Τέσσερες-πέντε άνδρες από τα σπλάχνα του πλήθους, απλοϊκοί και σχεδόν αμόρφωτοι, κατόρθωσαν αυτό το απίστευτο, να κάμουν τους Έλληνες ελευθέρους, δεκαπέντε χρόνια πριν αποκτήσουν την εθνική τους ελευθερία. Πώς; Με ποιο μαγικό τρόπο; Οι απλοί αυτοί άνθρωποι, που δεν είχαν διακριθεί ούτε προ, ούτε κατά, ούτε μετά τον αγώνα για τίποτε άλλο, μπόρεσαν μολαταύτα να συλλάβουν μιαν αλήθεια βαθύτατη, που αποτελεί τη μόνη αξία τους: Ότι ο άνθρωπος είναι ή δεν είναι ελεύθερος – μέσα του. Κι αυτή την εσωτερική ελευθερία, τη μόνη αληθινή, από την οποίαν πηγάζει κάθε άλλη, κατόρθωσαν να φυσήσουν και να εδραιώσουν στην ψυχή των Ελλήνων. Αυτό είναι το κύριο, το μεγάλο τους έργο. Και ασφαλώς ιστορία δεν ξέρει να διαβάσει όποιος δεν μπορεί να κάνει αυτή την πρώτη διάκριση. Από τη στιγμή που η Φιλική Εταιρεία ελευθέρωσε έτσι την ψυχή των Ελλήνων, η συμβίωσις με δυνάστες ήτανε πλέον αδύνατη. Και η προσφυγή στα όπλα η πρώτη, απλουστάτη συνέπεια. Οι σοφότεροι άνδρες του έθνους ήσαν πολύ, πάρα πολύ κάτω, σ’ αυτό το σημείο -που είναι το μοναδικό, άλλωστε, που αξίζει τον κόπο της ιστορίας- από τους ιδρυτές της εταιρείας. Εφαντάζοντο την υπόθεση της ελευθερίας της Ελλάδος ζήτημα μορφώσεως, ζήτημα μαθήσεως, απλού φωτισμού. Ο Καποδίστριας ήθελε να μορφώσει Έλληνες για να φτιάξουν Ελλάδα. Κι ευνοούσε, με θερμότατο ζήλο, τη φιλόμουση εταιρεία που είχε πνευματικούς μορφωτικούς σκοπούς. Ο Ρήγας έσερνε πίσω του κασόνια ολόκληρα, χειρόγραφα, έτοιμα για τύπωμα. Ο Κοραής πολλαπλασίαζε της εκδόσεις. Επιτέλους ο Άνθιμος Γαζής το είπε καθαρά στον Σκουφά, όταν του μίλησε, απέξω απέξω, για την αρτισύστατη Φιλική Εταιρεία:
– Σκουφά σεις είσθε νέοι· και κάνετε καλά ν’ αφήσετε εμάς τους γέροντας ν’ ακολουθήσουμε το στάδιον των φώτων!
Περιεχόμενο για συνδρομητές
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου από tovima.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
