Διαβάζουμε τα καλύτερα της πρόσφατης παραγωγής σε ελληνική και ξένη λογοτεχνία, αστυνομικά, παιδικά, Ιστορία, δοκίμια, βιογραφίες, ποίηση. 12 βιβλία για αυτό το καλοκαίρι κι όχι μόνο.
Ο Αναστάσης Βιστωνίτης, ο Μάρκος Καρασαρίνης, η Λαμπρινή Κουζέλη, ο Γρηγόρης Μπέκος, ο Φίλιππος Φιλίππου και ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου επιλέγουν και κάνουν τις δικές τους προτάσεις από την πρόσφατη εκδοτική παραγωγή.
Ένας πλούσιος οδηγός με τις πρόσφατες κυκλοφορίες των εκδοτικών οίκων για να καταλήξετε στα βιβλία που θα διαβάσετε στις φετινές διακοπές.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ελένη Πριοβόλου
Βαθύ σκοτάδι πριν την αυγή
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2024
Ο Χριστόδουλος Παμπλέκης (1733-1793) υπήρξε ξεχωριστός λόγιος και δάσκαλος του 18ου αιώνα και ήταν ένας από τους πρωτοπόρους του Ελληνικού Διαφωτισμού ως συνομιλητής της ανήσυχης πολιτικά Ευρώπης και ως εισηγητής ριζικών ευρωπαϊκών ιδεών.
Η ζωή και ο τρόπος της σκέψης του δεν άρεσαν, βεβαίως, στην Εκκλησία, που δεν δίστασε να τον καταδιώξει και να τον απομονώσει. Σε ένα εύρωστο ιστορικό μυθιστόρημα, το Βαθύ σκοτάδι πριν την αυγή, όπου η συστηματική συγκέντρωση των τεκμηρίων και η επισταμένη έρευνα των πηγών δεν εμποδίζουν τη μυθοπλαστική φαντασία, η Ελένη Πριοβόλου μετατρέπει τον Παμπλέκη σε ήρωα άξιο υψηλής προσοχής.
Παρακολουθούμε τον θάνατο του πατέρα του Χριστόδουλου, τις σπουδές του στην Αθωνιάδα Σχολή, φυτώριο για τη γέννηση των ιδεών του, καθώς και τις έντονες και πολλαπλών κατευθύνσεων διαμάχες του κατοπινού βίου του.
Η συγγραφέας έχει το θάρρος να αποδώσει το σύνολο των περιπετειών του Παμπλέκη σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση και το θάρρος της στέφεται με πλήρη επιτυχία.
Σε τι οφείλεται η επιτυχία; Μα, στο γεγονός ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση προσφέρει μεγάλη και (το κυριότερο) πειστική ζωντάνια στις καταιγιστικές μυθιστορηματικές εξελίξεις, αλλά και στο ότι η συγγραφέας συνδέει το πρώτο ρηματικό πρόσωπο με αποσπάσματα χωρίων του Παμπλέκη, ανοίγοντας έτσι διάπλατα την πόρτα για να μπούμε στον χώρο των ιδεών και της φιλοσοφίας του.
Θα δούμε επίσης εδώ τη μεταστροφή του Ευγένιου Βούλγαρη και τον εγκλεισμό του στο κάστρο του συντηρητισμού, χάρη στις άοκνες πιέσεις της Εκκλησίας, και θα εννοήσουμε διά μέσου μιας τέτοιας διαδρομής πολύ περισσότερα για την προσωπικότητα και τη δύναμη αντίστασης του Χριστόδουλου.
Η Πριοβόλου ξέρει πως το ιστορικό μυθιστόρημα απαιτεί επίμονα αποκτημένη γνώση, ικανή να χωρέσει στο πολιτικό, το ιδεολογικό και το πολιτισμικό πεδίο εντός του οποίου θα εντάξει ο μυθιστοριογράφος τα πρόσωπα και τις καταστάσεις της εποχής του, χωρίς να παραμελεί ποτέ την ανάγκη επικοινωνίας με ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.
Θεόδωρος Γρηγοριάδης
Ελσίνκι
Εκδόσεις Πατάκη, 2024
«Ο,τι γράφτηκε στο χαρτί ξεγράφτηκε απ’ τη ζωή, παίρνοντας μαζί του την αλήθεια». Στο τελευταίο μυθιστόρημα με τίτλο Ελσίνκι (εκδ. Πατάκη) του Θεόδωρου Γρηγοριάδη τα τεχνάσματα της αυτοαναφορικότητας δίνουν στη γραφή ρόλο κεντρικό. Γίνεται εξομολόγηση, απολογισμός, παρηγοριά και, εν τέλει, διαμορφωτής και κιβωτός μιας αλήθειας σφυρηλατημένης στον απόηχο των τόσων «αν…».
Ο Αντώνης από την Ελλάδα επισκέπτεται τον φίλο του Αβίρ και την οικογένειά του, τη γυναίκα και τα τρία του παιδιά, στο Ελσίνκι. Χρόνια πριν ο Αβίρ, κούρδος πρόσφυγας στην Ελλάδα, συναντιόταν τυχαία στον δρόμο με τον Αντώνη, συγγραφέα, μεγαλύτερό του κατά είκοσι πέντε χρόνια.
