Η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς εναντίον αμάχων στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου του 2023 ήταν η αρχή ενός νέου κύκλου αίματος στην περιοχή και μιας ανείπωτης ανθρωπιστικής κρίσης. Ηταν όμως και η αρχή μιας σειράς χτυπημάτων που ανέδειξαν, για μία ακόμη φορά, τον ρόλο της νέας τεχνολογίας στο πεδίο των μαχών. Ρόλος καθοριστικός που έχει αλλάξει τους όρους σύγκρουσης και υπενθυμίζει ότι κρίσιμες τεχνολογικές εξελίξεις συχνά σημειώνονται στο πλαίσιο ερευνητικών εξοπλιστικών προγραμμάτων και πολεμικών σχεδιασμών.
Το Διαδίκτυο είναι μια τέτοια περίπτωση. Από το 1962 η Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων – ARPA (Advanced Research Projects Agency – ARPA) του υπουργείου Εθνικής Αμυνας των ΗΠΑ είχε στόχο τη βελτίωση της τεχνολογίας των υπολογιστών και την εξεύρεση τεχνικών ώστε η μετάδοση της πληροφορίας να μην επηρεάζεται ακόμη και σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου. Μια ιδέα που προχωρώντας έφυγε από τα στενά όρια των εργαστηρίων της DARPA, βρήκε εφαρμογή στην καθημερινότητά μας και άλλαξε οριστικά τον κόσμο. Εναν κόσμο που εμβρόντητος παρακολούθησε το πρόσφατο ισραηλινό χτύπημα εναντίον της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και στη Συρία: την πυροδότηση εκρηκτικών μηχανισμών τοποθετημένων στις μπαταρίες των βομβητών που χρησιμοποιούσαν τα μέλη της οργάνωσης για να επικοινωνούν. Οι ίδιοι, δε, είχαν επιλέξει αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας προκειμένου να αποφεύγουν τον εντοπισμό τους…
Το μοντέλο AR924 των μοιραίων βομβητών μπήκε στην αγορά δύο χρόνια πριν, μέσω ειδικής εταιρείας-βιτρίνας. Είχε το πλεονέκτημα της μεγάλης αντοχής και της ενισχυμένης μπαταρίας, καθιστώντας το ελκυστικό για τη Χεζμπολάχ. Πράγματι, η ηγεσία της οργάνωσης, εντυπωσιασμένη, αγόρασε 5.000 συσκευές και τις διοχέτευσε στα μέλη της. Αυτό που δεν γνώριζαν είναι ότι η μπαταρία μπορούσε να μετατρέψει τους βομβητές σε βόμβες, αφού στο εξάρτημα αυτό, πριν από την παράδοση των συσκευών, είχε τοποθετηθεί μη ανιχνεύσιμη εκρηκτική ύλη. Στις 17 Σεπτεμβρίου, στις 15.30, ήχησαν οι βομβητές στον Λίβανο με μήνυμα που έμοιαζε να έχει σταλεί από την ηγεσία της Χεζμπολάχ.
Τα μέλη της οργάνωσης έσπευσαν να αντιδράσουν και ακριβώς τότε πυροδοτήθηκαν τα εκρηκτικά. Ο σχεδιασμός προέβλεπε δύο βήματα για την αποκρυπτογράφηση των μηνυμάτων έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι η πλειονότητα των χρηστών θα κρατούσε με τα δύο χέρια τη συσκευή όταν θα ανατιναζόταν, προκειμένου να μην μπορέσουν να τα ξαναχρησιμοποιήσουν. Τουλάχιστον εννέα άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και σχεδόν 2.800 τραυματίστηκαν σε αυτή την πρωτοφανή επίθεση. Την επόμενη μέρα εκατοντάδες walkie-talkies ανατινάχτηκαν με τον ίδιο τρόπο στον Λίβανο προκαλώντας τον θάνατο 20 ανθρώπων και τον τραυματισμό 450.
Δεν ήταν μόνο οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές που επέφερε το διπλό ισραηλινό χτύπημα, αλλά και το πλήγμα στο ηθικό και στην αίσθηση ασφάλειας των μελών της οργάνωσης. Στα όρια της μυθοπλασίας, ήταν και ο τρόπος που φέρεται να εντοπίστηκε ο ηγέτης της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα. Σύμφωνα με αραβικά μέσα ενημέρωσης, άγνωστος άνδρας ταξίδεψε από το Ιράν στη Βηρυτό με σκοπό, κατά τη συνάντησή του με τον Νασράλα, μέσω της χειραψίας τους να μεταφέρει μια ανιχνεύσιμη ουσία στην παλάμη του ώστε να παρακολουθείται από τις ισραηλινές υπηρεσίες ασφαλείας. Στις 28 Σεπτεμβρίου η Χεζμπολάχ επιβεβαίωσε τον θάνατο του Νασράλα από επιδρομή των ισραηλινών αεροπορικών δυνάμεων στην περιοχή Ντάχιε όπου βρισκόταν ο αρχηγός της οργάνωσης, στις νότιες συνοικίες της Βηρυτού.
