Η αύξηση του ΑΕΠ το 2017 ήταν 1,5% ενώ το 2018 θα φτάσει το 2%. Ολοι οι οδηγοί της ανάπτυξης παραμένουν σταθερά αδύναμοι: κατανάλωση, διαθέσιμο εισόδημα, επενδύσεις, ρευστότητα. Οι τράπεζες παλεύουν με το βάρος των ΜΕΑ (Μη Εξυπηρετούμενων Ανοιγμάτων) και δεν διαχειρίζονται τις δομικές προκλήσεις. Η φοροδοτική ικανότητα του πληθυσμού έχει εξαντληθεί, ενώ το φορολογικό σύστημα έχει ενεργοποιήσει όλα τα επιχειρηματικά αντικίνητρα.
Το ελληνικό Δημόσιο, παρά την εξαιρετική δημοσιονομική πειθαρχία που δείχνει, εξακολουθεί να έχει μόνιμες αδυναμίες. Τα έξοδα της κεντρικής κυβέρνησης δεν μπορούν να μειωθούν άλλο χωρίς την πλήρη αναδιάρθρωση του συνόλου των υπηρεσιών του Δημοσίου. Το ασφαλιστικό σύστημα είναι χρεοκοπημένο και χρηματοδοτείται κατά 55% από τον προϋπολογισμό και κατά 45% από «εξωφρενικές» εισφορές που αποσαθρώνουν τη νόμιμη εργασία. Η ρύθμιση του χρέους που συμφωνήθηκε τον Αύγουστο του 2018 ελάφρυνε μεν την περίοδο μέχρι το 2022, αλλά άφησε πρακτικά ανέγγιχτη την περίοδο 2023-2028. Σ’ αυτήν οι ανάγκες χρηματοδότησης, πέρα από το πρωτογενές πλεόνασμα, φθάνουν περίπου τα €75 δισ. και μπορούν να καλυφθούν μόνο με απρόσκοπτη και χωρίς περιορισμούς πρόσβαση στις αγορές.
Με τις εκλογές να τοποθετούνται μεταξύ Μαρτίου και Σεπτεμβρίου 2019, το καίριο ερώτημα είναι ο σχηματισμός κυβέρνησης. Αν σχηματιστεί, οι βασικές οικονομικές πολιτικές θα παραμείνουν μέσα σε ένα σχετικά στενό εύρος, προσυμφωνημένο με τους θεσμούς. Αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση και μπούμε σε περίοδο εκλογικών αναμετρήσεων με απλή αναλογική, η οικονομία θα υποφέρει.
Πέρα όμως από το ενδεχόμενο πολιτικής αστάθειας, υπάρχουν εγγενείς και ουσιαστικοί συστημικοί κίνδυνοι οι οποίοι μπορούν να εκτροχιάσουν την ελληνική οικονομία:
Ø Η αδυναμία επιχειρησιακής και κοστολογικής προσαρμογής του δημόσιου τομέα, σε συνδυασμό με τη συστηματική υπερφορολόγηση, θα πιέσει τα πρωτογενή πλεονάσματα.
Ø Η συνεχιζόμενη απομείωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας απέναντι σε άλλες χώρες θα φέρει πίεση στις εξαγωγές και θα αυξήσει τις εισαγωγές.
Ø Η αδυναμία χειρισμού των ΜΕΑ από τις τράπεζες θα οδηγήσει σε ανακεφαλαιοποίηση ή κρατικοποίησή τους.
