Αλλοι κυκλοφορούν ήδη, άλλοι διανέμονται, άλλοι τυπώνονται και άλλους τους περιμένουμε. Από το πλήθος των νέων τίτλων που έχουν αναγγελθεί για το φετινό φθινόπωρο οι συντάκτες του «Βήματος» επιλέγουν ορισμένα από τα σημαντικότερα και πιο ενδιαφέροντα δοκίμια, μελέτες, βιογραφίες, αυτοβιογραφίες, μαρτυρίες, ιστορίες, έργα της ελληνικής και της μεταφρασμένης λογοτεχνίας. Η επιλογή είναι απλώς ενδεικτική των τάσεων της εκδοτικής παραγωγής και δεν εξαντλεί, προφανώς, το εύρος της.
Ελληνική λογοτεχνία
Γνωστοί συγγραφείς επανέρχονται με νέα βιβλία αυτό το φθινόπωρο, με το διήγημα να εμφανίζεται ισχυρό και το φανταστικό να παίρνει το προβάδισμα. Στα 16 διηγήματα της συλλογής Φάλτσα κεφαλής (εκδ. Πατάκη) ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης περπατεί «με μάτι νηστικό» και βλέπει παντού «μαγεία, απρόβλεπτο και φάλτσα κεφαλής».
Από τις εκδόσεις Πατάκη αναμένεται Το κερί του Καρτέσιου και άλλα διηγήματα του Αχιλλέα Κυριακίδη. Ενας μονόκερος, ο Ντα Βίντσι, ο Αγνωστος Στρατιώτης κ.ά. πρωταγωνιστούν σε 28 μικροδιηγήματα στον χώρο του φανταστικού και της αλληγορίας – το είδος που έχει καθιερώσει τον συγγραφέα.
Κυκλοφορεί ήδη η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου (εκδ. Κίχλη) της Δήμητρας Λουκά, μια συλλογή διηγημάτων με θέμα τη σχέση μάνας – κόρης (ο μύθος της Περσεφόνης γοητεύει εσχάτως πολλές συγγραφείς), η οποία παρατηρεί και ανατέμνει και τους κανόνες της πατριαρχίας σε διαφορετικές κοινωνίες και εποχές.
Η τέχνη των αλυσιδωτών πτώσεων (εκδ. Κίχλη) της Ελενας Μαρούτσου διερευνά, σε επτά εκτενή διηγήματα, τις πολλαπλές συνδέσεις των ανθρώπων μεταξύ μας και με το περιβάλλον, και τη ζωή ως μια αλυσίδα αιτιακών και τυχαίων γεγονότων στο πλαίσιο αυτών των περίπλοκων σχέσεων.
Εϊντζελτάουν, Νερόπολη, Βυζανμπούλ, Γκενιάλ, Μόσχα… Ιστορικές περίοδοι αναπλάθονται πιστά μέσω τεχνητής νοημοσύνης και οι άνθρωποι ζουν ως εκθέματα σε φανταστικές ή υπαρκτές πόλεις στο νέο δυστοπικό πολυσέλιδο μυθιστόρημα Αδύνατες Πόλεις – Τα χρονικά της προσομοίωσης (εκδ. Καστανιώτη) του Νίκου Α. Μάντη.
Στην τεχνητή νοημοσύνη καταφεύγει, ως βοηθό στη συγγραφή, ένας μυθιστοριογράφος και στο μυθιστόρημα Ο θάνατος του συγγραφέα (εκδ. Ψυχογιός) του Μανώλη Ανδριωτάκη, αλλά τα όρια δημιουργικότητας μεταξύ ανθρώπου και μηχανής καταλήγουν θολά.
Αυτοβιογραφικής αφετηρίας, με επίκεντρο τη μητέρα του και την εποχή της, είναι Ο ήχος της σιωπής της (εκδ. Εστία), το μυθιστόρημα με το οποίο επανέρχεται στη λογοτεχνική σκηνή ύστερα από μακρύ διάλειμμα ο Δημοσθένης Κούρτοβικ.
Ως «μια αυτοβιογραφική αφήγηση υψηλής έντασης και με την ανυποχώρητη πρόθεση να πει τα πράγματα με το όνομά τους» αναγγέλλεται το νέο αφήγημα Το παιδί του Διαβόλου (εκδ. Μεταίχμιο) του Πέτρου Τατσόπουλου.
