Τις προηγούμενες δεκαετίες η μάχη με τις νεοπλασίες ήταν άνιση. Οι ερευνητές εν τούτοις δεν κατέθεσαν τα όπλα, επιμένοντας στην αναζήτηση νέων θεραπειών με στόχο να προσφέρουν ελπίδα και προοπτική στους ασθενείς. Στο πλαίσιο αυτό η ανοσοθεραπεία αποτελεί σήμερα μία από τις μεγαλύτερες νίκες που έχουν επιτευχθεί, με τους ειδικούς να επικεντρώνονται στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος του ίδιου ασθενούς εναντίον των καρκινικών κυττάρων.
Ο Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και καθηγητής Αιματολογίας-Ογκολογίας, δίνει απαντήσεις σχετικά με τις νεότερες εξελίξεις στο πεδίο αυτό συνοψίζοντας τις επιτυχίες του παρόντος και εκείνες που διαγράφονται μελλοντικά.
Πού βρισκόμαστε σήμερα σε σχέση με το παρελθόν; Τι διαδρομή έχει διανυθεί έως ότου να φθάσουμε στο σημείο να μιλήσουμε για θεραπεία του καρκίνου;
«Σήμερα στην ογκολογία έχει γίνει μεγάλη πρόοδος στο σύνολο των κακοηθειών. Πολλά νέα φάρμακα έχουν πάρει έγκριση από τις ρυθμιστικές αρχές. Αυτό έχει ως συνέπεια σε πολλά νοσήματα να έχει αλλάξει η φυσική πορεία της νόσου, να έχει αυξηθεί η μέση επιβίωση των ογκολογικών ασθενών και πολλές κακοήθειες που παλιά θεωρούνταν μη θεραπεύσιμες να έχουν καταστεί χρόνια νοσήματα. Αυτό έχει επιτευχθεί με την εισαγωγή στην καθημερινή κλινική πράξη της ανοσοθεραπείας και των στοχευμένων θεραπειών που χορηγούνται είτε μόνες τους είτε σε συνδυασμό με την κλασική χημειοθεραπεία. Η ανοσοθεραπεία και οι στοχευμένες θεραπείες μπορούν να παρέχουν σε συγκεκριμένες ομάδες ασθενών μακροχρόνια ύφεση της νόσου, ενώ στερούνται της κλασικής τοξικότητας της χημειοθεραπείας και μπορεί να γίνονται καλύτερα ανεκτές από τους ασθενείς. Η συνεχής εκπαίδευση των παθολόγων ογκολόγων στη διαχείριση των τοξικοτήτων των νέων φαρμάκων είναι καθοριστικής σημασίας τόσο για την επίτευξη της μέγιστης αποτελεσματικότητας των νέων φαρμάκων όσο και για τη διατήρηση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Σίγουρα, η θεραπεία του καρκίνου δεν θα έρθει με ένα μαγικό χάπι. Επίσης είμαστε μακριά ακόμη ώστε να θεωρήσουμε ότι η νόσος είναι θεραπεύσιμη. Ομως τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει ιδιαίτερα σημαντικά βήματα τόσο σε επίπεδο βασικής έρευνας όσο και κλινικής ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τη νόσο και να μπορούμε να προσφέρουμε μακροχρόνιες υφέσεις σε κάποιους ασθενείς».
Υπάρχουν εξελίξεις σχετικά με τα αντικαρκινικά εμβόλια;
«Πραγματοποιούνται συνεχώς κλινικές δοκιμές με καινούργια αντικαρκινικά εμβόλια με σκοπό την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος απέναντι στα καρκινικά κύτταρα. Επίσης, διερευνάται η συγχορήγηση με τα καινούργια ανοσοθεραπευτικά φάρμακα. Αξίζει να τονιστεί πως ένα εμβόλιο έχει πάρει ήδη έγκριση στην Αμερική στον καρκίνο του προστάτη, υπάρχουν όμως πολλές τεχνικές δυσκολίες που καθιστούν απαραίτητη τη συνεχή έρευνα στον τομέα αυτόν, για να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά τους. Αρκετές κλινικές δοκιμές βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη δοκιμάζοντας την αποτελεσματικότητα αντικαρκινικών εμβολίων και τα αποτελέσματά τους αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την ιατρική κοινότητα. Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι υπάρχει διαθέσιμο και το εμβόλιο για την πρόληψη της λοίμωξης από τον ιό του ανθρωπίνου θηλώματος που συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη καρκίνου τραχήλου της μήτρας. Πρόσφατα μάλιστα οι ενδείξεις του εμβολίου αυτού επεκτάθηκαν και σε άτομα ηλικίας 27 έως 45 ετών».
