Αέναη επιστροφή, αέναη γέννηση

ειμώνας του 1948. Ενα καμιόνι προχωράει στην πλατεία μιας επαρχιακής ελληνικής πόλης. Σταματάει. Η καρότσα του αρχίζει σιγά-σιγά να ανυψώνεται. Από μέσα αρχίζουν να πέφτουν πτώματα. «Στη μέση έχει σχηματιστεί μια μικρή πυραμίδα από νεκρούς άντρες. Η μοναδική γυναίκα ανάμεσά τους κλείνει μπρούμυτα την κορυφή της πυραμίδας. Η φούστα της έχει τραβηχτεί μέχρι τους γλουτούς και στο εξωτερικό μέρος του αριστερού μηρού της διακρίνεται ένα τρύπημα από ξιφολόγχη. Παρά την ανατριχίλα του θανάτου πάνω στο δέρμα της, που τη δυναμώνει ο χειμωνιάτικος ήλιος, ο Κοσμάς νιώθει έναν άγριο ερεθισμό». Αυτή η εικόνα, που επανέρχεται στο πεζογραφικό έργο του Θανάση Βαλτινού και απαντά και στο τελευταίο του βιβλίο, στο μυθιστόρημα Νέα Σελήνη. Ημέρα πρώτη (εκδ. Εστία), εμπεριέχει τις γεωγραφικές και ιστορικές συντεταγμένες του κόσμου του και εκφράζει, με τη διαλεκτική ένταση της φρίκης του βίαιου θανάτου απέναντι στη ζωογόνο λαγνεία, την ατμόσφαιρα ολόκληρου του έργου του. Ο Κοσμάς και ο Νίκος, μαθητές Γυμνασίου στα χρόνια εκείνα. Φαντασιώνονται τη δασκάλα των γαλλικών, κρυφοκοιτάζουν με έξαψη τη γειτόνισσα να απλώνει ρούχα και μελετούν Ιστορία. Γύρω τους νιώθουν τον θάνατο, βλέπουν τους σκοτωμένους, βλέπουν τα φέρετρα.

Πρόσωπα του μυθοπλαστικού και του βιωματικού περιβάλλοντος του Βαλτινού. Τα γυμνασιακά χρόνια στην Τρίπολη του Εμφυλίου. Η άγρια ενηλικίωση. Τις μνήμες εκείνης της εποχής, εκατοντάδες σπαράγματα, εξορύσσει ο αναγνώστης από τα πυκνά, ελλειπτικά και πολυσήμαντα πεζογραφήματα του Βαλτινού. Σε τούτο το τελευταίο, γραμμένο κυρίως σε διαλογική μορφή, σαν να ήταν ένα από τα σενάριά του, με τον λιτό, στιβαρό λόγο του, με τα αφηγηματικά μέρη να διαβάζονται ως σκηνικές οδηγίες, ο χρόνος κινείται γραμμικά σε πενήντα πέντε κεφάλαια-σκηνές δίνοντας την εντύπωση στον αναγνώστη πως βρίσκεται μπροστά στο πιο βατό πεζογράφημα του Βαλτινού: μια ιστορία ενηλικίωσης σε δύσκολα χρόνια που ολοκληρώνεται τελετουργικά σε ένα πορνείο. Ομως, καθώς τα γνώριμα μοιάζουν ανεξήγητα φρέσκα και διαφορετικά, σε μια ελληνική εκδοχή του «φαινομένου Ρασομόν», αντιλαμβανόμαστε τη σημασία της ιστορίας: είναι το σημείο μηδέν μιας αέναης επιστροφής και της αέναης γέννησης ενός συγγραφέα.