Το όνειρο της κόκκινης κάμαρας (ή Η ιστορία της πέτρας)
Εισαγωγή Ντέιβιντ Χοκς. Μετάφραση Ελλη Λαμπρίδη
Εκδόσεις Gutenberg, 2018, σελ. 789,τιμή 26 ευρώ
Η μετάφραση αυτού του αξεπέραστου μυθιστορήματος της δυναστικής Κίνας, που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg στην εξαίρετη σειρά Orbis Literae, δεν είναι νέα. Πρωτοκυκλοφόρησε το 1963 από τις εκδόσεις Φέξη κι εδώ και πολλά χρόνια δεν την έβρισκες ούτε στα παλαιοπωλεία. Η νέα έκδοση όμως διορθώνει τα πολλά τυπογραφικά λάθη της παλαιότερης (ιδίως σε ό,τι αφορά τα ονόματα, ων ουκ έστιν αριθμός), είναι εφοδιασμένη με περισσότερες – και απολύτως αναγκαίες – σημειώσεις και συνοδεύεται από τη θαυμάσια εισαγωγή του μεταγενέστερου μεταφραστή στα αγγλικά Ντέιβιντ Χοκς. Διαφωτιστική σε πολλά για τον αναγνώστη που θα διαβάσει αυτό το σπουδαίο βιβλίο.
Η έκδοση είναι και ένας μεταθανάτιος φόρος τιμής στη μεταφράστρια Ελλη Λαμπρίδη που για τα δεδομένα της εποχής επιτέλεσε μεγάλο έργο. Το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, όχι μόνο επειδή πρόκειται για μείζον μυθιστόρημα, που αποτελεί για την Κίνα ό,τι και το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ για τη Γαλλία, αλλά και γιατί αναδεικνύει τη λάμψη, όπως και τη σκοτεινή πλευρά, της τελευταίας μεγάλης κινεζικής δυναστείας (των Τσινγκ) που κατέρρευσε το 1911.
Αναζητώντας ταυτότητα
Σε πρώτο επίπεδο, το μυθιστόρημα είναι μια ερωτική ιστορία που αναφέρεται στο πεπρωμένο του κεντρικού ήρωα Πάο-γιου. Ομως αυτό αποτελεί την αφορμή. Ο ήρωας αναζητεί την ταυτότητά του και προσπαθεί να κατανοήσει ποιος είναι ο σκοπός της ζωής, πού οφείλεται η αποτυχία και η επιτυχία, πώς περνάει κανείς από το κενό (την ύψιστη αλήθεια) στη μορφή κι από εκεί στα αισθήματα και από την αλήθεια στη φαντασία, διότι «η αλήθεια γίνεται φαντασία, όταν η φαντασία είναι αληθινή». Ο κόσμος που περιγράφεται είναι τεράστιος, όπως και το πλήθος των ψυχολογικών και μεταφυσικών ερωτημάτων. Οχι απλώς επειδή εκατοντάδες πρόσωπα περνούν από το μυθιστόρημα αλλά και γιατί το βιβλίο συνοψίζει μια ολόκληρη εποχή (το πρώτο μισό του 18ου αιώνα), τη ζωή των ευγενών και της μεσαίας τάξης, τη δομή της οικογένειας, την οικονομία, τη θρησκεία και τον σεξουαλικό βίο, όπως και την επιβολή του πατέρα πάνω στα παιδιά του. Ομως σ’ αυτό το πατριαρχικό περιβάλλον δεν είναι λίγα και τα μητριαρχικά στοιχεία, τα οποία ορίζουν το είδος της ιεραρχίας στο εσωτερικό των μεγάλων οικογενειών.
Ο Πάο-γιου ανήκει στην οικογένεια των Τσία που έχει μεγάλη πολιτική δύναμη όχι μόνο για τη σχέση της με τον αυτοκράτορα αλλά και για την επιβολή της στην τοπική κοινωνία. Τέτοιες οικογένειες αποτελούσαν την ελίτ της εποχής που βέβαια παρουσίαζε γνωρίσματα εκλέπτυνσης – αλλά και διαφθοράς. Οι Τσία συνδυάζουν τον κομφουκιανισμό (όσον αφορά την παιδεία) με ταοϊστικές και βουδιστικές τελετές τόσο στους γάμους όσο και στις κηδείες. Οι άνδρες και οι γυναίκες της οικογένειας έχουν πολύ υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ασχολούνται με την ποίηση, λύνουν γρίφους και παίζουν με διάφορα αινίγματα, ενώ και η καθημερινότητά τους έχει τελετουργικό χαρακτήρα. Συμπεριφέρονται ως εστέτ στα πάντα: από το πώς μιλούν έως το πώς πίνουν το τσάι τους. Η μουσική και το θέατρο είναι αναπόσπαστα δεμένα με την καθημερινότητα αυτή.
Εντονος παρουσιάζεται και ο σεξουαλικός βίος. Οι άνδρες εκμεταλλεύονται σεξουαλικά τη θέση τους στην οικογενειακή ιεραρχία. Η ζήλια πάει μαζί με τη μοιχεία και βέβαια οι υπηρέτριες είναι απλώς σεξουαλικά αντικείμενα.
Πολιτισμός τριών αιώνων
Τα παραπάνω είναι ελάχιστα από τα όσα περιέχει τούτη η κινεζική σάγκα, στην οποία ενσωματώνονται και πλήθος πολιτισμικά στοιχεία που κληροδότησε η δυναστεία των Μινγκ στα τέλη του 16ου αιώνα, όταν βρισκόταν στη μεγάλη της ακμή. Ετσι, αυτό το περίτεχνο μυθιστόρημα μπορεί να θεωρηθεί και καλή εισαγωγή στον δυναστικό πολιτισμό τριών αιώνων (16ος, 17ος και 18ος).
Ο συγγραφέας Τσάο Χσούε-τσιν πέθανε το 1763 αφήνοντας ημιτελές το Ονειρο της κόκκινης κάμαρας (έγραψε μόνο 80 από τα 120 κεφάλαια), που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1792. Το ποιος ή ποιοι «συμπλήρωσαν» το μυθιστόρημα παραμένει και σήμερα στον χώρο των υποθέσεων.
Η ελληνική έκδοση είναι συντομευμένη εκδοχή του συνολικού έργου (το οποίο στην αγγλική έκδοση των Penguin ξεπερνά τις 2.500 σελίδες). Αλλά, έστω κι έτσι, το μυθιστόρημα δεν χάνει την ενότητά του. Διαβάζεται με μεγάλη ευχαρίστηση και άλλο τόσο ενδιαφέρον.