Η σχέση με τη μητέρα απασχολεί από πολλές οπτικές γωνίες τον νεαρό Αρη Αλεξανδρή στο μυθιστόρημα Τρία επί ψυχής (εκδ. Μεταίχμιο). Μετά το αξιόλογο πρώτο του μυθιστόρημα Πώς ο Ιγνάτιος Καραθοδωρής έχασε τα πάντα (2022), περιμένουμε με ενδιαφέρον τη δεύτερή του απόπειρα.
Στο Λίβερπουλ, είκοσι χρόνια μετά την ποδοσφαιρική τραγωδία του Χίλσμπορο με τους 97 νεκρούς, μας μεταφέρει στο μυθιστόρημα Δεν θ’ αργήσω (εκδ. Πόλις) η Βασιλική Πέτσα. Το θέμα που πραγματεύεται είναι διαχρονικό και ανθρώπινο: το διαρκές τραύμα των επιζώντων από μεγάλες τραγωδίες.
Ξένη λογοτεχνία
Στο επίκεντρο του μυθιστορήματος Θάνατος επί πιστώσει (μτφρ. Aγγελος Αγγελίδης – Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Εστία) του Γάλλου Λουί-Φερντινάν Σελίν βρίσκονται οι σαρωτικές σκέψεις ενός γιατρού (alter ego του συγγραφέα) που πασχίζει να επιβιώσει στο Παρίσι. Μια σπουδή στην ανθρώπινη αθλιότητα.
Ο νορβηγός νομπελίστας Γιον Φόσε επανακάμπτει με το Εγώ είμαι ένας άλλος: Επταλογία ΙΙΙ-V (μτφρ. Σωτήρης Σουλιώτης, εκδ. Gutenberg). Είναι το δεύτερο βιβλίο του εκτεταμένου, μεταφυσικής υφής, πεζογραφήματός του για τη ζωή, την τέχνη, το πέρασμα του χρόνου.
Το πρώτο μυθιστόρημα που δημοσίευσε η Πολωνή Ολγκα Τοκάρτσουκ μετά το Νομπέλ Λογοτεχνίας φέρει τον μυστηριώδη τίτλο Εμπούσιον (μτφρ. Αναστασία Χατζηγιαννίδη, εκδ. Καστανιώτη). To βιβλίο, σε διάλογο με το Μαγικό βουνό του Τόμας Μαν, αποτελεί μια ανατρεπτική φεμινιστική παραβολή.
Το Μπαουμγκάρτνερ (μτφρ. Ιωάννα Ιλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο) αποδείχθηκε το κύκνειο άσμα του Αμερικανού Πολ Οστερ. Ο κεντρικός πρωταγωνιστής, ηλικιωμένος πια, αναπολεί τα σαράντα χρόνια της σχέσης του με την Αννα. Μυθιστόρημα για την αγάπη, την απώλεια, τη μνήμη.
Η Αργεντινή Σέλβα Αλμάδα συγκαταλέγεται στις σημαντικές σύγχρονες συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής. Το σύντομο μυθιστόρημα Δεν είναι ποτάμι (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Κλειδάριθμος), όπου ακτινογραφείται η αντρική ταυτότητα, διεκδίκησε από τη βραχεία λίστα το Διεθνές Βραβείο Booker 2024.
Το 1954 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα Θάνατος στη Ρώμη (μτφρ. Βασίλης Τσαλής, εκδ. Κριτική) του Βόλφγκανγκ Κέπεν. Αποτελεί ορόσημο στη γερμανική μεταπολεμική λογοτεχνία. Με διεισδυτική ψυχολογική ματιά ο συγγραφέας αναδεικνύει την ολέθρια κληρονομιά του ναζισμού και τις συνέπειές της.
Με το δημοφιλέστατο Κυνήγι του έρωτα (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Πατάκη), ένα μυθιστόρημα του 1945, η Βρετανίδα Νάνσυ Μίτφορντ υπόσχεται αναγνωστική ευφορία. Η αντισυμβατική οικογένεια Ράντλετ και ιδίως οι περιπέτειες της όμορφης και ξεροκέφαλης Λίντα προσφέρουν σπαρταριστές στιγμές.
Ο Τζόναθαν Κόου επιστρέφει με το νέο του βιβλίο Η απόδειξη της αθωότητάς μου (μτφρ. Αλκηστις Τριμπέρη, εκδ. Πόλις). Η πλοκή τοποθετείται στη σύγχρονη Βρετανία, με την κυριαρχία των Συντηρητικών. Μια αιχμηρή πολιτική σάτιρα δοσμένη σαν αστυνομικό μυθιστόρημα.
Η Ιταλίδα Αντα Ντ’ Αντάμο απέσπασε το Βραβείο Strega 2023 με το μυθιστόρημά της Σαν αέρας (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Ψυχογιός). Πρόκειται για την τρυφερή, συγκινητική απεικόνιση της σχέσης ανάμεσα σε μια άρρωστη μητέρα και την κόρη της.
