Δέκα χρόνια έχουν περάσει από τον θάνατο του Χρήστου Λαμπράκη, που σφράγισε όσο κανένας άλλος όχι μόνον τη δημοσιογραφία και την πολιτική ζωή του τόπου, αλλά και την πνευματική ζωή της χώρας με το μεγαλύτερο πολιτιστικό μέγαρο της Αθήνας, ένα μοναδικό κέντρο μουσικής και ευρύτερα εκπαιδευτικής και καλλιτεχνικής προσφοράς, δημιούργημα του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», του οποίου επί σειρά ετών υπήρξε πρόεδρος και ο κύριος εμπνευστής της όλης προσπάθειας. Ο ίδιος όμως θεωρούσε πάντα τον εαυτό του «δημοσιογράφο», και δεν είχε άδικο. Οχι όμως με τη στενή έννοια του δημοσιογράφου που γενικότερα επικρατεί την περίοδο αυτή και ενέχει τα γνωστά αρνητικά χαρακτηριστικά, αλλά με τη δυνατότητα που μπορεί να δώσει το επάγγελμα αυτό για τη διαμόρφωση και εφαρμογή γενικότερων σχεδίων και ιδεών με στόχο την ανάπτυξη της χώρας προς μια γνήσια δημοκρατική και προοδευτική κατεύθυνση.
Το πάθος με τις εκδόσεις
Αυτό ήταν άλλωστε και το κύριο ζητούμενο την εποχή που ανέλαβε τα ηνία των εφημερίδων που είχε δημιουργήσει ο πατέρας του. Ηταν στις 12 Αυγούστου του 1957 που πέθανε ο Δημήτριος Λαμπράκης και ο γιος του Χρήστος, μόλις 23 χρόνων, σπούδαζε τότε στο Λονδίνο. Επέστρεψε αμέσως στην Αθήνα εγκαταλείποντας τις σπουδές του, αλλά με πολλά όνειρα στο μυαλό του. Ονειρα που όλοι οι υπόλοιποι όμως δεν γνώριζαν, με αποτέλεσμα να επικρατήσει μια γενικότερη ανησυχία για το αν αυτός ο νεαρός κληρονόμος θα τα κατάφερνε. Ιδιαίτερα καθώς στο βαρύ φορτίο που αναλάμβανε (σε μια δύσκολη πολιτικά περίοδο, έπειτα από μια πολύχρονη εμφύλια διαμάχη, όπου μεσουρανούσε η δεξιά παράταξη) ερχόταν να προστεθεί ένα δυσβάστακτο χρέος της επιχείρησης του πατέρα του, που μπορούσε να οδηγήσει στο κλείσιμο των εφημερίδων. Από την πρώτη όμως στιγμή έδειξε τα προσόντα του, και όχι μόνον ξεπέρασε όλα τα εμπόδια, αλλά σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να γίνει ο ισχυρότερος εκδότης της χώρας και να δημιουργήσει αυτό που έγινε γνωστό ως «Συγκρότημα», πηγή υπερηφάνειας για τον ίδιο και ζηλόφθονης κακίας για τους αντιπάλους του. Δεν είχε περάσει πολύς καιρός και εμπλούτισε τον εκδοτικό χώρο με δύο πρωτοποριακά έντυπα, την αθλητική «Ομάδα» και τις «Εποχές», το πνευματικό ένθετο στο «Βήμα», όπου οι μεγαλύτερες πνευματικές προσωπικότητες του προοδευτικού χώρου έβαλαν τη σφραγίδα τους συμβάλλοντας στη δημοκρατική ιδεολογική πρωτοπορία της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Εντυπα που ήλθαν να προστεθούν στον «Ταχυδρόμο» και τον «Οικονομικό Ταχυδρόμο».
Η συνεχής ανάπτυξη των εντύπων έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί τελικά το 1970 ο Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, η μεγαλύτερη ελληνική επιχείρηση στον χώρο της ενημέρωσης, με επέκταση αργότερα στην τηλεόραση και στην ηλεκτρονική δημοσιογραφία, καθώς από πολύ νωρίς είχε αντιληφθεί ότι η έντυπη ενημέρωση υποχωρούσε με γοργούς ρυθμούς. Προς μεγάλη του στενοχώρια βέβαια, διότι ο ίδιος αισθανόταν τον εαυτό του κλασικό «γραφιά» και είναι πολλά τα επώνυμα και ανώνυμα άρθρα του που άφησαν εποχή. Κείμενα που δεν αφορούσαν μόνο την πολιτική και την οικονομική κατάσταση, αλλά την τέχνη και την κοινωνία, ακόμη και την αρχαιολογία και τις ανασκαφές των Μυκηνών. Ηταν κείμενα που συνδύαζαν την ακρίβεια των πληροφοριών και τη διεισδυτική ανάλυση, απόσταγμα της γενικότερης και ευρείας έκτασης παιδείας του. Προσανατολισμένα πάντα προς την προοδευτική κατεύθυνση, επηρεάζοντας άμεσα τις συχνά εκρηκτικές πολιτικές εξελίξεις της χώρας. Υπήρξαν άλλωστε η κύρια αιτία για να κατηγορηθεί ο Λαμπράκης ότι «ανεβάζει και κατεβάζει κυβερνήσεις». Δεν ξέρω πόσο αυτό υπήρξε ακριβές, αυτό όμως που γνωρίζω είναι ότι αναμείχθηκε ενεργά στο δημοψήφισμα κατά της βασιλείας το 1974. Οταν με ενοικιασμένα ελικόπτερα τρέχαμε, οι νεαροί τότε συντάκτες, ανά την επικράτεια για να κολλήσουμε αφίσες κατά της επιστροφής του βασιλιά.