Η τυχαία γνωριμία εξελίσσεται σε φιλική και ερωτική σχέση, στην οποία ο Αβίρ, που «είχε κάτι το ανατολίτικο και νωχελικό», αφηνόταν αργά, «καταστέλλοντας τις αναστολές του, μέχρι που αναχώρησε και υποχώρησε εκεί όπου οι θεσμικές σειρήνες της ζωής και της Ανατολής τον καλούσαν από καιρό».
Τρία χρόνια συντροφικής σχέσης θα λήξουν για τον Αβίρ με τον γάμο με τη συµπατριώτισσά του Εβίν, εκπλήρωση μιας δέσμευσης απέναντι στους γονείς, στην οικογένεια, στην παράδοση.
Με απόλυτα υπαινικτική αλλά και απόλυτα διαυγή έκφραση, σε μια ατμόσφαιρα χαυνωτικού μυστηρίου που θυμίζει το παλαιότερό του Παρτάλι, ο Γρηγοριάδης αφηγείται μια ιστορία ομοερωτικής αγάπης χωρίς ταμπέλες, «πρέπει» και μαχητικές ιαχές.
Αφήνει τα συναισθήματα των χαρακτήρων του να εξελιχθούν ενώ παράλληλα κατανοεί απόλυτα τις πολιτισμικές, κοινωνικές και οικογενειακές συνιστώσες που καθορίζουν τις επιλογές και τη συμπεριφορά τους. Ευαίσθητη, βαθιά ανθρώπινη, η αφήγησή του δεν χωρά πικρίες και επικρίσεις. Επάνω στον λευκό καμβά του έρωτα ζωγραφίζει με λεπτές πινελιές τις ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες παίρνει σχήμα αυτός ο έρωτας.
Τα στιγμιότυπα μας μεταφέρουν από την Αθήνα στο Κουρδιστάν, στο Ιράκ και στη Φινλανδία. Ανατολική και δυτική κουλτούρα, ταυτότητες εθνικές και ταυτότητες φύλου συναντώνται και αναμετρούνται σε ένα περιβάλλον που ορίζουν η οικονομική κρίση της πρώτης δεκαετίας του αιώνα μας, οι πόλεμοι στην Ανατολή, τα μεταναστευτικά και προσφυγικά κύματα.
Ενταγμένα στα κοινωνικά τους περιβάλλοντα, τα πρόσωπα έχουν στον 21ο, όπως και σε κάθε αιώνα, ελευθερίες επιλογής τόσο όσο…
Ωστόσο, κανένας περιορισμός, καμία απόφαση δεν ακυρώνει τη συνάντηση, την επαφή, τη συντροφικότητα που ζεσταίνει και νοηματοδοτεί τη ζωή και πλουτίζει την ύπαρξη σε αυτό το τρυφερό και οικουμενικό μυθιστόρημα.
ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Camilla Lackberg-Henrik Fexeus
Η χίμαιρα
Μετάφραση Αγγελική Νάτση
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2024
Η Καμίλα Λάκμπεργ, επιτυχημένη συγγραφέας αστυνομικών βιβλίων, και ο Χένρικ Φεξέους, ο διασημότερος ομιλητής της Σουηδίας, συνεργάστηκαν στη συγγραφή μυθιστορημάτων. Eχουν εκδώσει μαζί την τριλογία Το κουτί, Η σέχτα και Η χίμαιρα (εκδ. Μεταίχμιο).
Σε αυτά πρωταγωνιστούν δύο πρόσωπα, η αστυνομικός Μίνα Νταμπίρι και ο πνευματιστής Βίνσεντ Βάλντερ, που εξιχνιάζουν μαζί ποικίλα εγκλήματα.
Εδώ, στο τρίτο βιβλίο, το ζεύγος των ερευνητών, μαζί με μια ομάδα αστυνομικών, επιχειρεί να μάθει ποιος απειλεί τον σουηδό υπουργό Δικαιοσύνης, τον Νίκλας Στόνκενμπεργ – πριν από μήνες είχε γίνει μια δολοφονική απόπειρα εναντίον του –, και ταυτόχρονα να ανακαλύψει ποιος σκότωσε έναν γνωστό χρηματιστή που καταχράστηκε τα χρήματα αθώων πολιτών: ο σκελετός του βρέθηκε στα έγκατα του μετρό της χιονισμένης Στοκχόλμης.
Ενδιαμέσως, υπάρχουν κεφάλαια που αφορούν κάποιο πρόσωπο του μυθιστορήματος που δεν κατονομάζεται. Αυτό μιλάει για τον πατέρα και τη μητέρα του, αφήνοντας πολλά αινίγματα. Ο αναγνώστης προσπαθεί να καταλάβει ποιος είναι και όπως είναι φυσικό, αυτό συμβαίνει στο τέλος. Επίσης υπάρχει και κάποιος άγνωστος, η Σκιά, που στέλνει γράμματα στον Βίνσεντ, μάλιστα σε ένα από αυτά του ζητάει να συναντηθούν.
