Ακούμε συνεχώς για διάφορα θέματα παρέκκλισης από κανονικότητες τής ζωής μας και τελευταία για την πρωτοφανή έξαρση άσκησης βίας από παιδιά σε παδιά ότι μόνος τρόπος ουσιαστικής αντιμετώπισης όλων αυτών είναι μακροπρόθεσμα και αποτελεσματικά μόνο η παιδεία των ανθρώπων μέσω τής Παιδείας μας. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματική μόρφωση, η κατάλληλη διαμόρφωση τού χαρακτήρα των μαθητών και μαθητριών μας κατά τα 14 ολόκληρα χρόνια φοίτησής τους στο σχολείο (δύο στο Νηπιαγωγείο, έξι στο Δημοτικό, τρία στο Γυμνάσιο και τρία στο Λύκειο), δηλ. κατά τα 14 χρόνια Γενικής Εκπαίδευσης, που παρέχει η Πολιτεία στα παιδιά όλων των Ελλήνων, θα έπρεπε να εξασφαλίζεται ένα επίπεδο αγωγής των παιδιών μας το οποίο να αποτρέπει από τα φαινόμενα που ζούμε.
Πού οφείλεται αυτό; Ας υπερβούμε, για την οικονομία πραγμάτευσης τού θέματος, τις ευθύνες που βαρύνουν τον πρώτο καθοριστικό κοινωνικό πυρήνα των παιδιών, την οικογένεια. Ας υπερβούμε και τον δεύτερο καθοριστικό παράγοντα, την ευρύτερη κοινωνία με το φθοροποιό περιβάλλον της (αντικοινωνικά πρότυπα προσώπων και καταστάσεων που επικρατούν στα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τον εθισμό τού κινητού τηλεφώνου, την επιρροή ραπ και τραπ κ.ά.). Ας εστιάσουμε αποκλειστικά στον ρόλο τής παιδείας. Σε πολλές δημόσιες παρεμβάσεις μου έχω αναδείξει καίριες αδυναμίες τού εκπαιδευτικού μας συστήματος σε σχέση με τους σκοπούς για τους οποίους έχει θεσπισθεί και με αναφορά στο θέμα που συζητούμε. Θα περιορισθώ σε δύο.
1) Εγκατάλειψη τής αγωγής στο σχολείο.
O,τι χαρακτήριζε παλαιότερα την σχολική μας εκπαίδευση ήταν η αγωγή των μαθητών, δηλ. η καλλιέργεια τής ψυχής και τού πνεύματος με αρχές ηθικής συμπεριφοράς. Αυτό επιτυγχάνεται με την συστηματική σύνδεση των μαθητών με αξίες που πρέπει να διέπουν την ζωή των ανθρώπων εν κοινωνία όπως λ.χ. η αξιοπρέπεια και η ευπρέπεια, ο σεβασμός τού άλλου, η ευγένεια, η αλληλεγγύη, η τιμιότητα, το φιλότιμο, η ενσυναίσθηση, η ταπεινοφροσύνη, η συνεργασία, η θρησκευτική πίστη, το ήθος και η ηθική.
Η σύνδεση με αρχές και κανόνες που ρυθμίζουν τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των μελών μιας πολιτισμένης κοινωνίας. Η πίστη στον αγώνα για ισηγορία και ισοπολιτεία, για ελευθερία και δικαιοσύνη. Είναι, νομίζω, κατανοητό ότι η διαμόρφωση τής σκέψης και τού χαρακτήρα των μαθητών με συνεχή καλλιέργεια τέτοιων αξιών, αρχών και κανόνων ως σταθερών σημείων αναφοράς αλλάζει την σκέψη, την στάση, το ενδιαφέρον, την συμπεριφορά των νέων ανθρώπων και, πάνω απ’ όλα, τις σχέσεις μεταξύ τους σε ένα επίπεδο ουσίας και ευγενούς άμιλλας αντί τής «νταηλίδικης αναμέτρησης συμμοριών», τής «καταπίεσης αδύνατων ατόμων», των «ψευτοηρωισμών προβολής ξυλοκοπημένων παιδιών», των «ηθικών εκβιασμών και απειλών», των ποικίλων δηλ. μορφών «σχολικού εκφοβισμού».
