Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά από σκάνδαλα έχουν αναδείξει τη σημασία της ηθικής στην ηγεσία σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ελλάδα, η υπόθεση της Folli Follie αποκάλυψε μια 17ετή απάτη (2001-2017) που περιελάμβανε παραποίηση οικονομικών στοιχείων και κατάχρηση εκατομμυρίων ευρώ. Διεθνώς, η Boeing αντιμετώπισε κρίση εμπιστοσύνης το 2018-2019, όταν αποκαλύφθηκε ότι είχε αποκρύψει κρίσιμες πληροφορίες ασφαλείας για τον τύπο αεροσκάφους 737 MAX, οδηγώντας σε δύο μοιραία αεροπορικά δυστυχήματα. Επίσης, το σκάνδαλο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου (FIFA) το 2015 έφερε στο φως δεκαετίες συστηματικής δωροδοκίας και διαφθοράς στον χώρο του ποδοσφαίρου. Αυτά τα παραδείγματα υπογραμμίζουν την ανάγκη για ηθική ηγεσία. Αλλά τι ακριβώς σημαίνει «ηθική ηγεσία» και πώς μπορεί να καλλιεργηθεί στις επιχειρήσεις;

Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της ηθικής ηγεσίας είναι η ακεραιότητα – η ικανότητα του ηγέτη να ενεργεί με συνέπεια βάσει των αξιών του. Οι ηθικοί ηγέτες επιδεικνύουν διαφάνεια, δικαιοσύνη και ενσυναίσθηση. Έχουν έναν ξεκάθαρο προσανατολισμό στο κοινό καλό, λαμβάνοντας αποφάσεις που ωφελούν όχι μόνο την επιχείρηση, αλλά και την ευρύτερη κοινωνία. Αντίθετα, οι ηγέτες που δεν δίνουν προτεραιότητα στην ηθική συχνά επικρίνονται για εγωκεντρισμό και περιορισμένη διαφάνεια. Τείνουν να εστιάζουν πρωτίστως σε βραχυπρόθεσμους, μετρήσιμους στόχους, όπως η άμεση κερδοφορία, ενδεχομένως εις βάρος μακροπρόθεσμων, λιγότερο απτών στόχων, όπως η εταιρική κουλτούρα και η κοινωνική ευθύνη. Πώς όμως αυτές οι διαφορές επηρεάζουν τη λειτουργία και την απόδοση των επιχειρήσεων;

Ενώ τα άμεσα οφέλη της ηθικής ηγεσίας, όπως η εμπιστοσύνη των εργαζομένων και η φήμη της εταιρείας, είναι ευρέως γνωστά, υπάρχουν και λιγότερο προφανή πλεονεκτήματα που αξίζει να εξετάσουμε. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι επιχειρήσεις με ηθικούς ηγέτες τείνουν να είναι πιο καινοτόμες. Αυτό μπορεί να φαίνεται αντιφατικό, αλλά η εξήγηση είναι απλή: οι εργαζόμενοι σε ένα ηθικό περιβάλλον αισθάνονται ασφαλείς να εκφράσουν νέες ιδέες χωρίς φόβο αντιποίνων.

Επίσης, η ηθική ηγεσία συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα εργασιακής δέσμευσης και παραγωγικότητας. Οι εργαζόμενοι που πιστεύουν στην ακεραιότητα των ηγετών τους είναι πιο πρόθυμοι να επενδύσουν χρόνο και ενέργεια στην εργασία τους. Επιπλέον, οι εταιρείες με ηθική ηγεσία τείνουν να είναι πιο ανθεκτικές σε κρίσεις. Η διαφάνεια και η ειλικρίνεια που χαρακτηρίζουν την ηθική ηγεσία βοηθούν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης με πελάτες και επενδυτές, η οποία μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη σε καιρούς κρίσης. Τέλος, η ηθική ηγεσία συμβάλλει στη δημιουργία ενός θετικού εργασιακού περιβάλλοντος, βελτιώνοντας την ψυχική υγεία των εργαζομένων. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερα ποσοστά «σιωπηρής παραίτησης» και υψηλότερη διατήρηση προσωπικού.

Οι προκλήσεις

Παρά τα πολλά οφέλη της, η ηθική ηγεσία παρουσιάζει αρκετές προκλήσεις. Ένα παράδοξο που συχνά αντιμετωπίζουν οι ηθικοί ηγέτες είναι το λεγόμενο «ηθικό δίλημμα». Για παράδειγμα, ένα διευθυντικό στέλεχος καλείται να επιλέξει μεταξύ της ταχείας κυκλοφορίας ενός υποσχόμενου φαρμάκου, παρακάμπτοντας κάποιους ελέγχους ασφαλείας, ή της αυστηρής τήρησης όλων των πρωτοκόλλων, καθυστερώντας τη διάθεσή του σε ασθενείς που το χρειάζονται άμεσα. Επιπλέον, η υπερβολική έμφαση στην ηθική μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε έναν άκαμπτο τρόπο σκέψης και αποφυγή ρίσκου, περιορίζοντας έτσι την καινοτομία και την ανάπτυξη.

Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος του «ηθικού εφησυχασμού», όπου οι ηγέτες μπορεί να γίνουν υπερβολικά σίγουροι για την ηθική τους στάση, παραβλέποντας άλλες σημαντικές πτυχές της ηγεσίας. Τέλος, οι ηθικοί ηγέτες μπορεί να αντιμετωπίσουν αντίσταση σε περιβάλλοντα όπου οι αθέμιτες πρακτικές είναι βαθιά ριζωμένες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προσωπικό και επαγγελματικό κόστος για τον ηγέτη. Αλλά πώς μπορούν οι επιχειρήσεις να καλλιεργήσουν αυτή τη μορφή ηγεσίας;

Η ανάπτυξη ηθικής ηγεσίας απαιτεί συνειδητή προσπάθεια και συνεχή εξάσκηση. Ξεκινά με την αυτογνωσία και την αναγνώριση των προσωπικών αξιών και προκαταλήψεων. Η δημιουργία ενός κώδικα ηθικής και δεοντολογίας είναι ένα σημαντικό βήμα, καθώς παρέχει ένα σαφές πλαίσιο για ηθική λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, η πραγματική πρόκληση έγκειται στην ενσωμάτωση αυτού του κώδικα στην καθημερινή πρακτική της επιχείρησης. Αυτό σημαίνει ότι οι αρχές του κώδικα πρέπει να αντανακλώνται σε κάθε πτυχή της λειτουργίας της εταιρείας, από τις διαδικασίες πρόσληψης μέχρι τις στρατηγικές αποφάσεις και τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των εργαζομένων. Παράλληλα, η οργανωσιακή κουλτούρα παίζει καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη της ηθικής ηγεσίας. Μια κουλτούρα που ενθαρρύνει τη διαφάνεια, την ακεραιότητα και τον ανοιχτό διάλογο δημιουργεί γόνιμο έδαφος για την ενίσχυση της ηθικής ηγεσίας. Αντίθετα, μια κουλτούρα που προωθεί τον ανταγωνισμό με κάθε κόστος ή που ανέχεται πρακτικές αδιαφάνειας για χάρη βραχυπρόθεσμων κερδών, μπορεί να υπονομεύσει ακόμη και τις καλύτερες προθέσεις των ηθικών ηγετών.

Η ηθική στην ηγεσία δεν είναι περιττή πολυτέλεια, αλλά απαραίτητη επένδυση για την επόμενη μέρα τού επιχειρείν. Στην εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη αναδιαμορφώνει τα επιχειρηματικά μοντέλα και θέτει νέες ηθικές προκλήσεις, οι ηθικοί ηγέτες δεν είναι απλώς επιθυμητοί, αλλά απαραίτητοι. Η πρόκληση για τον καθένα μας είναι να γίνουμε ή να υποστηρίξουμε τέτοιους ηγέτες, διαμορφώνοντας ένα επιχειρηματικό οικοσύστημα όπου η ηθική δεν θα είναι εμπόδιο, αλλά προϋπόθεση επιτυχίας. Έτσι, ανοίγουμε τον δρόμο για μια νέα εποχή όπου ο ηθικός ηγέτης πρωτοστατεί στην εναρμόνιση της τεχνολογικής προόδου, της κερδοφορίας και της κοινωνικής ευθύνης.

Ο κύριος Ηλίας Καπουτσής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.