Οι δύο συγγραφείς αναφέρονται στη σύγχρονη σουηδική κοινωνία και τη δημοκρατική διακυβέρνηση της χώρας, μιλάνε όμως και για το παρελθόν. Σημειώνουν ότι στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ορισμένοι Σουηδοί πολέμησαν για τον Χίτλερ. Επίσης, κάνουν λόγο για κάποιους που απειλούν την ομαλότητα, καθώς ετοιμάζουν τρομοκρατικές ενέργειες.
Στην ουσία, η υπόθεση αφορά τα μυστικά που κρύβονται στις οικογένειες και τη σχέση των Σουηδών με τους Βίκινγκς. Η χίμαιρα είναι ένα τυπικό σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα με όλα τα γνωρίσματα του είδους που θα αρέσει στους θαυμαστές του.
Δράση, βία, οικογενειακές σχέσεις, σκοτεινό παρελθόν, μυστήρια, σασπένς, ατμόσφαιρα θρίλερ. Γιατί θρίλερ; Επειδή η μέρα της κρίσεως ολοένα πλησιάζει, η μέρα που ο άγνωστος απειλεί να σκοτώσει τον υπουργό.
Len Deighton
Αποστολή στο Βερολίνο
Μετάφραση Αντώνης Καλοκύρης
Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2024
Η ιστορία τοποθετείται στο Βερολίνο το 1963, όταν στον ανώνυμο ήρωα μυθιστορήματος Απόρρητος φάκελος Ιπκρες του Λεν Ντέιτον ανατίθεται να βοηθήσει έναν κορυφαίο σοβιετικό επιστήμονα, τον Σέμιτσα, να αυτομολήσει στη Δύση.
Ο ήρωας και αφηγητής του Αποστολή στο Βερολίνο (εκδ. Κλειδάριθμος) βρίσκεται στο Λονδίνο, όπου συναντά στο σπίτι του κάποιον Χάλαμ, ο οποίος θα τον βοηθήσει να φέρει σε πέρας την αποστολή του. Στη συνέχεια, γνωρίζουμε τον άνθρωπο των αγγλικών υπηρεσιών στο Βερολίνο, λέγεται Τζον Βάλκαν, και είναι αποτελεσματικός, παρά το μπερδεμένο πολιτικό του παρελθόν.
Επίσης είναι διπλός πράκτορας, μπαινοβγαίνει εύκολα στη Ρωσική Ζώνη και συνδέεται με τον Στοκ, συνταγματάρχη της Κρατικής Ασφαλείας του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος έναντι χρημάτων θα τους παραδώσει τον επιστήμονα (ο κεντρικός ήρωας έχει ψεύτικα χαρτιά). Τα χρήματα, λοιπόν: γι’ αυτά ρισκάρουν τη ζωή τους οι διπλοί και οι τριπλοί πράκτορες, με αυτά δελεάζονται οι ιδεαλιστές.
Είναι η εποχή που το Βερολίνο έχει πλημμυρίσει με κατασκόπους, Βρετανούς, Αμερικανούς, Γάλλους και Ρώσους. Επίσης, Ισραηλινούς της Μοσάντ.
Ο συγγραφέας γνωρίζει την πόλη και περιγράφει άριστα τις γειτονιές της, μα κυρίως μιλάει για τη συμπεριφορά των κατοίκων της, τη νοοτροπία τους, αλλά και τις αναμνήσεις τους από τον πόλεμο και την οδυνηρή ήττα της Γερμανίας.
Επομένως, η πλοκή του μυθιστορήματος συνδέεται με Ναζί, μάχες, στρατόπεδα συγκέντρωσης, αιχμαλώτους πολέμους και Εβραίους. Δεν είναι τυχαίο που ο ήρωας επισκέπτεται και την Πράγα, όπου υπήρχε εβραϊκό γκέτο.
Επειτα από επικίνδυνες σκηνές που συνδέονται με τη μεταφορά και την παράδοση του Σέμιτσα (μέσα σ’ ένα ψεύτικο φέρετρο) στους Δυτικούς, ο αναγνώστης φθάνει στο τέλος της ιστορίας. Υπάρχουν ανατροπές κάθε είδους που προσφέρουν ικανοποίηση.
Ο συγγραφέας έπλασε μια περίτεχνη ιστορία θρίλερ και μυστηρίου στην οποία παίζει βασικό ρόλο μια μοιραία γυναίκα, η Σαμάνθα. Στον επίλογο του βιβλίου ο Λεν Ντέιτον μιλάει για τη σχέση του με το Βερολίνο, το Δυτικό και το Ανατολικό, επίσης για την εποχή του Τείχους που χώριζε την πόλη στα δύο.
ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Barbara Kingsolver
Ντίμον Κόπερχεντ
Μετάφραση Κατερίνα Σχινά
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2024
«Είμαι ευγνώμων στον Τσαρλς Ντίκενς που έγραψε το «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ», την παθιασμένη κριτική του προσέγγιση στη θεσμική φτώχεια και τις επιζήμιες επιπτώσεις της στα παιδιά της κοινωνίας της εποχής του. Τα προβλήματα εκείνα εξακολουθούν να υπάρχουν.