Ο ρόλος της σύγχρονης τεχνολογίας στο πεδίο των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή δεν εξαντλείται στα εντυπωσιακά αυτά εξ αποστάσεως χτυπήματα και δεν περιορίζεται στην περιοχή. Στη σύγχρονη φαρέτρα η ψηφιακή τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη κατέχουν πλέον κυρίαρχη θέση και οι ισραηλινές δυνάμεις μπορεί να έχουν την πρωτοκαθεδρία, δεν έχουν όμως την αποκλειστικότητα στη χρήση της. Ο «Σιδερένιος Θόλος» του Ισραήλ (Iron Dome) είναι ένα προηγμένο αντιπυραυλικό σύστημα που έχει σχεδιαστεί για να προστατεύει τον εναέριο χώρο από ρουκέτες, πυραύλους και βλήματα πυροβολικού. Αξιοποιεί αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης για την ταχεία ανάλυση δεδομένων πτήσης και την εκτίμηση κινδύνου.
Οι αλγόριθμοι αυτοί επιτρέπουν την άμεση απόφαση αν θα αναχαιτιστεί ή όχι ένας στόχος, κάτι που αυξάνει την ταχύτητα αντίδρασης και μειώνει τους ψευδείς συναγερμούς. Στον αντίποδα, αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης ελέγχουν και κατευθύνουν πυραύλους ή drones ώστε να επιτυγχάνουν τους στόχους με μεγαλύτερη ακρίβεια και ταχύτητα, μειώνοντας την πιθανότητα αφενός παράπλευρων απωλειών, αφετέρου της αναχαίτισης από συστήματα τύπου Iron Dome. Κάθε στρατόπεδο, μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, μπορεί να αναλύει τεράστιους όγκους πληροφορίας από drones, δορυφόρους και άλλες πηγές δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, με σκοπό τον ταχύτερο και ακριβέστερο εντοπισμό στόχων. Τις μάχες στο πεδίο συνοδεύει πάντα η αντιπαράθεση στον κυβερνοχώρο και στα δίκτυα στρατιωτικών υποδομών.
Στον κυβερνοπόλεμο αυτόν η τεχνητή νοημοσύνη έχει διττό ρόλο, αφού μπορεί να συμβάλει τόσο στην άμυνα όσο και στην επίθεση. Μπορεί να ανιχνεύσει και να αποκλείσει απειλές σε πραγματικό χρόνο, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τον εντοπισμό αδυναμιών σε δίκτυα, συστήματα και λογισμικά με τεράστια ταχύτητα και ακρίβεια. Οσον αφορά την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση, τα «deepfakes», πολυμέσα που έχουν κατασκευαστεί ή αλλοιωθεί μέσω αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να δημιουργήσουν ένα εξαιρετικά ρεαλιστικό αλλά ψευδές περιεχόμενο, μια «ψευδή πραγματικότητα», χωρίς καν μια βάση στον φυσικό κόσμο.
Παράλληλα, τα «bots» εξαπλώνουν μηνύματα παραπληροφόρησης με ταχύτητα και ευρύτητα που δύσκολα μπορεί να ελεγχθεί. Επιπλέον, οι αλγόριθμοι των μηχανών αναζήτησης και των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως «φούσκες διήθησης» (filter bubbles) ή ως «θάλαμοι της ηχούς» (echo chambers), εξασφαλίζοντας ότι ο χρήστης έχει πρόσβαση σε περιεχόμενο βασισμένο στις προτιμήσεις του και επομένως αποκλείεται από διαφορετικές απόψεις, ενισχύοντας τις προκαταλήψεις του και κυρίως τις πιθανότητες να εκτεθεί σε προπαγανδιστικό περιεχόμενο.
Στις 12 Μαΐου 2011, ο Οσάμα μπιν Λάντεν έπεφτε νεκρός από τα πυρά των ανδρών της SEAL Team Six. Εκτός από τους υψηλούς φράχτες και τα ιδιαίτερα μέτρα ασφαλείας του κτιρίου που βρισκόταν, αυτό που αποκάλυψε την τοποθεσία του ήταν η απουσία σήματος κινητής τηλεφωνίας και διαδικτύου. Σε μια εποχή και μια περιοχή όπου η χρήση επικοινωνιακού δικτύου είναι κανόνας, η έλλειψη οποιασδήποτε ηλεκτρονικής δραστηριότητας ήταν μια συνθήκη ύποπτη…
Η κα Μαρίνα Ρήγου είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ
