«Διαφορετικοί σχεδιασμοί του κυβερνοχώρου υποστηρίζουν διαφορετικά είδη ονείρων. Τους επιλέγουμε σοφά;», μια ρήση του ερευνητή Mark Stefik που μπορεί να αναδιατυπωθεί αντικαθιστώντας τον «κυβερνοχώρο» με την «Τεχνητή Νοημοσύνη» (TN) – και άλλες τεχνολογίες. Καθώς οι δυνατότητες της TN συνεχώς εκπλήσσουν, ακόμη και τους ειδικούς, ίσως είναι καιρός να κάνουμε κάποιες επιλογές που μπορούν να καθορίσουν πώς θα είναι ο κόσμος μας με την τεχνολογία αυτή. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά θα τον φτιάξουμε καλύτερα από ό,τι με την άλλη μεγάλη τεχνολογία των τελευταίων δεκαετιών, το Διαδίκτυο.
Πράγματι, έχουν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από την αρχή της διαδικτυακής οικονομίας – στα μέσα της δεκαετίας του 1990, με την οδυνηρή για πολλούς χρηματιστηριακή φούσκα να σκάει λίγα χρόνια αργότερα – μέχρι που αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε τις αρνητικές πτυχές του διαδικτυακού κόσμου που δημιουργήσαμε και που μόνο τώρα ξεκινάμε να ρυθμίζουμε. Το 2023 ήταν η χρονιά της ΤΝ, αλλά ήταν επίσης και η χρονιά της πρώτης σημαντικής ρύθμισης για τις πλατφόρμες Διαδικτύου, του νόμου της ΕΕ για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA), που επιβάλλει νέες απαιτήσεις με στόχο να διασφαλίσει ότι ο διαδικτυακός μας κόσμος σέβεται την ελευθερία της έκφρασης ενώ παράλληλα είναι ασφαλής.
Ακόμα κι αν η ΤΝ μπορεί να μας ξεπεράσει σε ευφυΐα σε πολλούς τομείς, δεν έχουμε την πολυτέλεια να την αφήσουμε να αναλάβει τη διακυβέρνηση. Αυτή ανήκει σε εμάς
Οι πωλήσεις παράνομων προϊόντων, οι παραβιάσεις πνευματικής ιδιοκτησίας ή του προσωπικού απορρήτου, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, οι τρομοκρατικές αναρτήσεις, οι ακραίες αντιπαραθέσεις στο Διαδίκτυο, οι κάθε είδους κυβερνο-απειλές ή οι ξένες εκλογικές παρεμβάσεις είναι μόνο μερικά από τα διαδικτυακά ζητήματα που μας «ξεφύγανε».
Πρόσφατα δουλέψαμε σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα όπου μελετήσαμε την προώθηση τρομοκρατικού περιεχομένου στο Διαδίκτυο από τους λεγόμενους αλγορίθμους συστάσεων: Τεχνητή Νοημοσύνη που προτείνει περιεχόμενο ή ποια άτομα να ακολουθήσουμε. Πολλοί αναπτύξαμε τα τελευταία σχεδόν 30 χρόνια (και ο ίδιος, με πολλούς συνεργάτες, από το 2000) τέτοιους αλγορίθμους, οι οποίοι ναι μεν βελτίωσαν το ηλεκτρονικό εμπόριο και γενικά πτυχές τις ψηφιακής μας ζωής, αλλά είχαν και αρνητικές επιπτώσεις που δεν περιμέναμε. Δεν μπορούμε να φανταστούμε τη ζωή ή την οικονομία σήμερα χωρίς το Διαδίκτυο. Αλλά θα μπορούσαμε να είχαμε χτίσει έναν καλύτερο ψηφιακό κόσμο. Ίσως τώρα μπορούμε να τον χτίσουμε καλύτερα για (και με) την ΤΝ.