Πρέπει να το ομολογήσουμε ότι από τον καιρό που έπαψε η πλειονότητα των εκπαιδευτικών (κυρίως από την δεκαετία τού ’80 και εφεξής) να μιλούν στην τάξη συστηματικά για θέματα αγωγής για να μη θεωρούνται από μαθητές τους – όπως άρχισε να γίνεται – τάχα «συντηρητικοί», δήθεν «δεξιοί», σαν «μη προοδευτικοί», ακόμη και «ολίγον χουντικοί», «ξεπερασμένοι» κ.τ.ό., από τότε άρχισε σιγά-σιγά να ατονούν η αυτοσυγκράτηση, ο αυτοέλεγχος, ο σεβασμός στον άλλο και να εκτροχιάζεται η κατάσταση προκαλώντας ανάμειξη των αστυνομικών αρχών και αυστηρότητα τής απονομής δικαιοσύνης.
2) Απομάκρυνση απότους βασικούς σκοπούς σχολικής μόρφωσης.
Η Πολιτεία προφανώς ενδιαφέρεται για τους πολίτες της∙ αυτούς καλείται να προετοιμάσει με την υποχρεωτική, μάλιστα, μόρφωση που προσφέρει δωρεάν (κατά συνταγματική πρόβλεψη) σε όλους τους αυριανούς πολίτες της, ακόμη και σε επίπεδο πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Ερωτητέον: με το εν λειτουργία εκπαιδευτικό της σύστημα προσφέρει πράγματι την απαιτούμενη μόρφωση των αυριανών της πολιτών, στους οποίους μάλιστα αναγνωρίζει το δικαίωμα ψήφου, εφόσον έχουν συμπληρώσει το 17ο έτος τής ηλικίας τους;
Με άλλα λόγια, προετοιμάζει η Παιδεία μας αποτελεσματικά τους αυριανούς πολίτες τουλάχιστον με τα χαρακτηριστικά: α) υπεύθυνου πολίτη, β) δημοκρατικού πολίτη, γ) κριτικά σκεπτόμενου πολίτη, δ) κοινωνικά ευαίσθητου πολίτη και ε) καλλιεργημένου πολίτη; Η ειλικρινής απάντηση είναι, νομίζω, πως όχι. Ούτε επιδιώκεται ούτε επιτυγχάνεται τέτοια μορφή παιδείας. Η αίσθηση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων τού «υπεύθυνου πολίτη» λ.χ. στα οικονομικά βάρη απέναντι στην Πολιτεία (στην «συδοσία» που έλεγε ο Αδαμάντιος Κοραής, έναντι τής «ασυδοσίας»).
Μήπως έχουμε πετύχει στην διαμόρφωση «δημοκρατικών πολιτών»; Κάθε αντικειμενικός κριτής θα ομολογήσει ότι πόρρω απέχουμε ακόμη. Δημιουργούμε έστω «κριτικά σκεπτόμενους πολίτες»; Η αδυναμία στην παραγωγή και πρόσληψη απαιτητικών κειμένων και οι μορφές συμπεριφοράς που βλέπουμε δείχνει πως όχι. Και από πολίτες «κοινωνικά ευαίσθητους» πώς πάμε; Η «κοινωνική δικαιοσύνη» δεν είναι το φόρτε μας∙ κάποιες χιλιάδες συμπολιτών ζουν κάτω από τα όρια τής φτώχειας, για να μη μιλήσουμε για παντελή έλλειψη «εθελοντισμού».
Οσο για «καλλιεργημένους πολίτες», που έχουν μάθει να ενδιαφέρονται για το βιβλίο, την μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τον αθλητισμό, τα εικαστικά ή άλλες μορφές τέχνης αρχίζοντας την σχέση τους με όλα αυτά μέσα από μια συνεχή ενασχόληση εντός σχολείου, ούτε λόγος. Τελικά, οι όγκοι πληροφοριών με τους οποίους φορτώνουμε τους μαθητές μας στην 14χρονη σχολική πορεία τους, ούτε σε χρήσιμες και αφομοιωμένες γνώσεις καταλήγουν ούτε εξασφαλίζουν την απόκτηση των βασικών χαρακτηριστικών ενός συνειδητοποιημένου και ενεργού αυριανού πολίτη. Χαρακτηριστική περίπτωση αποπροσανατολισμού είναι – θα το ξαναπώ– η προκλητική απαξίωση τής μορφωτικής στάθμης των τριετών σπουδών στο Λύκειο που έχουν καταντήσει απλή φροντιστηριακή προετοιμασία για εισαγωγή στα πανεπιστήμια, πλήρως αποψιλωμένη από κάθε μορφωτική προετοιμασία κατάλληλων ενεργών πολιτών.
Τελικά, μπορούμε να βασιζόμαστε και να επικαλούμεθα τόσο συχνά μια τέτοια παιδεία και Παιδεία, για να μάς λύσουν προβλήματα όπως αυτά που ενδεικτικά αναφέραμε;
Του Γιώργου ΜπαμπινιώτηΚαθηγητή Γλωσσολογίας, πρώην Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών
