Πώς μπορούν οι νεοελληνικές σπουδές να ευδοκιμήσουν σε ένα μεταβαλλόμενο για τις ανθρωπιστικές σπουδές περιβάλλον; Πώς μπορούν να διατηρήσουν υψηλό επίπεδο έρευνας, να εξασφαλίσουν τη διεύρυνση της κοινότητας των ερευνητών τους, να παράγουν γνώση συμβατή με τα μείζονα ζητήματα της εποχής μας;
Με αφορμή το πρόσφατο μεγάλο συμπόσιο της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (Modern Greek Studies Association / MGSA) που διεξήχθη στο Πρίνστον (17-20 Οκτωβρίου) με συμμετοχή περισσότερων από 200 επιστημόνων από ολόκληρο τον κόσμο συνομιλήσαμε με τον Γιώργο Αναγνώστου, καθηγητή της Εδρας Νεοελληνικών Σπουδών και Πολιτισμού Μιλτιάδη Μαρινάκη στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο.
Πώς θα συνοψίζατε τη στόχευση του εφετινού 28ου συμποσίου της MGSA;
«Καίρια ερώτηση. Επιγραμματικά, δημιουργία κοινοτήτων, επένδυση στο μέλλον τους, προσφορά υψηλού επιπέδου γνώσης ως δημόσιο αγαθό. Αναλυτικά, δημιουργεί μια κοινότητα ερευνητών οι οποίοι είναι αφιερωμένοι στην κατανόηση πολλαπλών πτυχών ενός ευρέος φάσματος «ελληνικών κόσμων». Διακρίνεται από εξαιρετικής ποιότητας έρευνα σε άμεση συνομιλία με τις πιο πρόσφατες θεωρητικές και εννοιολογικές εξελίξεις στην πανεπιστημιακή κοινότητα – και τα καλύτερα δείγματα της οποίας παρουσιάζονται στον κατεξοχήν διανοητικό θεσμό της, το περιοδικό «Journal of Modern Greek Studies». Παρουσιάζει νέες ιδέες, θέτει νέα ερωτήματα επιχειρώντας κριτικές παρεμβάσεις στους ανάλογους επιστημονικούς κλάδους και αυξάνοντας την επικαιρότητα των νεοελληνικών σπουδών.
Ο συντονισμός των νεοελληνιστών με το επιστημονικό και πολιτιστικό «πνεύμα των καιρών» παράγει μια εξωστρεφή επιστημονική κοινότητα. Γιατί οι νεοελληνικές σπουδές θα «υποβιβαστούν», αν δεν επιτελέσουν εξωστρεφή έρευνα, με ολέθρια αποτελέσματα. Η κοινότητα αναστοχάζεται και ταυτόχρονα επενδύει στο μέλλον της νέας γενιάς ερευνητών που εκπροσωπήθηκε στο συμπόσιο συμβάλλοντας σε έναν σημαντικό διαγενεακό διάλογο. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε τη συμβολή του εφετινού οικοδεσπότη, του Seeger Center for Hellenic Studies στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, στο κύρος του οποίου αντανακλάται η υψηλή ποιότητα της διοργάνωσης του 2024».
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ήταν οι ενότητες περί διασποράς. Αναδείχθηκε η πολυμορφία της ελληνικής εμπειρίας τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα;
«Αναδείχθηκαν τουλάχιστον τρεις πτυχές. Πρώτον, η σχέση με την Ελλάδα και τη μετανάστευση από την Ελλάδα στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα με εστίαση σε τοπικές κοινότητες και τους λόγους που την προκάλεσαν. Δεύτερον, η διερεύνηση της διασποράς σε σχέση με τα ιστορικά, πολιτικά και πολιτιστικά πλαίσια της νέας πατρίδας. Αναδείχθηκαν εσωτερικές πολιτικές και πολιτισμικές αντιπαραθέσεις και διαφορές που υποδεικνύουν την εσωτερική ετερογένεια της κάθε κοινότητας, προβληματοποιώντας τη διαδεδομένη αντίληψη της διασποράς ως ομοιόμορφου συνόλου.