Τα επιπλέον 10 τρισ. ευρώ
Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να προσθέσει περισσότερα από 10 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως στην παγκόσμια οικονομία – ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι πόσα από αυτά θα δημιουργήσει, αξιοποιήσει και εξαγάγει η Ελλάδα. Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι, όταν χρησιμοποιείται σωστά, η ΤΝ μπορεί να βελτιώσει την παραγωγικότητα και την ποιότητα της δουλειάς μας, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και σε διψήφιο ποσοστό.
Η δημιουργικότητά μας μπορεί επίσης να ωφεληθεί – αν και κάποιες έρευνες δείχνουν μερικές φορές πιθανή απώλεια δημιουργικότητας ομάδων όπου όλοι χρησιμοποιούν τα ίδια εργαλεία ΤΝ. Οι πιθανές μεγάλες αλλαγές στην παιδεία και στην επιστημονική έρευνα με τη βοήθεια της ΤΝ μπορεί ίσως να έχουν τις μεγαλύτερες επιπτώσεις στην ανθρώπινη ιστορία. Εργαλεία που βασίζονται στην ΤΝ, όπως το AlphaFold της DeepMind ή τα πρόσφατα «ψηφιακά δίδυμα» (σχεδόν για τα πάντα), επηρεάζουν ήδη την καινοτομία στην υγεία, στην ενέργεια και σε άλλους τομείς.
Πώς όμως πρέπει να σχεδιάζονται τα συστήματα ΤΝ στην εκπαίδευση; Πότε πρέπει η ΤΝ να βοηθάει έναν μαθητή ή να προτείνει ευκολότερα ή δυσκολότερα προβλήματα χωρίς να βλάπτει την αυτοπεποίθησή του; Η ΤΝ που βοηθάει ηλικιωμένους με τρόπους που σέβονται την αξιοπρέπειά τους και ενισχύουν, όχι αποδυναμώνουν, τις πνευματικές τους ικανότητες;
Πότε πρέπει η ΤΝ να βοηθάει έναν μαθητή ή να προτείνει ευκολότερα ή δυσκολότερα προβλήματα χωρίς να βλάπτει την αυτοπεποίθησή του; Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε τη σωστή διαχείριση κινδύνου και την ευθύνη για τις ιατρικές εφαρμογές της;
Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε τη σωστή διαχείριση κινδύνου και τη ευθύνη για τις ιατρικές εφαρμογές της ΤΝ (περισσότερες από 500 έχουν ήδη εγκριθεί πρόσφατα από ρυθμιστικές αρχές); Πώς μπορούμε να περιορίσουμε πιθανές διακρίσεις των συστημάτων ΤΝ αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας; Πώς διασφαλίζουμε ότι τα νέα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα δεν θα χρησιμοποιηθούν για να πλημμυρίσουν το Διαδίκτυο με περιεχόμενο που μπορεί να πολώσει ή να επηρεάσει ακατάλληλα τις εκλογές – επαναλαμβάνοντας και υπερβάλλοντας τις πιο άσχημες πτυχές των αλγορίθμων συστάσεων στο Διαδίκτυο που προτείνουν περιεχόμενα ή «φίλους»;
Πώς θα αντιμετωπίσουμε νέες απειλές για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο λόγω ΤΝ ή την κατάχρηση πλαστοπροσωπίας και πλαστογραφημάτων για πιθανή χειραγώγηση πολιτών; Πρόσφατα, μια Επιτροπή Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ για την ΤΝ τόνισε αρκετούς από αυτούς τους κινδύνους, και όχι μόνο, λόγω της ΤΝ. Το ίδιο τόνισε και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Κυβερνοασφάλεια, που εδρεύει στην Αθήνα. Επισημαίνεται, ακόμη, ότι θέματα εθνικής ασφάλειας και γεωστρατηγικής επίσης εμπλέκονται με την ΤΝ.
Η παρακολούθηση της (όχι μόνο από την) ΤΝ, όπως έχουμε υποστηρίξει πριν από μερικά χρόνια με τους συνεργάτες μου από τη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ, είναι ιδιαίτερα σημαντική λόγω της πολύ ιδιαίτερης φύσης αυτής της τεχνολογίας: σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία που έχουμε αναπτύξει ποτέ, η ΤΝ μπορεί να εξελίσσεται συνεχώς καθώς μαθαίνει από την «παρατήρηση» του τι συμβαίνει στον κόσμο.
