

Το Μακόντο, με την πένα εκείνου του ανυπέρβλητου μάστορα, είναι μια πόλη πραγματική και ψευδαισθητική ταυτοχρόνως, γήινη και ονειρική, που μεταμορφώνεται διαρκώς μέσα στον χρόνο. Εξαιτίας αυτού του μυθιστορήματος καθιερώθηκε ο όρος μαγικός ρεαλισμός (μολονότι είχε χρησιμοποιηθεί και αρκετά παλαιότερα για άλλους λόγους). Αλλά ο αναγνώστης δεν έχει την αίσθηση ότι τα μαγικά στοιχεία (οι δεισιδαιμονίες και τα μικρά θαύματα της καθημερινότητας) κυριαρχούν στην αφήγηση. Αντίθετα, φωτίζουν εντονότερα τα ρεαλιστικά της στοιχεία: τις απεργίες, τις επαναστάσεις που έζησε το Μακόντο, τις αυτοκτονίες, τον ερωτισμό που διαχέεται όπως το μελάνι σε πορώδες χαρτί, την ψυχολογία ανδρών και γυναικών, τις ονειροφαντασίες τους, τη στάση τους απέναντι στη μοίρα και στον θάνατο.

Η πραγματικότητα εδώ δημιουργεί τις ψευδαισθήσεις και σε αυτές ανακαλύπτουμε το τηλεσκοπικό της βάθος, για τούτο και πολλές φορές φαντάζει πιο παράξενη από τα υπερφυσικά γεγονότα. Η ανάληψη στους ουρανούς λ.χ. μιας από τις πιο γοητευτικές ηρωίδες που συναντούμε σε μυθιστόρημα, της Ωραίας Ρεμέδιος, δεν μοιάζει λιγότερο ρεαλιστική από τη σκηνή όπου ένας από τους Μπουενδία, ο συνταγματάρχης Αουρελιάνο Μπουενδία, στήνεται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Αυτό το έπος της φαντασίας και της πραγματικότητας δεν είναι μόνο το χρονικό ενός αιώνα αλλά και ένα τεράστιο κάτοπτρο όπου καθρεφτίζεται μια ολόκληρη ήπειρος. Ο Γκαρσία Μάρκες είναι κορυφαίος ποιητής της αφήγησης που ξέρει να κρατά καθηλωμένο τον αναγνώστη στη σελίδα, όμως διαθέτει και ασύγκριτη αίσθηση του χιούμορ και της υπερβολής, χάρισμα που στον ίδιο βαθμό το είχε μόνον ο Ντίκενς.

 Σήμερα, οι εναλλακτικές μορφές της αλήθειας που ζούμε εξηγούν ως έναν βαθμό γιατί το Εκατό χρόνια μοναξιά παραμένει σύγχρονο μυθιστόρημα. Οι νεότεροι αναγνώστες στη χώρα μας έχουν την ευκαιρία να το ανακαλύψουν. Οι παλαιότεροι να το ξαναδιαβάσουν στη νέα, εξαιρετική μετάφραση της Μαρίας Παλαιολόγου.