Η διασπορά δεν πρέπει να προσεγγίζεται αποκλειστικά σε σχέση με την Ελλάδα, απαιτείται να λαμβάνονται υπ’ όψιν οι πολλαπλές (και πολύπλοκες) ζυμώσεις στη χώρα παραμονής· οι ταυτότητες της διασποράς συγκροτούνται μέσω αυτής της συνάντησης και διαπραγμάτευσης. Τρίτον, η συμβατική προσέγγιση της διασποράς εστιάζεται στις πολιτιστικές πτυχές και στις σχέσεις της με την Ελλάδα. Αμελεί όμως ότι η διασπορά δεν είναι απλώς πολιτιστική, αλλά και πολιτική κοινότητα. Τα μέλη της σχετίζονται και εσωτερικά με την πολιτιστική πολιτική της (για παράδειγμα, πώς αναπαρίσταται η διασπορά, τι αποκλείεται / αποσιωπάται και γιατί) και ως πολίτες που εμπλέκονται με πολιτικά θέματα. Ενα παράδειγμα θα έθετε το ερώτημα πώς η μνήμη των διακρίσεων που υπέστησαν οι έλληνες μετανάστες στην Αυστραλία χρησιμοποιείται από τους απογόνους τους (Ελληνοαυστραλούς οι οποίοι τώρα απολαμβάνουν ευρεία αποδοχή) σε σχέση με τα δικαιώματα ευάλωτων ομάδων όπως των Αβορίγινων».
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια διαρκή ανάπτυξη των διεθνικών σπουδών. Πόσο σημαντική είναι η διεθνική διάσταση για την ελληνική περίπτωση;
«Απολύτως απαραίτητη. Δεν μπορεί να κατανοηθεί η ελληνική κοινωνία και η ιστορία της ανεξάρτητα, για παράδειγμα, από το σχέδιο Τρούμαν, τις αμερικανικές βάσεις, τον αμερικανικό κινηματογράφο, τους χίπις, το ροκ, το NBA. Ή από τους Ελληνοαμερικανούς που συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό της ελληνικής επαρχίας (εμβάσματα, επιστροφή/επανεγκατάσταση, οικονομικά/φιλανθρωπικά πακέτα) ή από τη συμβολή Ελλήνων της διασποράς στον πολιτιστικό χώρο της Ελλάδας. Αυτό το πλαίσιο της διεθνικής διάστασης την κάνει απαραίτητη ως αναλυτική προσέγγιση. Κάτι που δεν αναγνωρίζεται όσο θα έπρεπε.
Διεθνική κατάσταση δεν σημαίνει απλώς και μόνο διασπορικές εκφράσεις σχέσης με Ελλάδα. Εχει να κάνει με την τοποθέτηση ενός φαινομένου σε σχέση και με την Αμερική και την Ελλάδα. Παράδειγμα, το θέμα των εμβασμάτων στις απαρχές του 20ού αιώνα: μέσα από το διεθνικό πρίσμα αναλύουμε και την επίδραση αυτών των χρημάτων στην τοπική κοινωνία αλλά και πώς κερδήθηκαν στην Αμερική με τις έντονες φυλετικές διακρίσεις. Και το ευρύτερο ερώτημα που διεθνικά τα συνδέει είναι γιατί ο αμερικανικός καπιταλισμός δημιούργησε αυτό το πλεόνασμα χρημάτων ενώ η ελληνική του έκφραση όχι, στρέφοντας τους ντόπιους στην ξενιτιά;».
Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική φάση, όχι μόνο για τις ελληνικές σπουδές, αλλά για την καλλιέργεια των ανθρωπιστικών σπουδών γενικά;
«Πραγματικά, μεγάλο μέρος της πανεπιστημιακής κοινότητας αναγνωρίζει το φαινόμενο ως τεράστια κρίση με πολλαπλό αντίκτυπο. Επιγραμματικά, μόνο, είναι ένα φαινόμενο ντόμινο: υπάρχουν περικοπές σε θεσμούς που δεν παράγουν μεγάλα κέρδη∙ οι φοιτητές στρέφονται μαζικά σε σπουδές φυσικών επιστημών, επιχειρήσεων, τεχνολογίας, μηχανολογίας∙ το πανεπιστήμιο παρέχει προνόμια στις αντίστοιχες σχολές, μειώνοντας τον προϋπολογισμό άλλων. Ο αντίκτυπος είναι ιδιαίτερα μεγάλος για «μικρούς» κλάδους σπουδών όπως οι νεοελληνικές σπουδές. Η αγορά εργασίας συρρικνώνεται και τα πανεπιστήμια προτιμούν να δημιουργούν κύκλους, «Μεσογειακές ή Βαλκανικές Σπουδές», για παράδειγμα, που καλύπτουν ευρύτερα πεδία. Γι’ αυτόν τον λόγο η δημιουργία επιχορηγούμενων εδρών είναι μονόδρομος για την ανάπτυξη των προγραμμάτων νεοελληνικών σπουδών στο αμερικανικό πανεπιστήμιο».