Το επίτευγμα του Μεγάρου
Λάτρης και βαθύτατος γνώστης της κλασικής μουσικής και της όπερας, ο Χρήστος Λαμπράκης δεν περιορίστηκε μόνον στις δημοσιογραφικές του δραστηριότητες, αλλά θέλησε να πάρει σάρκα και οστά το μεγάλο του όραμα για τη μουσική παιδεία στην Ελλάδα. Αναλαμβάνοντας την προεδρία του Συλλόγου της Μουσικής το 1977, προωθεί, συναντώντας τεράστια εμπόδια, τον πρωταρχικό στόχο του Συλλόγου για τη «δημιουργία των κατάλληλων υποδομών, αλλά και την επίτευξη ενός οράματος για την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της μουσικής και της μουσικής παιδείας του τόπου». Επειτα από μια απίστευτη οδύσσεια, η οποία αντανακλά εν πολλοίς αυτό που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε ελληνική πραγματικότητα, ο Λαμπράκης με το γνωστό του πάθος, αλλά και την ισχύ του πετυχημένου εκδότη, παρά τις κακόβουλες αντιδράσεις για δήθεν καταστροφή του περιβάλλοντος, εγκαινιάζει το Μέγαρο Μουσικής (μαζί με έναν θαυμάσιο κήπο στον χώρο ενός πρώην σκουπιδότοπου) τον Μάρτιο του 1991. Ενα λαμπρό επίτευγμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Πρόκειται για ένα τιτάνιο έργο που είναι πολύ αμφίβολο αν κάποιος άλλος Ελληνας θα μπορούσε να ολοκληρώσει.
Δεν είναι όμως μόνο το Μέγαρο που εγκαινιάζει το 1991, αλλά και την έναρξη λειτουργίας τη χρονιά εκείνη του Ιδρύματος Μελετών Λαμπράκη, ύστερα από πολύχρονες προσπάθειες, με στόχο τη «διαμόρφωση ενός ανανεωτικού πυρήνα μελετών και σχεδιασμού ανάπτυξης σε τομείς υψηλής προτεραιότητας για την Ελλάδα». Επιστήμονες από όλους τους κλάδους, καλλιτέχνες, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών πρόθυμα υποστήριξαν την προσπάθεια αυτή. Ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η εκπαίδευση, η περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας, πάντοτε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, είναι οι τομείς στους οποίους χάραξε νέους δρόμους το Ιδρυμα. Ενα έργο που αναγνωρίστηκε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και ήλθε να προστεθεί στα τόσα άλλα σπουδαία επιτεύγματα που άφησε κληρονομιά στον τόπο μας ο μεγάλος αυτός Ελληνας. Ισως μάλιστα να ήταν διαφορετική η πορεία της χώρας αν δεν είχε φύγει τόσο νωρίς.
Η φυλακή, ο Καραμανλής και το «Ιδρυμα»
□ Ο Χρήστος Λαµπράκης εξοµολογήθηκε κάποτε ότι ο ίδιος ένιωσε πανικό, όταν κάθισε για πρώτη φορά στο γραφείο του πατέρα του και ανοίγοντας το συρτάρι διαπίστωσε ότι το «συγκρότηµα» χρωστούσε 6.440 δραχµές (!). Φώναξε τον αρχιλογιστή του και εκείνος για να τον καθησυχάσει του είπε: «Μα, έτσι δουλεύουµε». Γεγονός που µάλλον επέτεινε τον πανικό του.
□ Είχαν δίκιο εκείνοι που τον είχαν προειδοποιήσει µόλις εκδηλώθηκε το πραξικόπηµα της 21ης Απριλίου. Το όνοµά του ήταν στους πρώτους καταλόγους για συλλήψεις και τον αναζήτησαν τα χαράµατα της 22ης Απριλίου. Δεν τον βρήκαν εκεί, αλλά τον συνέλαβαν ύστερα από λίγες ηµέρες. Ο ίδιος, αν και δεν είχε µιλήσει ποτέ για τη φυλάκισή του, αποκάλυψε µόνο ότι είχε εκπαιδεύσει ένα ποντικάκι µε ψίχουλα, µοναδικό επισκέπτη του στο κελί της αποµόνωσης.
□ Στις αρχές της δεκαετίες του ’90 ασχολήθηκε ακόµη και µε την αναδάσωση των βουνών γύρω από την Αθήνα. Με δικά του έξοδα έφερε αυστριακούς εµπειρογνώµονες, οι οποίοι συνέταξαν µια ολοκληρωµένη µελέτη την οποία και χρηµατοδότησε. Παραδόθηκε στο υπουργείο Γεωργίας και έκτοτε παραµένει κλεισµένη σε ένα συρτάρι, προς δόξαν του Ελληνικού Δηµοσίου.
□ Ο Κωνσταντίνος Καραµανλής, παρά τις επιθέσεις που δεχόταν από το «Συγκρότηµα», είχε κάποτε εξοµολογηθεί στον υπουργό του Γεώργιο Ράλλη ότι αν είχε η κυβέρνησή του δέκα Λαµπράκηδες, η Ελλάδα θα ήταν πολύ διαφορετική.
□ Το καλοκαίρι του 1975 ο τότε υπουργός Πολιτισµού Κωνσταντίνος Τρυπάνης συνάντησε στον Πόρο, στη θερινή του κατοικία, τον Λαµπράκη και του έβαλε την ιδέα για το Ιδρυµα Μελετών. Του είπε συγκεκριµένα: «Εσεις που έχετε τόση επιρροή στον Τύπο, γιατί δεν φροντίζετε να ανέβει το πολιτιστικό επίπεδο της νέας γενιάς;». Δεκαέξι χρόνια αργότερα ξεκινούσε την πορεία του το Ιδρυµα Μελετών Λαµπράκη.
