Ανατομία μιας Επανάστασης

Καταστατικό γεγονός της νεωτερικότητας και κομβικό σημείο της ευρωπαϊκής ιστορίας, η Γαλλική Επανάσταση εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης παρά την παρέλευση δυόμισι σχεδόν αιώνων από το 1789. Κάτι τέτοιο υποδηλώνει αφενός το δυσθεώρητο μέγεθος της ρήξης που επέφερε, αφετέρου τις αντηχήσεις της στο ιστορικό και πολιτικό συνεχές. Την αντιπαράθεση μεταξύ συντηρητικής και προοδευτικής παράταξης, μαρξιστών και αναθεωρητικών ιστορικών συνοψίζει η διαμάχη για το καθεστώς της Τρομοκρατίας (1793-1794): υπήρξε το καθεστώς του Ροβεσπιέρου και της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας «εκτροχιασμός», συγκυριακό φαινόμενο ή προδιαγεγραμμένη εξαρχής κατάληξη που νομοτελειακά ακυρώνει όχι μόνο τη συγκεκριμένη αλλά και κάθε απόπειρα επαναστατικής αλλαγής; Σε μια εκατονταετία ακαδημαϊκών συζητήσεων, το εκκρεμές των ερμηνειών κινήθηκε από τους μαρξιστές Αλμπέρ Ματιέ, Ζορζ Λεφέβρ, Αλμπέρ Σομπούλ ως τον αντικομμουνιστή Φρανσουά Φιρέ και τους μαθητές του. Ωστόσο, την τελευταία εικοσαετία μια σειρά από αναψηλαφήσεις και πιο συνθετικές ματιές έχουν πλουτίσει τη βιβλιογραφία της Γαλλικής Επανάστασης με μελέτες για τα γεγονότα στις επαρχίες, το λεξιλόγιο και τις πολιτισμικές διαστάσεις της, από τις οποίες προκύπτει μια εικόνα με πολύ περισσότερες φωτοσκιάσεις. Η εξαίρετη Νέα Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης (εκδ. Πόλις) της επί σειρά ετών καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ Ανί Ζουρντάν ανήκει σε αυτή τη χορεία. Επιστρέφοντας στα πρωτότυπα κείμενα της εποχής, απορρίπτει αφενός την «αντεπαναστατική ιστοριογραφία», τονίζει την υπέρμετρη πίεση που άσκησε στους πρωταγωνιστές της εποχής το φάσμα των εσωτερικών διαιρέσεων και του εξωτερικού πολέμου και υπογραμμίζει ότι τα χάσματα τα οποία προέκυψαν από τις περιστάσεις αυτές όρισαν τόσο την τύχη των προσώπων όσο και τη μακρά διαδρομή από την πτώση της Βαστίλλης ως την υπατεία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Η Γαλλική Επανάσταση, καταλήγει η Ανί Ζουρντάν, οφείλει, όπως κάθε επανάσταση, να νοηθεί ως εμφύλιος πόλεμος – και αυτή η εμφυλιοπολεμική της φύση, λανθάνουσα σε όλες τις παρατάξεις ήδη από το 1789, όχι η επαναστατική ιδεολογία, είναι που ευθύνεται για το ξέσπασμα της βίας.