Από το Μεσολόγγι της Επανάστασης στο Eurogroup της «αντίστασης»

«Τι είναι η πατρίδα μας;». Οταν γίνεται αυτή η ερώτηση σχεδόν όλοι απαντούμε, υιοθετώντας το ανάλογο, συνήθως σκωπτικό, ύφος, με τους στίχους από το ομότιτλο ποίημα του Ιωάννη Πολέμη: «μην είν’ οι κάμποι, μην είναι τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά; Μην είναι ο ήλιος της που χρυσολάμπει, μην είναι τ’ άστρα της τα φωτεινά;». Ασφαλώς, στο πλαίσιο μιας ιστορικής ανάγνωσης, σήμερα γνωρίζουμε πως στην εποχή του Πολέμη η ρομαντική και αθώα αυτή αυτοεικόνα, κάθε άλλο παρά κωμική ήταν. Ανταποκρινόταν στο αξιακό σύστημα και τους συμβολισμούς μιας κοινωνίας που αναγνώριζε (ή, πάντως, ήθελε να αναγνωρίζει) τον εαυτό της στον ορίζοντα των κάμπων και των ψηλών βουνών. Επρόκειτο, με άλλα λόγια, για μια ανάγνωση του «εθνικού εαυτού» ιστορικά καθορισμένη – και κατά συνέπεια υποκείμενη στην αλλαγή και τη διαφοροποίηση. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως αυτή η ειδυλλιακή αναπαράσταση γρήγορα αντικαταστάθηκε από άλλες αντίστοιχες αντιλήψεις, όχι λιγότερο εξιδανικευμένες, σίγουρα όμως διαφορετικές. Ας θυμηθούμε εδώ τους νεότερους κοινούς τόπους για την ελληνική «φιλοξενία», για το ελληνικό «κέφι», για το ελληνικό «φιλότιμο» κ.λπ. Ολες λειτουργούσαν επιβεβαιωτικά στο συλλογικό συνειδητό με τον ίδιο ακριβώς τρόπο: τον εξαιρετισμό.

Τι συμβαίνει όμως όταν αυτές οι προβολές (στην προκειμένη περίπτωση της Ελλάδας και των Ελλήνων) γίνονται αντικείμενο της ματιάς του ξένου; Τι συμβαίνει όταν η αυτοεικόνα δοκιμάζεται στον καθρέφτη των Αλλων; Και πώς διασταυρώνονται αυτές οι αμοιβαίες αντανακλάσεις; Στα ερωτήματα αυτά έρχεται να δώσει απαντήσεις ο πλούσιος αγγλόφωνος τόμος που επιμελήθηκαν ο Παναγής Παναγιωτόπουλος (επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ) και ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος (αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) εκκινώντας από μια υπόθεση προκλητική όσο και πρωτότυπη. Για τους δύο επιμελητές, το διεθνές ενδιαφέρον για την Ελλάδα από τα τέλη ήδη του 18ου αιώνα μπορεί να ερμηνευθεί ως αντανάκλαση των μετασχηματισμών μιας έννοιας κεντρικής στην ιστορία των σχέσεων της Δύσης με τον υπόλοιπο κόσμο∙ της έννοιας του εξωτισμού.