Η βιωσιμότητα στις πόλεις μετριέται πλέον με νέους δείκτες. Η έκταση πρασίνου ανά κάτοικο, το ποσοστό κάλυψης της πόλης με δέντρα και αυτό του ελεύθερου προς τον δομημένο χώρο είναι κρίσιμες παράμετροι ενός νέου βιώσιμου αστικού πολιτισμού. Το κεντρικό ζητούμενο σήμερα σε πολλές μεγαλουπόλεις είναι πώς θα ενισχυθούν αυτά τα ποσοστά, ώστε να έχει ο πολίτης κοντά στο σπίτι του ένα πάρκο, καθώς και άμεση πρόσβαση σε βασικές υποδομές υγείας και εκπαίδευσης.
Αυτό καθίσταται περισσότερο από ποτέ αναγκαίο στην Αθήνα, μια ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη πόλη, με χαμηλό βαθμό ανθεκτικότητας στις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης και χρόνια προβλήματα, όπως το χαμηλό ποσοστό πρασίνου και δέντρων, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η κυκλοφοριακή φόρτιση, χωρίς μάλιστα βελτιώσεις και σύγχρονες προσαρμογές στο Γενικό Πολεοδομικό της Σχέδιο. Καμία αλλαγή δεν υπάρχει τα τελευταία 30 χρόνια.
Αυτός είναι ο λόγος που όλες οι παρεμβάσεις στην Αθήνα – από τα έργα στον λόφο του Στρέφη και τη βίλα Δρακοπούλου, μέχρι τις παρεμβάσεις στην Ακαδημία Πλάτωνος – πρέπει να υπηρετούν μια κεντρική ιδέα για την Αθήνα: βιώσιμη, λειτουργική, ασφαλής και υγιής πόλη, με ταυτόχρονη ανάδειξη του οικουμενικού χαρακτήρα της.
Ολα αυτά δεν είναι επιλογές lifestyle, αλλά επιβίωσης. Τα νέα έργα υποδομών και αναπλάσεων μπορούν να ιδωθούν υπό αυτό το πρίσμα με όσο το δυνατόν μικρότερη επιβάρυνση για το οικοσύστημα. Οχι με όρους παρελθόντος, στη βάση σχεδιασμών 10 και 20 χρόνων πίσω. Αλλά με σύγχρονες προσεγγίσεις, με διαβούλευση, σχέδιο, σωστή χωροθέτηση, με σεβασμό στο περιβάλλον και τους κατοίκους. Μπορεί να υιοθετηθεί μια διαφορετική νοοτροπία για τον τρόπο που γίνονται τα μεγάλα έργα, ώστε να προχωρούν γρήγορα, έχοντας όμως εξασφαλίσει την κοινωνική ειρήνη και την περιβαλλοντική προστασία. Η μάχη αντιμετώπισης των κοινωνικών ανισοτήτων πρέπει να δοθεί
μαζί με τη μάχη για κλιματική δικαιοσύνη.
Για παράδειγμα, επιμένουμε ότι είναι καθοριστικής σημασίας, όχι το αν, αλλά το πώς θα διαμορφωθούν οι σταθμοί των μετρό. Το πώς δηλαδή και το πού θα μεταφυτευτούν τα δέντρα, πού θα κοπούν, ώστε να μη διαταραχθεί το ισοζύγιο συμπαγούς πρασίνου στην πόλη – ίσως με την παραχώρηση προς τον Δήμο αδόμητων χώρων του Δημοσίου που μπορούν να δενδροφυτευτούν στις περιοχές που θα επιβαρυνθούν. Μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις ακολουθούν αυτή την προσέγγιση χωρίς να μπαίνουν σε λογικές αναγωγισμού («reductionism») και ψευδο-διλημμάτων (τύπου μετρό ή πράσινο).
Η νέα αυτή πραγματικότητα, αλλά και η διεθνής εμπειρία για την ανάπλαση μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων, τείνει σε μια νέα πρακτική που συμπυκνώνεται στο: «τέλος στις μεγάλες αναπλάσεις, ώρα για πολλά και μικρά έργα, με μεγάλη κοινωνική και περιβαλλοντική προστιθέμενη αξία». Σε αυτή την παραδοχή κατέληξε και το πρόσφατο συνέδριο που έγινε τον Ιούνιο στην Αθήνα και διοργανώθηκε από την Εδρα Βιώσιμου Αστικού Σχεδιασμού του Πολυτεχνείου του Μονάχου με τη συνεργασία του ΕΜΠ. «Μια μεγάλη ανάπλαση δεν υπάρχει, ωστόσο υπάρχει μια μεγάλη δέσμευση για αλλαγή απ’ όλους», ήταν η χαρακτηριστική διατύπωση που χρησιμοποίησε ο Mark Michaeli, καθηγητής Αειφόρου Πολεοδομίας στο Πολυτεχνείο του Μονάχου. Κράτος, ιδιωτικός τομέας, φορείς αυτοδιοίκησης και αποκεντρωμένης διοίκησης μπορούν να συνεργαστούν σε αυτή τη βάση.
Για αυτό και πρέπει να υπερασπιστούμε τα συμφέροντα των πολιτών της Αθήνας απέναντι στα παλαιά στερεότυπα που υποβαθμίζουν τη ζωή των κατοίκων, προτάσσοντας οικονομικά και άλλα συμφέροντα.
Απέναντι στη λογική των έργων βιτρίνας, μπορούμε να εστιάσουμε στα καθημερινά και σημαντικά. Χρειάζεται να δημιουργηθούν πιο ανθρώπινες περιοχές αντί να σχεδιάζονται πράσινοι, γυάλινοι, αποστειρωμένοι χώροι, περιορισμένης πρόσβασης. Δεν υπάρχει μια μεγάλη τεχνοκρατική αλήθεια που μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι λύνει όλα τα προβλήματα. Υπάρχουν τα επιστημονικά δεδομένα και υπάρχουν οι άνθρωποι. Το πρόγραμμά μας βασίζεται στα δεδομένα αλλά θα διαμορφώνεται μαζί με τους ανθρώπους στις γειτονιές, λαμβάνοντας υπόψη το διαφορετικό πρόσωπο και τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Ετσι, μπορούμε όλοι να συμμετέχουμε στη βελτίωση της πόλης μας και στη θωράκιση της δημοκρατίας μας. Μαζί μπορούμε να συνδιαμορφώσουμε ένα σύγχρονο σχέδιο πράσινης και δίκαιης αστικής ανάπτυξης.
Ο κ. Χάρης Δούκας είναι δήμαρχος Αθηναίων.