Το βραβευμένο μυθιστόρημα Κάποιοι δεν πεθαίνουν ποτέ (μτφρ. Γιάννης Καλιφατίδης, εκδ. Κίχλη) της Ελβετορουμάνας Ντάνα Γκριγκόρτσα συνιστά ένα κριτικό πανόραμα της μετα-κομμουνιστικής εποχής και, παράλληλα, μια απρόβλεπτη επαναφορά στον περίφημο Βλαντ τον Παλουκωτή, τον γνωστό σε όλους Δράκουλα.
Ιστορία
Ο διακεκριμένος βρετανός καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Πίτερ Φράνκοπαν παρουσιάζει στο βιβλίο Οι μεταμορφώσεις της Γης (μτφρ. Νίκος Λίγγρης, εκδ. Αλεξάνδρεια) ένα πανόραμα των καταλυτικών επιδράσεων του κλίματος στην παγκόσμια ιστορία από την παλαιολιθική εποχή ως τον καιρό της κλιματικής υπερθέρμανσης.
Η διεθνής των νέων αυταρχικών ηγετών λειτουργεί μέσα από εσωτερικά και εξωτερικά δίκτυα κλεπτοκρατίας, υπηρεσιών ασφαλείας και τεχνολογικών ειδημόνων με αντικείμενο την παραπληροφόρηση που συναλλάσσονται μεταξύ τους ως εταιρείες, υποστηρίζει η Ανν Απλμπαουμ στο Απολυταρχία Α.Ε. (εκδ. Παπαδόπουλος).
Τι είναι ένα γεγονός; αναρωτιέται ο γάλλος ιστορικός Πατρίκ Μπουσερόν. Τα ραντεβού της ιστορίας (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Πόλις) πραγματεύονται τριάντα στιγμές του χρόνου από το σπήλαιο του Λασκό ως την απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα προκειμένου να επεξεργαστούν τη σχέση ανάμεσα στο συμβάν, τη μνήμη, το συναίσθημα.
Με το Μαρξ, Βάγκνερ, Νίτσε. Ενας κόσμος σε αναταραχή (εκδ. Διόπτρα) ο γερμανός πολιτικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου Χούμπολντ Χέρφριντ Μίνκλερ αναλύει την Ευρώπη του 19ου αιώνα, μια κοινωνία σε μετάβαση, μέσα από τρεις πνευματικούς πρωταγωνιστές του.
Το θεμελιώδες έργο Ο μακρύς εικοστός αιώνας: Χρήμα, εξουσία και οι απαρχές της εποχής μας (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία) του ιταλού οικονομολόγου και κοινωνιολόγου Τζοβάνι Αρίγκι προτείνει μια επανερμηνεία του καπιταλισμού σε βάθος 700 ετών αποτυπώνοντας τις μετατοπίσεις μεταξύ κεφαλαίου, γεωπολιτικής και κρατικής εξουσίας.
Ο Νίκος Αλιβιζάτος χαρτογραφεί την επιτυχή πορεία του ελληνικού συντάγματος εξετάζοντας τέσσερις σημαντικούς διαμορφωτές του στο βιβλίο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Χαρίλαος Τρικούπης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Καραμανλής: Οι αρχιτέκτονες του πολιτεύματος (εκδ. Μεταίχμιο).
Οι Μελέτες για την ιστορία του ελληνικού κράτους (εκδ. Πατάκη) του Κώστα Κωστή συνιστούν προσπάθεια ανάγνωσης της ιστορίας του με τρόπο ώστε αυτή να ενταχθεί στο σημερινό διεθνές παράδειγμα ιστορίας των κρατών.
Η μεταπολεμική ανάφλεξη του κυπριακού ζητήματος, οι διπλωματικές περιπλοκές του και η δραματική κατάληξή του με το πραξικόπημα κατά του αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την τουρκική εισβολή του 1974 αναλύονται από τον Σωτήρη Ριζά στο Χρονικό της κυπριακής τραγωδίας (εκδ. Ψυχογιός).
Ο γιουγκοσλαβικός εμφύλιος και η δυτική εμπλοκή (εκδ. Καστανιώτη) του Θάνου Βερέμη επανεξετάζει ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του τέλους του Ψυχρού Πολέμου που επηρέασαν τις ευρωπαϊκές και διεθνείς ισορροπίες στον 21ο αιώνα.