Προσαρμόζοντας το μυθιστόρημά του στον δικό μου τόπο και χρόνο, δουλεύοντας για χρόνια με την οργή, την εφευρετικότητα και τη συμπόνια του οδηγό μου, τον θεωρώ έναν μεγαλοφυή φίλο μου» αναφέρει η 69χρονη Μπάρμπαρα Κίνγκσολβερ σχετικά με το βιβλίο της «Ντίμον Κόπερχεντ» (Demon Copperhead, 2022) που το εμπνεύστηκε από εκείνο το επικό έργο της βικτωριανής εποχής.
Η καταξιωμένη πεζογράφος έχει μεταφυτέψει, με δημιουργικότατο τρόπο, στον σημερινό αμερικανικό Νότο ένα κλασικό, εμβληματικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης αλλά και ανάδειξης της αδικίας. Αυτό μπορεί να ακούγεται απλό και εύκολο, αλλά η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για κάτι φοβερά απαιτητικό.
Ομως, το κρίσιμο ζήτημα είναι ότι, εν τέλει, φτάνει σε εμάς τους αναγνώστες ως μια σύγχρονη, συναρπαστική ιστορία που είναι τραυματική και περιπετειώδης, συγκινητική και απελευθερωτική.
Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Ντίμον Κόπερχεντ, γεννιέται «σαν μικρός μελανιασμένος πυγμάχος» σε ένα μονόχωρο λυόμενο σπίτι, σε κάτι λόφους κοντά στα Απαλάχια Ορη. Είναι το μωρό μιας νεαρής, ανύπαντρης, αλκοολικής μητέρας. Και για αυτό θα μάθει από πολύ νωρίς στη ζωή του να αγωνίζεται και να επιβιώνει, επιστρατεύοντας μια σειρά από χαρίσματα, δώρα της ανάγκης μα και του ονείρου.
Ο Ντίμον ανήκει στα παιδιά που βρέθηκαν «στη λάθος πλευρά της τύχης» και η συγγραφέας ακτινογραφεί σπαρακτικά αυτή τη συνθήκη, εστιάζοντας σε μια περιοχή της Βιρτζίνια όπου κυριαρχούν, σε μια σχεδόν φυσική τάξη των πραγμάτων, η φτώχεια και ο εθισμός στις ουσίες.
Η Μπάρμπαρα Κίνγκσολβερ απέσπασε κατά τη διάρκεια του 2023 με το Ντίμον Κόπερχεντ τόσο το Βραβείο Πούλιτζερ όσο και το Women’s Prize for Fiction (για δεύτερη φορά μάλιστα). Μέσα από το μυθιστόρημά της Η δηλητηριώδης Βίβλος τη γνώρισαν οι περισσότεροι αναγνώστες στην Ελλάδα.
J. M. Coetzee
Ατίμωση
Μετάφραση Χριστίνα Σωτηροπούλου
Εκδόσεις Διόπτρα, 2024
Ο Τζον Μάξγουελ Κουτσί, αναμφίβολα ένας από τους κορυφαίους πεζογράφους της εποχής μας και απαράμιλλος στυλίστας της αγγλικής γλώσσας, αφηγείται στην Ατίμωση (Disgrace, 1999) την ιστορία ενός άνδρα που ενώ πασχίζει να σηκωθεί ξανά, να ανασυγκροτήσει τη στιγματισμένη, διαλυμένη προσωπική του ζωή, υπερασπιζόμενος με έναν ιδιαίτερο τρόπο την αξιοπρέπειά του, προσκρούει αναπόδραστα πάνω στα ανοιχτά τραύματα μιας ολόκληρης χώρας.
Ο συγγραφέας, γεννημένος στο Κέιπ Τάουν, μια περίπτωση διάφανου ύφους και συνάμα αιχμηρού στοχασμού, όχι μόνο διαπλέκει απρόβλεπτα το ατομικό πεπρωμένο με τη συλλογική μοίρα αλλά και δεν αφήνει κανέναν, υπό μία ηθική έννοια, να αποφανθεί με απόλυτες βεβαιότητες περί των όσων συντελούνται σε τούτο το φοβερό βιβλίο.
Οταν ο Ντέιβιντ Λούρι ρωτάει την κόρη του αν φοβάται που είναι μόνη της, εκείνη του απαντά ότι έχει και σκυλιά και όπλο.
Αυτά λέει η Λούσι στον πατέρα της, τον λευκό πενηντάρη και χωρισμένο καθηγητή που έχει καταφύγει στο αγρόκτημά της για να ηρεμήσει και να περισώσει ό,τι μπορεί από τη σκορπισμένη ζωή του.
Η σχέση του Λούρι με μια φοιτήτρια είχε προκαλέσει σκάνδαλο, ο ίδιος έχασε δουλειά και φίλους, γελοιοποιήθηκε και περιθωριοποιήθηκε. Σε τούτο το αριστουργηματικό μυθιστόρημα, η ασύλληπτη βία ενός απογεύματος, μια βία που έρχεται απ’ έξω, λειτουργεί καταλυτικά και ως προς την ευρύτερη στόχευση του Τζον Μάξγουελ Κουτσί, να φιλοτεχνήσει το κοινωνικό ψυχογράφημα της πατρίδας του, στην περίοδο μετά το απαρτχάιντ.