«Σκοπός μου είναι η ενίσχυση των ελληνικών διεθνικών σπουδών της διασποράς τόσο ως ακαδημαϊκού αντικειμένου όσο και στη δημόσια σφαίρα. Αυτό το σχέδιο είναι έργο ζωής για μένα και προς τα εκεί θα κατευθύνω όλη μου την ενέργεια».
Στη μεγάλη εικόνα των ελληνικών σπουδών στις ΗΠΑ, ποια είναι η συμβολή και οι στόχοι για το μέλλον του προγράμματος νεοελληνικών σπουδών (ΠΝΣ) του Πανεπιστημίου του Οχάιο και της Εδρας Μιλτιάδη Μαρινάκη, ειδικότερα;
«Σε θεσμικό επίπεδο η έδρα εξασφαλίζει μια θέση νεοελληνιστή στο ΠΝΣ του πανεπιστημίου in perpetuity. H σημασία αυτής της εξέλιξης είναι τεράστια στα συμφραζόμενα που ανέφερα παραπάνω. Ως κάτοχος της έδρας έχω παραλάβει από τους προκατόχους και τους τωρινούς συναδέλφους μου μια κληρονομιά εξωστρεφούς επιστημονικής πρακτικής, κάτι που σημαίνει ότι η έρευνά μου οφείλει να συνομιλεί με ευρύτερες συζητήσεις και θεωρητικές εξελίξεις στον κλάδο μου. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την καταξίωση των ελληνοαμερικανικών σπουδών (ΕΑΣ) στο πεδίο των διεθνικών και διασπορικών σπουδών στο αμερικανικό πανεπιστήμιο και παγκόσμια. Ο κόπος είναι τεράστιος, αλλά είναι μονόδρομος για την αναγνώριση του κλάδου πέραν του μικρόκοσμου των ΕΑΣ. Πέρα από αυτό, επενδύουμε στη δημιουργία δημόσιας γνώσης, κάτι που μεταφέρει και προσφέρει την πανεπιστημιακή γνώση στην ευρύτερη δημόσια σφαίρα. Αυτό επιτελείται μέσω δημοσιεύσεων σε ελληνικό και ελληνοαμερικανικό Τύπο, μπλογκ, τακτικής παρουσίας στο Facebook, κειμένων στο περιοδικό της τοπικής κοινότητας, ομιλιών σε ελληνοαμερικανικές κοινότητες, κ.τ.λ.
Η καίρια δική μου συμβολή στην κατεύθυνση αυτή ήταν η δημιουργία του ηλεκτρονικού περιοδικού «Ergon: Greek American & Diaspora Arts and Letters» (https://ergon.scienzine.com), περιοδικού με ελεύθερη πρόσβαση, ανοικτού σε πολλά πεδία έρευνας. Oσον αφορά μελλοντικούς στόχους, φυσικά είναι η διατήρηση υψηλής ποιότητας διδασκαλίας και έρευνας, η συνεχόμενη συνεργασία μας με το πρόγραμμα Θερινών Υποτροφιών Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΘΥΕΣΠΑ) που προσφέρει την ευκαιρία στους φοιτητές για θερινά μαθήματα στην Ελλάδα, είναι δημοφιλέστατο και αποτελεί πόλο έλξης για νέους φοιτητές. Σκοπός μου είναι η ενίσχυση των ελληνικών διεθνικών σπουδών της διασποράς τόσο ως ακαδημαϊκού αντικειμένου όσο και στη δημόσια σφαίρα. Αυτό το σχέδιο είναι έργο ζωής για μένα και προς τα εκεί θα κατευθύνω όλη μου την ενέργεια».