Σκεφτείτε, για παράδειγμα, πώς τα εργαλεία αυτόματης συμπλήρωσης του έξυπνου κινητού σας προσαρμόζονται στο στυλ γραφής σας με την πάροδο του χρόνου – συνήθως γίνονται πιο αποτελεσματικά στο να προτείνουν συμπληρώσεις για εσάς. Όπως ακριβώς αναπτύξαμε νόμους, διαδικασίες και εργαλεία για την παρακολούθηση και τον έλεγχο παράνομου περιεχομένου που διαχέεται από ανθρώπους στο Διαδίκτυο, το ίδιο θα χρειαστεί να κάνουμε και για την παρακολούθηση των λεγόμενων περιστατικών Τεχνητής Νοημοσύνης. Ο ΟΟΣΑ μόλις ξεκίνησε τον Νοέμβριο μια πλατφόρμα Παρακολούθησης Συμβάντων AI, για παράδειγμα.
Οι εθνικές πολιτικές
Φυσικά, πρέπει να διαχειριζόμαστε τους κινδύνους της ΤΝ υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την καινοτομία και προστατεύοντας την ελευθερία έκφρασης, την ιδιωτική ζωή και άλλες θεμελιώδεις αξίες και δικαιώματα. Οι εθνικές πολιτικές πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι η δημιουργία κοινωνικής και οικονομικής αξίας με την ΤΝ μεγιστοποιείται ενώ οι κίνδυνοι ελαχιστοποιούνται. Στην πραγματικότητα, οι καλύτεροι νόμοι και πολιτικές επιτυγχάνουν ακριβώς αυτό: δεν εμποδίζουν την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα, όπως κακώς ανησυχούν ορισμένοι, αλλά τις υποστηρίζουν.
Εξάλλου, οι αγορές λειτουργούν και επειδή υπάρχουν κανονισμοί και κράτος δικαίου. Ένα από τα προγράμματα στα οποία εργαζόμαστε στο INSEAD, μαζί με τον ΟΟΣΑ και την BCG, διερευνά πώς οι εθνικές πολιτικές μπορούν να υποστηρίξουν την καινοτομία και την υιοθέτηση της ΤΝ διασφαλίζοντας παράλληλα την εμπιστοσύνη και την ασφάλεια των πολιτών – τα τελευταία είναι γνωστά απαραίτητα συστατικά για την υιοθέτηση οποιασδήποτε τεχνολογίας.
Οι σωστές επιλογές των νόμων και των πολιτικών δεν θα είναι απλό έργο. Πιθανότατα θα χρειαστούν πολλά χρόνια και συνεχείς βελτιώσεις – όπως ακριβώς και με τις χρηματοοικονομικές καινοτομίες και νόμους. Ένα πράγμα είναι ωστόσο σαφές: εμείς είμαστε αυτοί που θα επιλέξουμε τα πλαίσια διακυβέρνησης μέσα στα οποία θα λειτουργεί η ΤΝ. Ακόμα κι αν η ΤΝ μπορεί να μας ξεπεράσει σε ευφυΐα σε πολλούς τομείς, δεν έχουμε την πολυτέλεια να την αφήσουμε να αναλάβει τη διακυβέρνηση. Αυτή ανήκει σε εμάς. Όπως σημειώνουν ο Χένρι Κίσινγκερ, ο πρώην πρόεδρος της Google Eric Schmidt και ο Dan Huttenlocher του MIT στην τελευταία πρόταση του πρόσφατου βιβλίου τους «Η Εποχή της ΤΝ»: «Τώρα είναι η ώρα να ορίσουμε τόσο τη συνεργασία μας με την Τεχνητή Νοημοσύνη όσο και την πραγματικότητα που θα προκύψει».
Ο κύριος Θεόδωρος Ευγενίου είναι Καθηγητής INSEAD.