Την άγνωστη εν πολλοίς ιστορία των Βαράγγων και των Ρως στα μεσαιωνικά χρόνια αφηγείται ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ισλανδίας Σβέριρ Γιάκομπσον στο βιβλίο Οι Βάραγγοι: Στην Ιερή Φωτιά του Θεού (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).
Βιογραφίες, αυτοβιογραφίες, προσωπικές μαρτυρίες
Μετά τις βιογραφίες του Σπυρίδωνα και του Χαρίλαου Τρικούπη, η Λύντια Τρίχα συνεχίζει με τον τόμο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος: Ο δημιουργός του συνταγματικού κράτους (εκδ. Πατάκη), τη βιογραφία του παρεξηγημένου Φαναριώτη που πρωταγωνίστησε στη διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους.
Τα απομνημονεύματα της πρώην καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ Ελευθερία: Αναμνήσεις 1954-2021 (μτφρ. Eμη Βαϊκούση, εκδ. Μεταίχμιο) θα ξεκλειδώσουν άραγε τον τρόπο σκέψης της σιδηράς κυρίας της Γερμανίας που κυριάρχησε στην παγκόσμια πολιτική των τελευταίων δεκαετιών;
Επτασφράγιστο μυστικό παραμένουν τα περιεχόμενα του τρίτου τόμου της αυτοβιογραφίας του Μίμη Ανδρουλάκη Ποιος το ξέρει; (εκδ. Πατάκη). Καθώς ο αφηγητής εισέρχεται στην ύστερη Μεταπολίτευση, περιμένουμε εξομολογήσεις και σπινθηροβόλες παρατηρήσεις για πρόσωπα και γεγονότα της πολιτικής ζωής.
Ο ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφελντ στο Πορτρέτο μιας ελληνικής φαντασίας. Η εθνογραφική βιογραφία του Ανδρέα Νενεδάκη (μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, εκδ. Αλεξάνδρεια) παρουσιάζει τον αγωνιστή και συγγραφέα, που γνώρισε κατά τις έρευνές του στην Κρήτη, σε μια αφήγηση στο μεταίχμιο βιογραφίας και κοινωνικής ανθρωπολογίας.
Τον επισμηναγό και ποιητή Μιχαήλ Ακύλα, που εκτελέστηκε στις 5 Ιουνίου 1942 στην Καισαριανή, μνημόνευε συχνά ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Τη ζωή και τη δράση του εξιστορεί στον τόμο Το φως τ’ αρπάζει όποιος μπορεί. Ο Μιχάλης Ακύλας και οι Οκτώ πρώτοι (εκδ. Εστία) η Αννίτα Π. Παναρέτου.
Στη «βρωμοδουλειά» της αυτοβιογραφίας επιδίδεται ο θρύλος της ροκ Μπρους Σπρίνγκστιν στο Born to Run (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Key Books) ξεδιπλώνοντας την πορεία του κάτω από τα φώτα των προβολέων με ειλικρίνεια και χιούμορ.
Ηταν ο εμβληματικός προπονητής που οδήγησε το ελληνικό μπάσκετ σε κορυφαίες διακρίσεις εκτοξεύοντας το κύρος και τη δημοφιλία του. Τη ζωή του Γιάννη Ιωαννίδη, όπως την αφηγήθηκε στον Βασίλη Σκουντή και στον Δημήτρη Καρύδα, θα διαβάσουμε στον τόμο Γεννημένος νικητής (εκδ. Ψυχογιός).
Συστηματικός αναγνώστης και ερευνητής του Στίβεν Κινγκ, ο Σουηδός Χανς-Ακε Λίλγια στον τόμο Stephen King: Πέντε δεκαετίες γεμάτες ιστορίες (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Κλειδάριθμος), διατρέχει, μέσα από αφηγήσεις, συνεντεύξεις και άλλα κείμενα, πέντε δεκαετίες ζωής και λογοτεχνικής παρουσίας του βασιλιά του τρόμου.
Αλκοολική και μισάνθρωπος, λεσβία και μισογύνης, η Πατρίσια Χάισμιθ ήταν ταλαντούχα και αμφιλεγόμενη όπως ο κύριος Ρίπλεϊ τον οποίο δημιούργησε. Αποκαλυπτικές είναι οι αυτοβιογραφικές σημειώσεις της, που μέρος τους θα διαβάσουμε στα Ημερολόγια και σημειωματάρια – Τα πρώτα χρόνια (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Αγρα).