Ο βασικότερος όμως συστημικός κίνδυνος βρίσκεται στο γεγονός ότι το σημερινό οικονομικό μοντέλο της χώρας είναι ασύμβατο με διατηρήσιμη ανάπτυξη. Πίσω από τη δυσκολία προσαρμογής στο ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον βρίσκεται η κουλτούρα του έθνους, η οποία επηρεάζει την ατομική και συλλογική σκέψη και κρυσταλλώνεται στους νόμους, στους θεσμούς και στους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων. Το πολιτισμικό πλέγμα της Ελλάδας, το οποίο διαμορφώνει τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της χώρας αλλά και τον τρόπο και βαθμό κινητοποίησης των πολιτών, μπορεί, σύμφωνα με τη μελέτη της PwC «Culture, Competitiveness and Welfare», να περιγραφεί με πέντε έννοιες:
κεντροποιημένο – συντηρητικό – ημι-επιχειρηματικό – ασχεδίαστο – χαμηλής κινητοποίησης
Οι αντιστάσεις που ορθώνει αυτό το πλέγμα σε οποιαδήποτε αλλαγή, ειδικά αν επιβάλλεται εξωτερικά, στηρίζονται στη διατήρηση των κεκτημένων, στη μη επαρκή αναγνώριση του μέλλοντος και στην απουσία κινητοποίησης. Για να ευοδωθούν οι μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για τη βελτίωση του οικονομικού μοντέλου, πρέπει να προηγηθούν ουσιαστικές αλλαγές στις κρατούσες αντιλήψεις:
> Από τον συντηρητισμό και την προστασία των κεκτημένων, στην αποδοχή αλλαγών και στην κατανόηση των επιπτώσεών τους.
> Από την αδύναμη και στατική, στη δημιουργική και διαρκώς ανανεούμενη επιχειρηματικότητα.
> Από την έλλειψη σχεδιασμού, στην αναγνώριση του μέλλοντος και στη διαβουλευτική εξερεύνησή του.
> Από την ευδαιμονική απουσία κινητοποίησης, στην ισχυρή κινητοποίηση για προσωπική επιτυχία.
> Από κεντροποιημένες, σε αποκεντρωμένες δομές.
Το σημερινό πολιτιστικό πλέγμα εμποδίζει την κινητοποίηση κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση της οικονομίας σε επίπεδα που να στηρίζουν μακροπρόθεσμη ανάπτυξη στην περιοχή του 4%. Ετσι όλες οι ενδείξεις, ανεξαρτήτως λελογισμένων πολιτικών εξελίξεων, συντείνουν ότι η χώρα θα παραμείνει σε τροχιά αναιμικής ανάπτυξης για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Ομως το 2022 αποτελεί ορόσημο γιατί σηματοδοτεί την έναρξη της χωρίς δίχτυ ασφαλείας χρηματοδότησης του κράτους από τις αγορές. Αν δεν επιτύχουμε την πρόσβαση στις αγορές μέχρι τότε, το δημόσιο χρέος θα γίνει πάλι μη εξυπηρετήσιμο χωρίς ευρωπαϊκή στήριξη και θα ξαναβρεθούμε στο 2010.
Η διαμόρφωση μιας νέας αναπτυξιακής δυναμικής είναι μονόδρομος για να αποφύγουμε μια επανάληψη της κρίσης και προηγείται της κοινωνικής τακτοποίησης. Η παράταση ισχύος των σημερινών αξιακών χαρακτηριστικών της χώρας υπονομεύει την ανάπτυξη, η οποία απαιτεί αναζήτηση, σχεδιασμό, ευελιξία, επιχειρηματικότητα και κινητοποίηση. Μακροπρόθεσμα, αν συνεχιστεί η εξασθένηση των αξιών που συνάδουν με τη δημιουργία πλούτου, θα βρεθούμε στον πολιτισμικό περίγυρο χωρών πολύ πιο κάτω από την Ελλάδα σε κάθε διεθνή κατάταξη.
Η αλλαγή του οικονομικού μοντέλου της χώρας χρειάζεται πρώτα και πάνω από όλα αλλαγή νοοτροπίας. Είναι μέγιστη ευθύνη των ηγετών της ελληνικής κοινωνίας να συντονιστούν στην προσπάθεια της δημιουργίας ενός ενάρετου κύκλου κουλτούρας και ευημερίας ξεπερνώντας τις αρχικές ενστάσεις του καλά οχυρωμένου στην ψυχή όλων συντηρητισμού. Αν δεν το πετύχουν, η συνεχής και συστηματική απαξίωση της ελληνικής οικονομίας θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε υστέρηση και διεθνή παραγκωνισμό. Η εμμονή μας στο παρόν θα μας οδηγήσει στο παρελθόν.
*Ο κ. Κώστας Σ. Μητρόπουλος είναι εντεταλμένος σύμβουλος της PwC Ελλάδας
