Τρυφερότητα – ευθραυστότητα – ζωντανό – άδειο – νεκρό – σπαραγμός – υπέρβαση – αγάπη – συμπόνια. Η Μοναχοκόρη (εκδ. Ικαρος) της Γκουαδαλούπε Νέτελ αφυπνίζει και ταράζει τις σκέψεις και τις αισθήσεις μας ακόμα κι αν αυτές είναι καλά τακτοποιημένες, από καιρό, στα συρτάρια του μυαλού μας. Tα σπουδαία βιβλία σε πιάνουν από τον λαιμό από την πρώτη φράση: «Σήμερα πέθανε η μαμά, μπορεί και χθες, δεν ξέρω». Οπως με τον Ξένο του Αλμπέρ Καμί έτσι και με τη Μοναχοκόρη της Νέτελ, η ουσία του έργου, έτσι όπως συμπυκνώνεται στις πρώτες λέξεις, εγγράφεται μέσα στο μυαλό μας: «Οταν κοιτάζεις ένα μωρό, την ώρα που κοιμάται, είναι σαν να παρατηρείς την ευθραυστότητα του ανθρώπου».
Με έναυσμα τη μητρότητα η Μοναχοκόρη φέρνει στο προσκήνιο, με έναν αναπάντεχα αισθαντικό και στοχαστικό τρόπο, την κρυμμένη δύναμη της ανθρώπινης ευαλωτότητας. Η έγνοια μου για τον άλλον με καθιστά ανθρώπινο υποκείμενο. Οι γυναίκες στο βιβλίο της Νέτελ έχουν ένα ιδιαίτερο τρόπο να φροντίζουν τον άλλον, κι έτσι να περιφρουρούν, κατά κάποιο τρόπο, τον πολιτισμό μας από την επικείμενη καταστροφή του.
Η Ινές, η μοναχοκόρη, είναι ένα καταδικασμένο πλάσμα. Η Αλίνα μαθαίνει όταν ήδη είναι σε προχωρημένη εγκυμοσύνη ότι κουβαλά στα σπλάχνα της ένα μελλοθάνατο μωρό. Mε ευφυΐα, ενσυναίσθηση και μαεστρία η συγγραφέας αποτυπώνει όλες τις αντιφάσεις και τις διακυμάνσεις ενός παράδοξα συντριπτικού πένθους. Εν τέλει, το μωρό γεννιέται, και δεν πεθαίνει στη γέννα. Είναι ένα ατροφικό, νεκροζώντανο πλάσμα. Κάθε στιγμή μπορεί να είναι η τελευταία του στιγμή. Συγκλονίζεται από σπασμούς, επιληπτικές κρίσεις, άναρθρες κραυγές. Δεν ξέρουμε καν αν βλέπει, αν ακούει, αν νιώθει. Ενα πρωτόπλασμα…
Κι όμως σε αυτό το παρεκκλίνον πλάσμα, συμπυκνώνεται η τόλμη της ελπίδας. Μιας ελπίδας, πέρα για πέρα τρελής, ανορθολογικής, εκτός από κάθε κανόνα ορθού λόγου. Πώς αλλιώς όμως θα μπορούσε να υπάρξει σήμερα ελπίδα; Κάτι σε σπρώχνει μέσα σου να πιστέψεις ότι αν υπάρξει ελπίδα σε αυτόν τον κόσμο, θα υπάρξει μόνον χάριν των καταφρονεμένων και ξεγραμμένων πλασμάτων. Χάριν της Ινές. Σε μια εποχή όπου το ανθρώπινο πλάσμα παλεύει να επιβιώσει σε έναν πλανήτη που μέρα τη μέρα κατολισθαίνει στη βία και την καταστροφή, το βιβλίο αυτό μας χαρίζει μια ανατρεπτική, επαναστατική, θα πω, χαραμάδα ελπίδας. Τι αξία έχει ένας γενετικά επιβαρυμένος οργανισμός δίχως λαλιά, δίχως όραση, που συγκλονίζεται από επιληπτικές κρίσεις, έτοιμος ανά πάσα στιγμή να σβήσει και να τελειώσει το μαρτύριο που γεννά κυρίως στη μητέρα του; Κι όμως το πρώιμο αυτό πλάσμα είναι ικανό να ενεργοποιήσει στη μητέρα του, και όχι μόνον σε αυτήν, πρωτοφανέρωτα συναισθήματα.
«Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο» λέει ο Καμί. «Θα πρέπει να φανταστούμε την Αλίνα ευτυχισμένη» μαζί με τον Σίσυφο. Στο Πάνθεον των εμβληματικών προσώπων της σπουδαίας λογοτεχνίας θα πρόσθετα και το όνομα της Αλίνας, της ηρωίδας της Γκουαδαλούπε Νέτελ. Γιατί; Mα γιατί η μητέρα επιλέγει. Είναι το υποκείμενο και όχι το παθητικό αντικείμενο στην τραγικότητα της ιστορία της. Είναι η δική της απόφαση να μη συντομεύσει τη ζωή του μωρού. Κάθε στιγμή επιλέγει να διατηρεί στη ζωή το μωρό της. Κάθε στιγμή επιλέγει να μην του κάνει ευθανασία. Κάθε στιγμή επιλέγει και επιθυμεί να περιβάλλει με τη στοργή και την αγάπη της ένα πλάσμα που είναι ακόμη ζωντανό. Προσυπογράφω τον Προυστ.
Τα πιο αληθινά πρόσωπα είναι τα πρόσωπα στα μυθιστορήματά μας. Θα πω ότι η Ινές είναι το πιο αληθινό από τα αληθινά πρόσωπα μέσα σε αυτό το ξεχωριστό βιβλίο. Ενσαρκώνει σήμερα ένα ανθρώπινο πλάσμα που παλεύει να επιβιώσει σε έναν σπαρασσόμενο από πολέμους και οικολογικές καταστροφές πλανήτη. Με ποιητική χάρη και τρυφερότητα η συγγραφέας μας κάνει ένα σπουδαίο δώρο. Ναι! Ενα βιβλίο μπορεί να θρυμματίσει την παγωμένη μέσα μας θάλασσα. Διαβάστε αυτό το βιβλίο και θα καταλάβετε τι εννοώ.
Η Μοναχοκόρη με την εξαιρετική μετάφραση της Νάννας Παπανικολάου μας παροτρύνει να συλλογιστούμε ότι ο θάνατος, ακόμα κι αν έχει εξαγγελθεί, δεν ταιριάζει στον συγγραφέα. Η γραφή, ακόμα κι όταν εμπνέεται από τον θάνατο, θα παραμένει ένα ανοιχτό στοίχημα για τη ζωή.
Η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας, συγγραφέας.
