Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι ο πιο συχνός καρκίνος παγκοσμίως αποτελώντας το 11,6% των περιστατικών καρκίνου και το πρώτο αίτιο θανάτου από καρκίνο προκαλώντας το 18,4% του συνόλου θανάτων από καρκίνο παγκοσμίως. Η Διεθνής Ενωση Ερευνας για τον Καρκίνο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) υπολόγισε 2,1 εκατομμύρια νέα περιστατικά καρκίνου του πνεύμονα παγκοσμίως το 2018 καθώς και 1,8 εκατομμύρια θανάτους που οφείλονταν στον καρκίνο αυτόν.
Στην Ελλάδα, ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί τον συχνότερο καρκίνο στους άνδρες και τον δεύτερο σε συχνότητα καρκίνο στις γυναίκες μετά τον καρκίνο του μαστού. Κάθε χρόνο περισσότερα από 6.000 άτομα προσβάλλονται από τη νόσο αυτή. Η συχνότητά της αυξάνεται λόγω της αύξησης των καπνιστών, ανδρών και γυναικών, τις τελευταίες δεκαετίες. Τα δεδομένα για τη χώρα μας είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά, αφού η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα σε κατανάλωση καπνού στην Ευρωπαϊκή Ενωση μετά την Πολωνία και η χώρα με τη μεγαλύτερη επίπτωση καρκίνου του πνεύμονα σε ηλικίες κάτω των 45 ετών!
Ο πιο συχνός τύπος καρκίνου του πνεύμονα είναι ο μη μικροκυτταρικός (ΜΜΚΠ), που αντιπροσωπεύει το 85%-90% όλων των περιστατικών. Εντυπωσιακές πρόοδοι έχουν επιτευχθεί στη θεραπεία της νόσου, κυρίως με την εφαρμογή της ανοσοθεραπείας ή του συνδυασμού ανοσοθεραπείας και χημειοθεραπείας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναγνώριση διαφορετικών υποομάδων του ΜΜΚΠ, με βάση τις αλλαγές στο μοριακό προφίλ της νόσου κάθε ασθενούς (μεταλλάξεις, αναδιατάξεις κ.λπ.), όπου εφαρμόζονται καινοτόμες θεραπείες που στοχεύουν συγκεκριμένους στόχους και έχουν προσφέρει καλύτερα αποτελέσματα από την κλασική χημειοθεραπεία που ακολουθείται μέχρι σήμερα.
Το 2%-5% των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα φέρουν την αναδιάταξη του γονιδίου ALK (κινάση του αναπλαστικού λεμφώματος), η οποία προκαλεί και επιταχύνει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων και αποτελούν μια ξεχωριστή υποομάδα. Περίπου 75.000 άτομα διαγιγνώσκονται με ALK θετικό ΜΜΚΠ κάθε χρόνο παγκοσμίως. Στον ALK θετικό ΜΜΚΠ το γονίδιο της ALK παρουσιάζει μια αλλαγή, η οποία οδηγεί στην έκφραση μιας πρωτεΐνης, η οποία ευνοεί την επιβίωση των καρκινικών κυττάρων. Η στόχευση και η φαρμακευτική αναστολή της πρωτεΐνης ALK προκαλεί κυτταρικό θάνατο και αναστολή του πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων. Η μορφή αυτή του καρκίνου του πνεύμονα συνήθως προσβάλλει νεότερα άτομα, γυναίκες και άτομα με ελαφρύ ιστορικό καπνίσματος ή μη καπνιστές (χωρίς να αποκλείονται άλλες κατηγορίες).
Στο προχωρημένο και μεταστατικό στάδιο του ALK θετικού ΜΜΚΠ, υπάρχουν τέσσερις εγκεκριμένες στοχεύουσες θεραπείες για τους ασθενείς, οι οποίες έχει αποδειχθεί ότι προσφέρουν κλινικό όφελος συγκριτικά με τη χρησιμοποιούμενη στο παρελθόν καθιερωμένη αγωγή με χημειοθεραπεία. Το crizotinib ήταν ο πρώτος αναστολέας της ALK που εγκρίθηκε για τη θεραπεία του προχωρημένου και μεταστατικού ALK-θετικού ΜΜΚΠ. Εκτοτε έχουν λάβει έγκριση νεότερης γενιάς αναστολείς όπως το alectinib, το ceritinib και το brigatinib ως θεραπεία πρώτης ή δεύτερης γραμμής για τον προχωρημένο και μεταστατικό ALK-θετικό ΜΜΚΠ.