Με την Ατίμωση (εν προκειμένω σε μια νέα μετάφραση και έκδοση στα ελληνικά) αυτός ο ξεχωριστός συγγραφέας απέσπασε για δεύτερη φορά το Βραβείο Booker και έγινε ο πρώτος στα χρονικά του θεσμού που κατάφερε κάτι τέτοιο (η πρώτη φορά ήταν με το μυθιστόρημα Βίος και πολιτεία του Μάικλ Κ το 1983).
Το 2003 του απονεμήθηκε το περίβλεπτο Νομπέλ Λογοτεχνίας (και έγινε ο δεύτερος συγγραφέας από τη Νότια Αφρική, μετά τη Ναντίν Γκόρντιμερ, που τιμήθηκε με την ύψιστη αυτή διάκριση). Η Ατίμωση παραμένει καθηλωτική και ποικιλοτρόπως επίκαιρη.
ΔΟΚΙΜΙΑ
Erich Fromm
Η τέχνη της αγάπης
Μετάφραση Ουρανία Τουτουντζή
Εκδόσεις Διόπτρα, 2024
Το 1941 ο Εριχ Φρομ εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο που θα έμενε ιστορικός: Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα εξέδωσε την Τέχνη της αγάπης, το δημοφιλέστερο βιβλίο του. Η αγάπη, μας λέει, δεν είναι απλό αίσθημα. Είναι τέχνη να αγαπάς κι αυτό απαιτεί συνεχή άσκηση – και κυρίως: αφοσίωση.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ότι το ζήτημα της αγάπης είναι πώς να τους αγαπούν και όχι το πώς θα πρέπει να αγαπούν οι ίδιοι, γι’ αυτό το περιορίζουν στο πώς να γίνονται δημοφιλείς ή ελκυστικοί. Νομίζουν πως είναι απλό το να αγαπάς.
Αγαπάς στην αρχή, χωρίς όμως τούτο να συνεπάγεται ότι θα έχει διάρκεια. Η οικειότητα που ακολουθεί σβήνει τις αρχικές μαγικές στιγμές, όταν δεν οδηγεί σε διχογνωμίες.
Η ένταση του αισθήματος που μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου είναι απόδειξη της μοναξιάς του καθενός, η οποία προηγήθηκε.
Για να έχει η αγάπη διάρκεια πρέπει όσοι αγαπούν να παραμένουν εφ’ όρου ζωής ο ένας δίπλα στον άλλον. Αυτό είναι τέχνη και απαιτεί εξάσκηση. Δεν συμβαίνει στις σύγχρονες κοινωνίες, όπου οι άνθρωποι, μολονότι επιζητούν την αγάπη, τη θεωρούν δευτερεύουσα σε σχέση με την κοινωνική επιτυχία ή με το να αποκτήσουν δύναμη και πλούτο. Το αποτέλεσμα από ένα σημείο και έπειτα είναι πως δεν μπορούν πλέον ν’ αγαπήσουν.
Υπάρχει άραγε «θεωρία» για την αγάπη; Ο Φρομ απαντά «ναι», υπό την προϋπόθεση όμως πως θα πάψουμε να τονίζουμε όσα μας χωρίζουν από τους άλλους και να επικεντρωθούμε σε όσα μας ενώνουν, όπου βρίσκεται και το αληθινό περιεχόμενο της ύπαρξης.
Το θέμα λοιπόν δεν είναι να γίνουμε ένα αλλά να είμαστε το ίδιο.
Να μην επιτυγχάνουμε την ενότητα μέσω της συμβίωσης, που συχνά οδηγεί στην υποταγή. Αυτό που οδηγεί στην ατομική ολοκλήρωση, μέσω της αγάπης, είναι απλούστατα η προσφορά.
Αυτό το εν πολλοίς ουτοπικό βιβλίο παραμένει σπουδαίο μάθημα σε μια εποχή διαψεύσεων, όπως η σημερινή.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
Μαρίνα Καρύδα
Μάτι, 23 Ιουλίου 2018
Πρόλογος Παναγής Παναγιωτόπουλος
Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2024
Μάτι, 23 Ιουλίου 2018. Παραθεριστές που έχουν επιστρέψει από το μπάνιο τους μαγειρεύουν ή κοιμούνται ένα ήσυχο απομεσήμερο καλοκαιριού όταν αιφνιδιάζονται από τις φλόγες στα παράθυρά τους και τρέχουν «με τα παιδιά τους αγκαλιά να τα σώσουν, χωρίς να υπάρχει κανείς να τους βοηθήσει.
Οταν άρχισαν να τρέχουν για να σωθούν, καίγονταν και έσκαγαν οι κολόνες της ΔΕΗ δίπλα τους, καιόμενα κουκουνάρια έπεφταν επάνω τους σαν μικρές βόμβες, φλεγόμενα ζώα μετέφεραν τη φωτιά παντού. […]
Ο ουρανός μαύρισε και σκοτείνιασε σαν να ήταν νύχτα. Πυκνός μαύρος καπνός τύλιξε τον οικισμό και τη θάλασσα και έφτασε μέχρι την Εύβοια». Το παράθεμα δεν προέρχεται από κάποιο δυστοπικό μυθιστόρημα. Είναι η περιγραφή μιας μέρας που ξεκίνησε ειδυλλιακή, έγινε εφιαλτική και κατέληξε σε τραγωδία με 104 νεκρούς και 58 εγκαυματίες.