Η ανοσοθεραπεία έχει αποτελέσει επανάσταση στη θεραπευτική του καρκίνου. Υπάρχουν νέα δεδομένα στο συγκεκριμένο πεδίο;
«Υπό μία έννοια θα μπορούσε να πει κάποιος πως η ανοσοθεραπεία έχει αποτελέσει επανάσταση στη θεραπευτική του καρκίνου, δεδομένου ότι η ανοσοθεραπεία έχει καταφέρει να παράξει μακροχρόνιες υφέσεις σε σημαντικό ποσοστό ασθενών με μεταστατική νόσο και ταυτόχρονα είναι πολύ καλά ανεκτή από τους ασθενείς εφόσον στερείται των κλασικών παρενεργειών της χημειοθεραπείας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανοσοθεραπεία έχει πάρει έγκριση σε πολλές κακοήθειες, όπως στον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, στο ουροθηλιακό καρκίνωμα, στον καρκίνο του νεφρού και πρόσφατα ανακοινώθηκαν στον ESMO 2018 θετικά αποτελέσματα συγχορήγησης χημειοθεραπείας με ανοσοθεραπεία για τον μεταστατικό, τριπλά αρνητικό, καρκίνο του μαστού. Συνοπτικά θα μπορούσε να ειπωθεί ότι αυτή τη στιγμή η ανοσοθεραπεία αποτελεί το πιο εντατικό πεδίο έρευνας στην ογκολογία».
Η ανοσοθεραπεία θα «καταργήσει» τη χημειοθεραπεία στο μέλλον;
«Κάθε θεραπευτικός πυλώνας στην ογκολογία έχει μια συγκεκριμένη θέση, άρα και η χημειοθεραπεία και η ανοσοθεραπεία έχουν ακόμη τη θέση τους και προβλέπεται να την έχουν και τα επόμενα χρόνια. Αν και σε αρκετά νοσήματα η ανοσοθεραπεία χορηγείται ως μονοθεραπεία, υπάρχουν νεοπλάσματα ή ομάδες ασθενών που τα καλύτερα αποτελέσματα για την επιβίωσή τους επιτυγχάνονται με τη συγχορήγηση χημειοθεραπείας και ανοσοθεραπείας ή ανοσοθεραπείας και στοχευουσών θεραπειών. Ευθύνη της επιστημονικής κοινότητας είναι να αναπτύξει βιοδείκτες που θα διακρίνουν ποιοι ασθενείς μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με την ανοσοθεραπεία και για ποιους εναλλακτικές αγωγής ή συνδυασμοί θεραπειών θα επιφέρουν καλύτερο αποτέλεσμα. Σίγουρα βέβαια υπάρχουν και ομάδες ασθενών που δεν ωφελούνται από την ανοσοθεραπεία στην παρούσα μορφή της και υπάρχει εντατική έρευνα για να δοθεί λύση και σε αυτούς τους ασθενείς».
Οι νέες θεραπείες είναι συνήθως υψηλού κόστους. Η καινοτομία είναι δυσβάσταχτη για υγειονομικά συστήματα όπως το δικό μας;
«Πραγματικά, οι νέες θεραπείες, όπως η ανοσοθεραπεία και οι βιολογικές θεραπείες, είναι πραγματικά υψηλού κόστους και είναι γεγονός ότι η καινοτομία αυτή μπορεί να είναι δυσβάσταχτη για το υγειονομικό σύστημα. Αξίζει να σημειωθεί όμως ότι ο προβληματισμός αυτός αφορά όλα τα υγεινομικά συστήματα των προηγμένων χωρών και όχι μόνο της Ελλάδας. Παρ’ όλα αυτά οι έλληνες ογκολογικοί ασθενείς δεν στερούνται κάποιας θεραπευτικής επιλογής υψηλού κόστους, δεδομένου ότι το σύστημα υγείας στην Ελλάδα καλύπτει πλήρως όλους τους πολίτες. Τέλος πρέπει να τονιστεί ότι αναζητούνται λύσεις ανάμεσα στα κράτη, τις φαρμακοβιομηχανίες και τα συστήματα υγείας για να ξεπεραστεί το πρόβλημα αυτό και να καταστούν βιώσιμες οι υψηλού κόστους θεραπείες».
Συνοψίζοντας, τι αναμένεται να φέρει το 2019;
«Μέσα στο 2019, σίγουρα αναμένονται εγκρίσεις νέων φαρμακευτικών σκευασμάτων ιδίως όσον αφορά τη χορήγηση ανοσοθεραπείας και σε άλλα νεοπλάσματα όπως ο τριπλά αρνητικός καρκίνος του μαστού αλλά και ποικίλοι συνδυασμοί ανοσοθεραπείας με κλασική χημειοθεραπεία και βιολογικές θεραπείες. Επίσης, αναμένεται η αξιολόγηση της σημασίας καινούργιων βιοδεικτών που θα μπορέσουν να διαχωρίσουν τους πληθυσμούς που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες θεραπείες. Επιπρόσθετα, νέα δεδομένα για τη μοριακή ταυτοποίηση των όγκων αναμένονται να ανακοινωθούν, ώστε να μπορέσουμε να προσφέρουμε εξατομικευμένες θεραπείες σε ασθενείς με φαινομενικά ίδια κακοήθεια, γεγονός που ευελπιστούμε να έχει άμεσο αντίκτυπο στις θεραπευτικές επιλογές των ασθενών, στην αποτελεσματικότητα αυτών και στη βελτίωση ταυτόχρονα της ποιότητας ζωής τους».