Το alectinib είναι ένας τελευταίας γενιάς ισχυρός αναστολέας της ALK. Είναι ένα εξαιρετικά εκλεκτικό, από του στόματος φάρμακο που απευθύνεται σε ασθενείς με ΜΜΚΠ, οι όγκοι των οποίων ταυτοποιούνται ως ALK-θετικοί και έχει δράση και στις μεταστάσεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ). Το alectinib έχει λάβει έγκριση ως μονοθεραπεία για τη θεραπεία πρώτης γραμμής ενήλικων ασθενών με ALK θετικό στον προχωρημένο μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (ΜΜΚΠ), εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή για τους ασθενείς αυτούς, πολλοί εκ των οποίων εμφανίζουν εξέλιξη της νόσου μέσα σε ένα έτος με τις υπάρχουσες θεραπείες.
Σύμφωνα με τα πρόσφατα δεδομένα από τη μελέτη ALEX, το alectinib μείωσε σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης εξέλιξης της νόσου ή θανάτου κατά 57%, ενώ η διάμεση επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου υπερτριπλασιάστηκε, φτάνοντας σχεδόν τα τρία χρόνια (34,8 μήνες) στους ασθενείς που έλαβαν alectinib έναντι 10,9 μηνών στους ασθενείς που έλαβαν το crizotinib.
Το ΚΝΣ είναι συχνή θέση μετάστασης για τους ALK θετικούς ασθενείς και συνδέεται με υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα. Η επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου για τα άτομα χωρίς μεταστάσεις στο ΚΝΣ ήταν 34,8 μήνες με alectinib έναντι 14,7 μηνών με crizotinib, ενώ για τα άτομα με μεταστάσεις στο ΚΝΣ ήταν 27,7 μήνες στο σκέλος του alectinib έναντι 7,4 μηνών στο σκέλος του crizotinib. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι το alectinib φάνηκε ότι προλαμβάνει την εμφάνιση νέων μεταστάσεων στο κεντρικό νευρικό σύστημα καθώς μόνο το 12% των ασθενών που έλαβαν alectinib παρουσίασαν εξέλιξη της νόσου στον εγκέφαλο έναντι 45% των ασθενών που έλαβαν crizotinib.
Η κατανόηση νέων μηχανισμών που οδηγούν στην ογκογένεση αλλά και η συνειδητοποίηση ότι κάθε τύπος καρκίνου είναι ξεχωριστός για κάθε ασθενή έχει οδηγήσει στην εξατομικευμένη θεραπεία, στην προσαρμογή δηλαδή της θεραπευτικής αγωγής στις ανάγκες και ιδιαιτερότητες του ασθενούς. Η χορήγηση εξατομικευμένης θεραπείας έχει αλλάξει τη φυσική πορεία του καρκίνου του πνεύμονα, προσφέροντας μακρά επιβίωση και βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.
Η αναγνώριση και κλινική εφαρμογή νέων φαρμάκων στην αντιμετώπιση μιας θανατηφόρας νόσου, όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, δίνει πολλές ελπίδες και οδηγεί σε νέες ερευνητικές προσπάθειες, καινοτόμων φαρμάκων ή/και συνδυασμών, που θα βελτιώσουν τα ποσοστά μακροχρόνιας επιβίωσης στο άμεσο μέλλον. Πάντοτε βέβαια πρέπει να τονίζεται ότι η πρόληψη για τον καρκίνο του πνεύμονα, με τη διακοπή του καπνίσματος κυρίως, αποτελεί πρωταρχικό στόχο.
Ο κ. Δημήτρης Μπαφαλούκος είναι ογκολόγος-παθολόγος, διευθυντής Α’ Ογκολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου Μετροπόλιταν, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.