«Δεν είναι ένα νούμερο» τονίζει εμφατικά στον συγκλονιστικό τόμο Μάτι, 23 Ιουλίου 2018 (εκδ. Παπαδόπουλος) η Μαρίνα Καρύδα· τα θύματα, οι νεκροί και οι εγκαυματίες αλλά και εκείνοι που θρηνούν την απώλεια των αγαπημένων τους έχουν ονόματα.
Είναι ο Γιάροσλαβ Κορζενιόφσκι που ήρθε με τη σύζυγό του Μπεάτα και τον γιο τους Κάσπερ από την Πολωνία για διακοπές. Η Βασιλική Παλιούρα που παραθέριζε με τη 13χρονη εγγονή της. Ο Αρης Κοσσόρας που ήρθε από το Λονδίνο να δει τους γονείς του στη Νέα Μάκρη.
Η Μαρία Γαλάνη που έπασχε από σκλήρυνση κατά πλάκας και ήταν κατάκοιτη στο κρεβάτι. Περισσότερες από πενήντα μαρτυρίες, μαζί και τη δική της, συγκέντρωσε η συγγραφέας στον τόμο, μια «συσσώρευση ανθρώπινων ιστοριών, μικροβιογραφικών στοιχείων, υποκειμενικής ματιάς, συναισθηματικών αντιδράσεων», οι οποίες «όπως διυλίζονται από τη μεσολάβηση της δικής της γραφής» συνιστούν ένα «μνημείο», σχολιάζει στην εισαγωγή του ο καθηγητής Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ Παναγής Παναγιωτόπουλος.
Ο τόμος μνημειώνει τα θύματα αλλά στη μεθοδική και νηφάλια συγκρότησή του αποτελεί και ένα εγχειρίδιο προς μελέτη για τη διαχείριση κρίσεων, την ατομική, την επιχειρησιακή και την πολιτική ευθύνη στο πλαίσιο της αρχέγονης πάλης του ανθρώπου απέναντι στα στοιχεία της φύσης.
Εξι χρόνια μετά, μετά τις καταστροφές και τις εμπειρίες μαζικού θανάτου που μεσολάβησαν, ένα τέτοιο μνημείο στέκει ως διαρκής υπόμνηση εγρήγορσης και υπευθυνότητας.
ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κρίστοφερ Παολίνι
Μέρταγκ
Μετάφραση Φωτεινή Μεγαλούδη
Εκδόσεις Πατάκη, 2024
Συνέχεια και εξέλιξη του κόσμου του παραμυθιού, το είδος της φανταστικής λογοτεχνίας (fantasy) γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Από τον Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν και τον Κ. Σ. Λιούις ως τον Τζορτζ Μάρτιν και τον Αντρέι Σαπκόφσκι, τον Αρχοντα των Δαχτυλιδιών και τα Χρονικά της Νάρνια, το Τραγούδι της φωτιάς και του πάγου και τον Γητευτή το φάνταζι αποτελεί πλέον ένα ευρύ και πολυσύνθετο πεδίο.
Μάγοι, ξωτικά, ήρωες, τέρατα, δράκοι, λειτουργούν ως αντικατοπτρισμός των προβλημάτων και των ελπίδων της δικής μας κοινωνίας, ιδωμένης υπό γωνία και από απόσταση. Πέρα όμως από τη γοητεία της για το ενήλικο κοινό, η λογοτεχνία του φανταστικού ήδη από την εποχή του Χόμπιτ (1937) του Τόλκιν διατηρεί μια δυναμική διασύνδεση με τη μυθοπλασία που απευθύνεται σε εφήβους αναγνώστες. Γράφοντας τον Εραγκον στα 18 του το 2001, όντας έφηβος ο ίδιος, ο Αμερικανός Κρίστοφερ Παολίνι εντασσόταν σε μια μακρά παράδοση.
Στον «Κύκλο της Κληρονομιάς» ο δεκαπεντάχρονος Εραγκον αποκτά έναν δικό του δράκο, μάχεται κατά του τυραννικού βασιλιά Γκαλμπατόριξ και με τη βοήθεια διαφόρων συμμάχων, ανθρώπινων και μη, συμβάλλει στην απελευθέρωση της χώρας της Αλαγαισίας.
Με τον Μέρταγκ ο Παολίνι επιστρέφει στο γνώριμο αυτό σκηνικό με έναν άλλον χαρακτήρα. Δρακοκαβαλάρης, αναγκασμένος να υπηρετήσει τον Γκαλμπατόριξ προτού ταχθεί τελικά εναντίον του, ο μεγαλύτερος ετεροθαλής αδελφός του Εραγκον είναι ελεύθερος, αλλά βρίσκεται και πάλι εξόριστος, στο περιθώριο της νέας κοινωνίας που έχει προκύψει μετά την πτώση του βασιλιά.