Με τις Οδηγίες για οικιακές βοηθούς η Αμερικανή Λουσία Μπερλίν (1936-2004) έγινε παγκοσμίως δημοφιλής μετά θάνατον. Τη γνωρίζουμε καλύτερα μέσα από αυτοβιογραφικά σημειώματα, αναμνήσεις, επιστολές και επιλεγμένες φωτογραφίες, που εκδίδει ο γιος της Τζεφ Μπερλίν στο Καλωσόρισες σπίτι (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Στερέωμα).
Δοκίμια, μελέτες, αφηγήματα
Στο Μια νέα μεταβολή δομής της δημόσιας σφαίρας και η διαβουλευτική πολιτική (μτφρ. Φανή Παραφόρου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) ο κορυφαίος γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας επισκέπτεται εξήντα και πλέον χρόνια αργότερα ένα έργο του που επηρέασε βαθύτατα τις κοινωνικές επιστήμες.
Διεθνές εκδοτικό γεγονός, το καινούργιο βιβλίο της Τζούντιθ Μπάτλερ Ποιος φοβάται το φύλο; (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Αλεξάνδρεια). Ανάλυση διαυγής, θαρραλέα απέναντι σε «φαντάσματα» και «φαντασιώσεις» που εκμεταλλεύονται κοινωνικά και πολιτικά στην εποχή μας δυνάμεις αντιδραστικές και αυταρχικές.
Ο Ισραηλινός Γιουβάλ Νώε Χαράρι στο Nexus: Μια σύντομη ιστορία των δικτύων πληροφοριών από την Εποχή του Λίθου μέχρι την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης (μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, εκδ. Αλεξάνδρεια) περιγράφει το παρόν μας ως κρίσιμο σταυροδρόμι για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Ο Ηλίας Δ. Κούβελας στο βιβλίο του Ιχνηλατώντας τα μονοπάτια του εγκεφάλου και του νου (εκδ. Καστανιώτη) εστιάζει στην «πιο πολύπλοκη δομή» που υπάρχει στο γνωστό σύμπαν, αποτέλεσμα της συνδυασμένης δράσης των γονιδίων και των εμπειριών του καθενός.
Από τι είμαστε φτιαγμένοι εμείς και ο κόσμος; Ο Γκουίντο Τονέλι, φυσικός στο CERN της Γενεύης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, μετά τον Χρόνο και τη Γένεση επιστρέφει με το βιβλίο Yλη – Η υπέροχη ψευδαίσθηση (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου, εκδ. Διόπτρα).
Ο Ντάνιελ Μέντελσον στα Τρία δαχτυλίδια: Μια ιστορία για την εξορία, την αφήγηση και τη μοίρα (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Πατάκη) περιπλανιέται με στοχαστικό και κριτικό βλέμμα στη ζωή και στο έργο τριών συγγραφέων – Eριχ Αουερμπαχ, Φρανσουά Φενελόν και Β. Γκ. Ζέμπαλντ.
Το βιβλίο του Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες Η μετάφραση του κόσμου (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Iκαρος) περιλαμβάνει μια σειρά δοκιμίων. Ο κολομβιανός συγγραφέας αναρωτιέται αν η λογοτεχνική μυθοπλασία συνιστά έναν ιδιαίτερο, διακριτό, ξεχωριστό τρόπο να κατανοούμε την επικράτεια της ζωής.
Ο Ράινχαρτ Κόζελεκ, ο σημαντικότερος γερμανός ιστορικός των ιδεών στη μεταπολεμική περίοδο, στο κλασικό του έργο Κριτική και κρίση: Μελέτη για την παθογένεση του αστικού κόσμου (μτφρ. Αντώνης Οικονόμου, εκδ. Εστία) επικεντρώνεται στις διεργασίες και στις συνέπειες του Διαφωτισμού.
Αρόν – Σαρτρ, Σαρτρ – Μερλό – Ποντί, Φουκό – Ντελέζ, Ντελέζ – Γκουαταρί, Λεφόρ – Καστοριάδης, Ρικέρ – Ντεριντά, Λεβινάς – Ντεριντά. Ο Φρανσουά Ντος στις Φιλοσοφικές φιλίες (μτφρ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης, εκδ. Πόλις) ανασυστήνει μέσα από αυτές τις διασταυρούμενες πορείες ένα μεγάλο κομμάτι του πνευματικού τοπίου κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Ενα ακόμα βιβλίο του Ζακ Ρανσιέρ με τίτλο Ο χώρος των λέξεων: Από τον Mallarmé στον Broodthaers (μτφρ. Θωμάς Συμεωνίδης, εκδ. Στερέωμα). Ο γάλλος φιλόσοφος, επικαλούμενος την ποίηση του Μαλαρμέ, γράφει για την «ταυτότητα» της τέχνης, τι την προσδιορίζει.
