Οι δεσμοί του Θανάση Χατζόπουλου με την πρόζα δεν είναι πρωτόφαντοι. Με τις δύο νουβέλες που περιέχονται στον τόμο Οι λησμονημένοι (2014), ο Χατζόπουλος θα απλώσει τη μυθοπλασία του σε μια επαρχία μικρή και στενόχωρη. Οι άνθρωποι εδώ μιλάνε, αλλά ποιος να ακούσει τον λόγο τους; Οι λέξεις τους αγγίζουν τα όρια της σιωπής, αλλά και πάλι η σιγή δεν είναι σημαίνουσα: δεν παράγει νοήματα, δεν εκλύει συναίσθημα.
Oσο για τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα, είναι δύο παρεμποδισμένοι: δύο φιγούρες με σπασμωδικό ή λειψό μυαλό και έρμαια ψυχολογία, παραδομένες μονίμως στη σύγχυση και στον παραδαρμό τους. Eνας άνδρας και μια γυναίκα: η Αννιώ και ο Αργύρης. Οι ήρωες διαφεύγουν από τους μέσους όρους καθοδικά, όντας μορφές βυθισμένες στην ασημαντότητα και στην αφάνεια.
Η ασημαντότητα, εν τούτοις, στον Χατζόπουλο δεν έχει την έννοια που έχει η ασημαντότητα ή η ελαφρότητα στο ομόλογο μυθιστόρημα του Κούντερα. Στον Κούντερα είναι ένα σπιρτόζικο παιχνίδι, μια αναμέτρηση με τη ρευστότητα και την αβεβαιότητα της εγκόσμιας ύπαρξης. Στον Χατζόπουλο είναι μόνον ένας γεώδης αφανισμός: μια ταινία χωρίς ήχο και χωρίς υπότιτλους.
Στο βιβλίο Ιστορικός ενεστώς. Curricula vitarum (2020) περιλαμβάνονται διηγήματα που παρουσιάζονται με ένα χρυσοφόρο τυπικό ένδυμα, γραμμένα ως μεγαλύτερα ή μικρότερα (κάποτε μονοσέλιδα) βιογραφικά. Οι βιογραφούμενοι είναι γεννημένοι από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1970, χωρίς να μπορούν να διεκδικήσουν κάτι λαμπερό ή ένδοξο για χάρη τους. Ανθρωποι μιας αφανούς, χθαμαλής καθημερινότητας, που ακόμα κι αν έχουν διακονήσει ένα κάπως διακεκριμένο ή φιλόδοξο επάγγελμα, το μόνο το οποίο καταφέρνουν εν τέλει είναι να έρθουν αντιμέτωποι με έναν πρόωρο και άδικο κατά κανόνα θάνατο, ταιριαστό πάντως με το απροσάρμοστο του εγκόσμιου βίου τους.
Δεν είναι προφανώς τυχαίο πως από τον ίδιο απροσάρμοστο βίο υποφέρουν και οι πρωταγωνιστές των Λησμονημένων.
Συμβολικό φορτίο
Η προηγούμενη διαδρομή δείχνει πως ο Χατζόπουλος περνά μέσα από την πεζογραφία του ένα ποιητικό μήνυμα (που δεν προϋποθέτει κατ’ ανάγκην και ποιητικό ύφος) για την τύχη των συλλογικών και των ατομικών μονάδων εντός του κενού από το οποίο πάσχει ο κόσμος – ένας κόσμος, πάντως, που είναι έτοιμος να ξεκινήσει τα πάντα από την αρχή και να ανθοφορήσει πηγαία.
Θανάσης Χατζόπουλος. Κρατήρας. Εκδόσεις Πόλις, 2023, σελ. 88, τιμή 12 ευρώ
Σε μια τέτοια γραμμή κινείται ο Κρατήρας, με τον οποίο ο ποιητής επανέρχεται για άλλη μια φορά στην πεζογραφία, με τη διαφορά πως τώρα πλησιάζει περισσότερο την ποιητική φόρμα και τον ποιητικό εαυτό του. Τα κείμενά του δεν είναι πλέον νουβέλες ή διηγήματα μα πεζά ποιήματα τα οποία μπορεί να μη βασίζονται ποτέ σε στίχους ή να μη διεκδικούν ποιητική άρθρωση πλην υιοθετούν την πύκνωση, την αφαιρετικότητα και τη συμβολική φόρτιση του ποιητικού λόγου όταν νιώθει επιτακτικά την ανάγκη να μιλήσει κλεισμένος έστω και σε αλλότρια φόρμα.
Βεβαίως τα πεζά ποιήματα εκκινούν ήδη από τον 17ο και τον 18ο αιώνα και τον Ζαν-Ζακ Ρουσό, προσδίδοντας στην πρόζα μια πρωτόγνωρη τότε υποκειμενικότητα. Το έδαφος της υποκειμενικότητας και της υποδοχής των αισθημάτων μακριά από οιαδήποτε αντικειμενική απόδοση και ξηρότητα θέλει να καλλιεργήσει και ο Χατζόπουλος στον Κρατήρα.
Η ασφυξία της καθημερινής αναμέτρησης με τη φθορά, τον χρόνο και τον θάνατο τρέφουν ένα μέρος των κειμένων της συλλογής, χωρίς μολοντούτο να καταλήγουν σε πεισιθάνατη ατμόσφαιρα, δίχως να τρέφονται από τον θρήνο, τη θλίψη και την αυτολύπηση.
Πρόκειται περισσότερο για κύκλους που διαγράφουν η ζωή και η φύση όχι μόνο ανά τους αιώνες (στην Ιστορία και στο περιβάλλον), αλλά και πολύ πιο περιορισμένα: στο στενό πεδίο του εφάπαξ βίου, στα εκ των προτέρων μικροπρόθεσμα ζητούμενα του νήματος που ξετυλίγεται για τον καθένα μας μέχρι την ώρα κατά την οποία θα κοπεί και θα εκλείψει για πάντα. Μέχρι τότε, όμως, το μικροπρόθεσμο θα μεταμορφωθεί σε μακροπρόθεσμο και από την καμένη γη θα γεννηθούν καρποί συνέχειας και ολοκλήρωσης.
Ρεαλιστικά σπαράγματα και εικαστικός λυρισμός
Ο Κρατήρας είναι δυϊκού αριθμού τόσο στο φρόνημα, όπως το παρακολουθήσαμε ήδη, όσο και στη γλώσσα του. Ως προς την τελευταία, τα ρεαλιστικά σπαράγματα συνυπάρχουν με έναν χαμηλόφωνο, γυμνό ή και εικαστικό λυρισμό, οι λογικές ακολουθίες υπονομεύονται από τις απροσδόκητες εκβάσεις και το πρώτο πρόσωπο του ρήματος έχει δώσει τη θέση του σε μια σαν ουδέτερη και σαν απρόσωπη αφήγηση, η οποία επιδιώκει όχι να φιμώσει το υποκειμενικό στοιχείο αλλά να στηρίξει με τη μέθοδο της έγκαιρης αποστασιοποίησης τη συγκινησιακή λειτουργία του.
Ας μην παραλείψω πως ο Κρατήρας, μεταξύ των άλλων σημαντικών, ανοίγει και έναν άτυπο διάλογο για ζητήματα τέχνης και έκφρασης, για το εργαστήριο της λογοτεχνίας και τα θησαυρίσματά του, καθώς και για τους τρόπους με τους οποίους προσλαμβάνεται, μεταδίδεται και ερμηνεύεται το έργο τέχνης.