Το φυσικό κακό φαίνεται ότι διαδέχεται το υπερφυσικό, αφού φήμες για μια μυστηριώδη μάγισσα με το όνομα Μπασέλ έχουν αρχίσει να διαδίδονται στην επικράτεια. Επειτα από μια βίαιη αναμέτρηση με έναν έμπορο που βρίσκεται υπό την επιρροή της μαγείας της, ο Μέρταγκ αποφασίζει να αναζητήσει την Μπασέλ.
Στην αυλή της θα ανακαλύψει ότι είναι μάγισσα, μάντισσα, προφήτισσα και ένα από τα πιο επικίνδυνα όντα της Αλαγαισίας. Στον πέμπτο τίτλο της σειράς ο Παολίνι προσθέτει ευρηματικές πινελιές στο πορτρέτο του κόσμου του Εραγκον.
ΠΟΙΗΣΗ
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Ποίηση 1963-2011. Νέα έκδοση συμπληρωμένη
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2024
Τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ (1939-2020) έχουμε νέα έκδοση των Απάντων της συμπληρωμένη. Σε πάνω από 500 σελίδες το έργο μιας από τις κορυφαίες ελληνίδες ποιήτριες όλων των εποχών έρχεται να συναντήσει το νεότερο αναγνωστικό κοινό, να το γοητεύσει, να το συναρπάσει και να γίνει κτήμα του.
Με τον ερωτισμό, το πάθος για τη φύση και τη ζωή, το δέος απέναντι στη δημιουργία, τη χαρά και το πένθος, το αίσθημα του θανάτου αλλά και το μεταφυσικό του βάθος, τη σωματικότητα και μαζί την πνευματικότητά του, το ποιητικό έργο της Ρουκ αποτελεί σταθμό για τη νεοελληνική ποίηση.
Η ζωή της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ ήταν ταυτισμένη με την ποίηση και η μία προϋπέθετε την άλλη δημιουργώντας έναν κόσμο μαγικό: το τώρα και το επέκεινα.
Από τη πρώιμη ακόμη συλλογή της, Λύκοι και σύννεφα, ως την τελευταία, Η ανορεξία της ύπαρξης, ξεδιπλώνεται ο κόσμος της, ένας κόσμος γήινος αλλά και μαγικός, ένα σύμπαν αισθημάτων και αισθήσεων που είναι και δεν είναι ταυτοχρόνως του κόσμου τούτου.
Η Ρουκ είναι μοντέρνα ποιήτρια αλλά ταυτοχρόνως βυθισμένη και στο ρομαντικό άλλο. Με τα σύμβολά της, ανδρικά και γυναικεία (ιδίως γυναικεία), όπου ξεχωρίζει εκείνο το πρωτοποριακό Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης που το εξέδωσε το 1977, μια εξαίσια καταβύθιση στο νόημα της γυναικείας φύσης, την οποία καμία ποιήτρια της γενιάς της δεν την είχε συλλάβει στο πλάτος και στο βάθος με το οποίο τη συνέλαβε και την απέδωσε η Ρουκ, η οποία έγραφε σαν γυναίκα και δεν προσπαθούσε να μιμηθεί τους άνδρες ποιητές – και είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος μιας από τις καλύτερες συλλογές της: Ωραία έρημος η σάρκα.
Η σάρκα στη Ρουκ «ενσαρκώνει» το πνεύμα και το «πνεύμα» ανάγει τη σάρκα σ’ έναν ωραίο και συχνά λεηλατημένο παράδεισο. Θα την τιμούμε και θα τη διαβάζουμε για πολλά χρόνια ακόμη – γυναίκες και άνδρες.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Paul Cartledge
Θήβα. Η ξεχασμένη πόλη της αρχαίας Ελλάδας
Μετάφραση Γιώργος Μπλάνας
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2024
Η τύχη της αρχαίας Θήβας είναι πράγματι παράξενη. Για τους περισσότερους από εμάς αποτελεί μια υποσημείωση προς το τέλος της ύλης της ιστορίας της κλασικής εποχής, ταυτισμένη με τη δεκαετή ηγεμονία της από τη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.) ως τη μάχη της Μαντίνειας (362 π.Χ.).
Για πολλούς εκτός Ελλάδας σημαίνει ακόμη λιγότερα, ενίοτε μάλιστα συγχέεται με τις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου. Ορθά, επομένως, ο σπουδαίος βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ παρατηρεί ότι στη συνείδηση κοινού και ιστορικών είναι παραγνωρισμένη σε σύγκριση με την Αθήνα και τη Σπάρτη. Εξ ου και στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο Θήβα. Η ξεχασμένη πόλη της αρχαίας Ελλάδας επιχειρεί να ανασυστήσει τόσο τον μύθο όσο και την ιστορία της.
Κομβική σε όλες τις σημαντικές στιγμές του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ., «μήδισε» στους Περσικούς Πολέμους, συμμάχησε με τη Σπάρτη στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, έδωσε καταφύγιο στους αθηναίους δημοκρατικούς που ανέτρεψαν τους Τριάκοντα Τυράννους το 403 π.Χ., επινόησε νέες στρατιωτικές τακτικές προκειμένου να κατανικήσει τον σπαρτιατικό στρατό, αντιτάχθηκε στην ηγεμονία της Μακεδονίας, καταστράφηκε ολοσχερώς από τον Αλέξανδρο το 335 π.Χ., ξαναχτίστηκε είκοσι χρόνια αργότερα.
