1938

To 1938 είναι πολύ σημαντική χρονιά για τη Γαλλία, τη Γερμανία και γενικότερα την Ευρώπη. Είναι η χρονιά του Ανσλους, δηλαδή της προσάρτησης της Αυστρίας από τη Γερμανία του Χίτλερ. Είναι η χρονιά της παραίτησης της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου του Λεόν Μπλουμ στη Γαλλία και της ανάληψης της πρωθυπουργίας από τον Εντουάρ Νταλαντιέ. Είναι η χρονιά της διάσκεψης του Εβιάν για την υποδοχή των προσφύγων, που δεν είναι άλλοι από τους Εβραίους, της αποχώρησης των Διεθνών Ταξιαρχιών από την Ισπανία, της υπογραφής των Συμφωνιών του Μονάχου, της Νύχτας των Κρυστάλλων. Ο γάλλος φιλόσοφος Μικαέλ Φεσέλ, που τον γνωρίσαμε από το παρηγορητικό δοκίμιό του «Ο καιρός της παρηγοριάς» (Πόλις), επισκέπτεται, κυριολεκτικά, τη χρονιά αυτή στο βιβλίο του «Υποτροπή, 1938» (μετάφραση Δ. Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, επιμέλεια Αννα Μαραγκάκη, εκδόσεις Πόλις). Σκοπός του Φεσέλ είναι να ανακαλύψει τις «συνηχήσεις» μεταξύ του 1938 και του σήμερα, ειδικότερα του 2018, της χρονιάς που έγραφε το βιβλίο. Ο Φεσέλ ξέρει βέβαια πολύ καλά ότι η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να διακινδυνεύσει «μια διάγνωση του παρόντος με τη βοήθεια της Ιστορίας» (άνοδος εθνικισμού, ενίσχυση εκτελεστικής εξουσίας, ριζοσπαστικοποίηση του δημόσιου λόγου, περιορισμοί στην πολιτική υποδοχής προσφύγων κ.ά.).

Ο βασικός ήρωας του βιβλίου του Φεσέλ δεν είναι ο Νταλαντιέ, ο Ρίμπεντροπ ή οι άλλοι πρωταγωνιστές του 1938. Είναι ο ίδιος ο συγγραφέας, που τον παρακολουθούμε στο ταξίδι της προσωπικής του ανακάλυψης αυτής της χρονιάς της υποτροπής. Τον βλέπουμε να ψάχνει τον Τύπο μέσα από τα ψηφιοποιημένα αρχεία των ιστοσελίδων Gallica και Retronews της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. Ξεφυλλίζει τις εφημερίδες της Ακρας Δεξιάς αλλά και την «Humanité», το όργανο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Βυθίζεται μέσα στη φασιστική «Je suis partout» («Είμαι παντού»), που είναι η πρώτη που ανακινεί «εβραϊκό ζήτημα» στη Γαλλία, με το οποίο ανοίγει ουσιαστικά η «χρονιά της υποτροπής». Κοιτάζει φύλλα που εκδίδονται από διάφορες προσωπικότητες όλου του πολιτικού φάσματος. Και βεβαίως διατρέχει τα μικρά και μεγάλα ρεπορτάζ της «Paris-Soir», της εφημερίδας που εκδίδεται από τον μεγιστάνα της κλωστοϋφαντουργίας Ζαν Προυβό και κυκλοφορεί σε 2 εκατομμύρια αντίτυπα. Εδώ θα βρει και τα μικρογεγονότα, όπως «τα χαριτωμένα γαλλικά της κυρίας Ρίμπεντροπ», της συζύγου του υπουργού Εξωτερικών του Χίτλερ, σε δεξίωση στο Παρίσι. Ο Φεσέλ καταφεύγει και σε βιβλία: Μπερνανός, Σαρτρ, Μαρκ Μπλοκ, κάνοντας το ταξίδι στο 1938 να είναι πολλαπλά ερεθιστικό.