Η απώλεια, στις 23 Αυγούστου, του ομότιμου καθηγητή του ΕΚΠΑ Παναγιώτη Δ. Μαστροδημήτρη (1934-2024), προσώπου αγαπητού με θέση στη δημόσια σφαίρα, φέρνει σε παλαιούς φοιτητές και φοιτήτριες, συναδέλφους και φίλους αναμνήσεις που σχετίζονται με εμπειρίες, δράσεις και συζητήσεις στον χώρο της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τα τελευταία 50 χρόνια.
Απλός και προσιτός
Τον πρωτογνώρισα φοιτήτρια στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν με τον βαθμό του επιμελητή μάς δίδασκε τον Ερωτόκριτο. Ηταν μειλίχιος, απλός, προσιτός και ήρεμος σε μια εποχή που αυτά δεν ήταν αυτονόητα χαρακτηριστικά ενός πανεπιστημιακού δασκάλου. Η επικοινωνία μας έγινε τακτική στα χρόνια που υπήρξαμε συνάδελφοι στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και μετεξελίχτηκε σε ειλικρινή φιλία. Πίσω από τη σοβαρότητα και την απόσταση που διατηρούσε, λόγω του μάλλον εσωστρεφή χαρακτήρα του, υπήρχε ένας άνθρωπος που απολάμβανε τις μικρές καθημερινές χαρές και μιλούσε συχνά για την οικογένειά του.
Γεννημένος στο Μαντούδι Ευβοίας, πτυχιούχος (1957) και διδάκτορας (1970) της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, εργάστηκε αρχικά στη Μέση Εκπαίδευση και κατόπιν στο Πανεπιστήμιο (1966 κ.εξ.: 1972-1975 καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Θεσσαλονίκη, από το 1975 κ.εξ. στην Αθήνα, από όπου αφυπηρέτησε το 2001). Διατέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας, μέλος πολλών σημαντικών ελληνικών και ευρωπαϊκών επιστημονικών σωματείων (και πρόεδρος της ΔΕ του «Ιδρύματος Κωστή Παλαμά»).
Στο πλούσιο και ευρείας θεματικής επιστημονικό του έργο συνδύασε με επιτυχία τη μεθοδολογία των φιλολογικών σπουδών, τη γραμματολογική προσέγγιση φαινομένων και έργων και τη φιλολογική κριτική με τη συγκριτολογική θεώρηση και τη λογοτεχνική κριτική. Αντιπροσωπευτικά μόνο αναφέρω τη μνημειώδη Εισαγωγή στη Νεοελληνική Φιλολογία (1974, έργο «εν προόδω» με αλλεπάλληλες εμπλουτισμένες επανεκδόσεις), τις σημαντικές εκδόσεις κειμένων (Ο Ορκος, 1978 και κατόπιν τα Ποιήματα, 1988, του Γερ. Μαρκορά, Ο Ζητιάνος, 1980, και Η Λυγερή, 1994, του Α. Καρκαβίτσα), τις πλούσιες ανθολογίες (Πρόλογοι Νεοελληνικών Μυθιστορημάτων, 1974, και Η Ποίηση του Νέου Ελληνισμού, 3 τόμοι, 1991), καθώς και τις συλλογές μελετών: Νεοελληνικά (3 τόμοι, 1975-1988), Παλαμικά (2003), Παπαδιαμαντικά (2006), Επτανησιακά (2006) κ.ά.
Βραβεύσεις
Για την προσφορά του στη Νεοελληνική Φιλολογία τιμήθηκε με το βραβείο δοκιμίου του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη (1989 και 2002), με το κρατικό βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής (1992) και με το χάλκινο μετάλλιο της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών (2004). Σημαντική υπήρξε η παρουσία του στο Τμήμα Φιλολογίας της Αθήνας στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Τότε σημειώθηκαν εντυπωσιακές αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του Πανεπιστημίου, με την εφαρμογή του Νόμου Πλαισίου (Ν.1268/1982). Παράλληλα, στον χώρο της Νεοελληνικής Φιλολογίας υπήρξε ισχυρή κίνηση «απογαλακτισμού» της από την Κλασική Φιλολογία και την Ιστορία, και εδραίωσής της ως πρωτεύοντα τομέα των πανεπιστημιακών ειδικεύσεων (ισχυροποίηση της επιστημονικής μεθοδολογίας, διεύρυνση των θεματικών, εισαγωγή νέων θεωριών, εμπλουτισμός των μαθημάτων).
Ο Μαστροδημήτρης ανήκει σε εκείνους που αποδέχτηκαν τις αλλαγές και τους νεωτερισμούς και βοήθησαν στην καθιέρωσή τους απέναντι στις έντονες αντιρρήσεις μεγάλου μέρους του καθηγητικού κατεστημένου της εποχής. Είχε άλλωστε την υπομονή και επιμονή από θέσεις ευθύνης να οδηγεί έντονες συζητήσεις και μαχητικούς διαξιφισμούς σε θετική κατάληξη.
Η συμβολή και το κύρος του ενίσχυσαν την παρουσία της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ (ακόμη και με την αναγόρευση σε επίτιμους διδάκτορες λογοτεχνών όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Αντώνης Σαμαράκης κ.ά.). Κυρίως όμως ήταν αποφασιστική η συμμετοχή του στην ανάπτυξη και στον εμπλουτισμό, μέσω εκλογών, του προηγουμένως ολιγάριθμου Νεοελληνικού Τομέα.
Το στέκι του
Ακούραστος δάσκαλος, ερευνητής και συγγραφέας, εκτός από το διαρκές ενδιαφέρον του για τις Νεοελληνικές Σπουδές σε πανεπιστημιακό επίπεδο, στάθηκε στο πλευρό των απειράριθμων φοιτητών και φοιτητριών του. Θα τον θυμόμαστε στο στέκι του, στο ζαχαροπλαστείο «Κοραής» στην οδό Ιπποκράτους, όπου μετά την αφυπηρέτησή του, και ενώ συνέχιζε ακατάβλητος την επιστημονική του εργασία, δεχόταν πάντα γελαστός, δύο πρωινά κάθε εβδομάδα, συναδέλφους, φίλους και μαθητές του, για να ανταλλάξουμε ιδέες, πληροφορίες και ανάτυπα και να μιλήσουμε για τη νεοελληνική λογοτεχνία, για την οποία ήταν πάντα αξιοσημείωτα ενημερωμένος σε βάθος και πλάτος.
Η κυρία Ερη Σταυροπούλου είναι ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ και αντιπρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων.