Στη διάρκεια της πολυκύμαντης ιστορίας της γνώρισε τη συστηματική υποτίμηση, ιδιαίτερα των αθηναίων γειτόνων της που διέδωσαν τον όρο «βοιωτικά γουρούνια» προκειμένου να υπογραμμίσουν την υποτιθέμενη πολιτισμική της υστέρηση.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Κάρτλετζ, ο μυθικός «θηβαϊκός κύκλος», ο Πίνδαρος, ο Ησίοδος, η κεραμική, οι εικαστικές τέχνες υποδεικνύουν ότι η πόλη κάθε άλλο παρά καλλιτεχνικά υπανάπτυκτη υπήρξε.
Με αφετηρία την προϊστορία, εστιάζοντας σε αυτή την ξέφρενη πορεία δύο αιώνων, τονίζοντας τον απόηχο της Θήβας στη λογοτεχνία και στην Τέχνη ως τις μέρες μας, ο Πολ Κάρτλετζ με τον ξεχωριστό του αφηγηματικό τρόπο όχι μόνο αναδεικνύει τις κρυμμένες όψεις της ίδιας της πόλης αλλά φωτίζει και τη γνωστή ιστορία της κλασικής εποχής από μια διαφορετική, έκκεντρη, και γι’ αυτό γοητευτική, σκοπιά.
Αννα Καρακατσούλη
«Το ξίφος του πνεύματος». Βιβλίο, πολιτισμική ηγεμονία και άκρα δεξιά στην Ελλάδα μετά το 1974
Εκδόσεις Gutenberg, 2024
Ως πρόσφατα η μελέτη της ιστορικής πορείας και των κοινωνικών καταβολών της Δεξιάς στην Ελλάδα υστερούσε σε σχέση με εκείνη της Αριστεράς.
Προϊόν αναμφίβολα των εξελίξεων του 20ού αιώνα, η ερευνητική αυτή παρέκκλιση έχει αρχίσει να διορθώνεται πλέον έπειτα από τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προέλευση και τη διάδοση των ακροδεξιών ιδεών.
«Το ξίφος του πνεύματος» της καθηγήτριας Ευρωπαϊκής Ιστορίας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών Αννας Καρακατσούλη πραγματεύεται μια πρωτότυπη πτυχή του ζητήματος: την αναπαραγωγή του λόγου της εξτρεμιστικής δεξιάς μέσω του βιβλίου μετά το 1974.
Ο εθνικιστικός και ακροδεξιός χώρος στη Μεταπολίτευση επιχειρεί την κανονικοποίηση των απόψεών του αποδυόμενος σε μια προσπάθεια «πολιτισμικής ηγεμονίας», όπως δηλώνουν απερίφραστα πρωτεργάτες του.
Αντικομμουνισμός, αντισημιτισμός, αναθεωρητισμός, συνωμοσιολογία, αρχαιολατρία, εθνικοφροσύνη, η αυτοχθονία της ελληνικής φυλής, η μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας αποτελούν ορισμένα από τα κύρια γνωρίσματα των σχημάτων που προβάλλονται, κατά βάση σε ένα κλειστό κύκλωμα. Οι εκδοτικοί οίκοι του ακροδεξιού φάσματος, μαζί με τα σχετικά έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά, αποτελούν ένα «διακριτό εκδοτικό πεδίο», όπως διαπιστώνει η Αννα Καρακατσούλη,
Συνιστούν στρατευμένο χώρο όπου ο σκοπός προέχει του κέρδους, το μήνυμα προέχει του μέσου, η διακίνηση γίνεται από διαύλους εκτός κανονικής αγοράς. Διακριτό είναι επίσης και το πεδίο των συγγραφέων: πολλοί είναι στρατιωτικοί εν αποστρατεία, δημοσιογράφοι, συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί.
Ενας αδρός διαχωρισμός θα μπορούσε να γίνει μεταξύ «ελληνοκεντρικών οίκων» που προκρίνουν τους «ιδεολογικούς πατέρες» του χώρου και εξτρεμιστικών εγχειρημάτων που εμπνέονται από τις ναζιστικές ιδέες, προβάλλουν τη φυλετική ανωτερότητα και καλλιεργούν επαφές με αντίστοιχες ομάδες σε Ευρώπη και ΗΠΑ.
Συνδεδεμένο με τη δημόσια ιστορία, το υπόγειο ρεύμα της ακροδεξιάς παραγωγής εμφανίζει έναν δυναμισμό στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, ενώ στα χρόνια των πολλαπλών κρίσεων και της διεύρυνσης της πολιτικής απήχησης του εξτρεμιστικού λόγου μοιάζει να ριζοσπαστικοποιείται επιζητώντας τον συντονισμό με διεθνή κινήματα.
Εξαιρετική χαρτογράφηση ενός αγνοημένου τοπίου που υποδεικνύει τους ιμάντες μεταφοράς του ακραίου λόγου στην ελληνική κοινωνία.
