Ανασφαλής Ευρώπη

Το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα προξενεί αμηχανία στους ιστορικούς. Εποχή ανόδου του βιοτικού επιπέδου, αδιατάρακτης ειρήνης, πολιτικής σταθερότητας και μειζόνων κοινωνικών και πολιτισμικών μεταβολών, διακρίνεται εν τούτοις για πολλούς από την απουσία της σαφούς εκείνης θεματικής που οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι επιβάλλουν στην πρώτη πεντηκονταετία του. Η διαπίστωση αυτή ισχύει τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Τη διατύπωνε το 1999 ο διακεκριμένος ιστορικός Μάρτιν Γκίλμπερτ στον τελευταίο τόμο του τρίτομου έργου του A History of the 20th Century, συνηγορεί τώρα ως προς αυτήν και ο Ιαν Κέρσοου στο δεύτερο μέρος του διπτύχου του για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία που έπεται του Στην κόλαση των δύο πολέμων.

Αμφότεροι συνειδητοποιούν ότι ο Ψυχρός Πόλεμος υστερεί ως ενοποιητική αρχή. Δίνει μεν ένα πλαίσιο στον μεταπολεμικό κόσμο, δεν ορίζει όμως με σαφήνεια το σχήμα του. Για τον Γκίλμπερτ τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ακολουθεί μια «Πρόκληση προς τον πολιτισμό», για τον Κέρσοου ένα Roller-Coaster, όπως το θέλει ο πρωτότυπος αγγλικός τίτλος του Η Ευρώπη σε δίνη. Η έννοια που επικαλείται ο Κέρσοου, μεταφορά των «άστατων μεταπτώσεων και ολοένα ταχύτερων μετασχηματισμών» της περιόδου, είναι πιο ακριβής: όχι μόνο εκφράζει το πνεύμα των αντιφάσεων και του διχασμού της ευρωπαϊκής ιστορίας (κάθε άλλο παρά ομοιόμορφης γεωγραφικά) κατά την περίοδο της σταθερότητάς της, υπαινίσσεται και την πρόσφατη δεκαετία των κλυδωνισμών στον απόηχο μιας πολύπλευρης, παρατεταμένης κρίσης. Το νήμα που συνέχει τα χρόνια 1950-2017 δεν βρίσκεται στον Ψυχρό Πόλεμο ή στην έκβασή του υπέρ της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αλλά στις «δύο εποχές ανασφάλειας» που διαμορφώνουν την αρχή και το τέλος τους.