Πιανίστρια, συνθέτρια, σύζυγος, εργαζόμενη μητέρα. Στη διάρκεια της ζωής της η Κλάρα Σούμαν κατόρθωσε να συνδυάσει επιτυχώς πολλές ιδιότητες. Παράλληλα, ο δυναμικός της χαρακτήρας τη βοήθησε να αντεπεξέλθει στις μεγάλες δοκιμασίες με τις οποίες ήρθε αντιμέτωπη. Και δεν ήταν λίγες αυτές…
Οικογενειακή… οδύσσεια
Γεννημένη ως Κλάρα Ζόζεφιν Βικ στη Λειψία, ήταν κόρη μουσικών. Η μητέρα της μάλιστα υπήρξε διάσημη τραγουδίστρια στην πόλη και έδινε συχνά ρεσιτάλ. Στα πέντε της χρόνια οι γονείς της χώρισαν: ο χαρακτήρας του πατέρα της ήταν δύσκολος, ενώ η σύζυγός του αναζήτησε διέξοδο στη σχέση με έναν άλλον άνδρα, φίλο του Βικ, τον οποίο αργότερα παντρεύτηκε και απομακρύνθηκε από τη ζωή της κόρης της.
Την ανατροφή της Κλάρα ανέλαβε ο πατέρας της, ο οποίος από νωρίς διέγνωσε την κλίση της στη μουσική και φρόντισε να την καλλιεργήσει και να την παρουσιάσει δημόσια ως παιδί-θαύμα. Τη δίδασκε μάλιστα ο ίδιος, και επίσης κανόνιζε τις εμφανίσεις της και επέλεγε το ρεπερτόριό της. Το ντεμπούτο της έγινε σε ηλικία 10 ετών, το 1829, στη γενέτειρά της, όταν έπαιξε ένα κομμάτι για τέσσερα χέρια από κοινού με μια άλλη μαθήτρια κι έκτοτε έκανε πολλές περιοδείες τόσο στη Γερμανία όσο και στο εξωτερικό, όπου η μικρή προκάλεσε μεγάλη εντύπωση. Σε μία από αυτές μάλιστα, στο Παρίσι, ο Νικολό Παγκανίνι προσφέρθηκε να εμφανιστεί μαζί της. Αργότερα, την περίοδο 1837-1838 με αφορμή μια σειρά εμφανίσεών της στη Βιέννη, ένας ανώνυμος κριτικός στάθηκε προφητικός ως προς το ανεξίτηλο στίγμα που θα άφηνε η 18χρονη, τότε, Κλάρα στη ρομαντική περίοδο: «Η εμφάνιση αυτής της καλλιτέχνιδας μπορεί να θεωρηθεί ότι διαμορφώνει μια ολόκληρη εποχή. Στα δημιουργικά της χέρια, το πιο συνηθισμένο μουσικό κείμενο, το μοτίβο ρουτίνας αποκτά σημασία και χρώμα που μόνο πολύ μεγάλοι καλλιτέχνες μπορούν να δώσουν».
Ερωτας και γάμος
Καθοριστική στη ζωή της Κλάρα υπήρξε η γνωριμία της με τον Ρόμπερτ Σούμαν, ο οποίος υπήρξε μαθητής του πατέρα της και μάλιστα για ένα διάστημα έμενε στο σπίτι τους. Γνωρίστηκαν όταν εκείνος ήταν 20 κι εκείνη παιδί ακόμη, στα 11 χρόνια της. Η σχέση τους άρχισε όταν η Κλάρα είχε φτάσει, πλέον, τα 16 και δύο χρόνια αργότερα ο νεαρός μουσικός τη ζήτησε σε γάμο. Ο πατέρας της αντιτάχθηκε. Θεωρούσε ότι ένας γάμος θα έκανε κακό στην καριέρα της κόρης του και επιπροσθέτως δεν έβλεπε με καλό μάτι τον Σούμαν αφενός γιατί ήταν ακόμη πολύ νέος και αφετέρου γιατί δεν μπορούσε πλέον να ακολουθήσει καριέρα πιανίστα, καθώς ένας τραυματισμός στο δεξί του χέρι τού στερούσε τη δυνατότητα.
Ωστόσο, παρά τις πατρικές απαγορεύσεις το νεαρό ζευγάρι εξακολούθησε να έχει επαφές και να αλληλογραφεί κρυφά, ώσπου το 1839 έκαναν αίτηση στο δικαστήριο της Λειψίας ζητώντας σχετική παρέμβαση ώστε να τους επιτραπεί να παντρευτούν. Το πέτυχαν και ο γάμος τους έγινε τον Σεπτέμβριο του 1840.
Η Κλάρα πίστευε πως το νέο αυτό βήμα στη ζωή της θα τη βοηθούσε να απαλλαγεί από τον αυταρχισμό του πατέρα της, ωστόσο τα προβλήματά της δεν τελείωσαν. Διεύρυνε βεβαίως το ρεπερτόριό της – άρχισε να μελετά έργα των Μπετόβεν, Μπαχ και Σοπέν – αλλά αναγκάστηκε να περιορίσει τις ώρες της μελέτης της προκειμένου να μην ενοχλεί τον συνθέτη ενώ τα οκτώ παιδιά που απέκτησαν – τα τέσσερα από αυτά πέθαναν πριν από την ίδια – της δημιούργησαν πολλές ευθύνες.
Αργότερα βέβαια συνέχισε τις περιοδείες με μεγάλη επιτυχία. Aυτό είχε να κάνει και με το γεγονός ότι εκείνη είχε κατά βάση την ευθύνη των οικονομικών του σπιτιού και του νοικοκυριού εν γένει αλλά και με το ότι αγαπούσε τις συναυλίες και είχε εκπαιδευθεί αντίστοιχα. Ανέδειξε ιδιαίτερα τα έργα του συζύγου της ενώ ερμήνευσε και συνθέσεις άλλων σύγχρονων συνθετών, μεταξύ των οποίων ο Μπραμς – τον οποίο το ζευγάρι των Σούμαν γνώρισε όταν ακόμη ήταν πολύ νέος και τόσο ο Ρόμπερτ όσο και η Κλάρα εντυπωσιάστηκαν από το ταλέντο του – ο Σοπέν και ο Μέντελσον.
Ο Σούμαν, ο Μπραμς και η ασθένεια
Το 1854 ήταν μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά για το ζευγάρι. Τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου ο Ρόμπερτ έκανε απόπειρα αυτοκτονίας πέφτοντας στον Ρήνο και τελικά νοσηλεύθηκε σε ψυχιατρική κλινική. Τον επόμενο μήνα ο Μπραμς και μερικοί ακόμα φίλοι του ζευγαριού έπαιξαν μουσική μαζί της προκειμένου να βοηθήσουν να ξεφύγει όσο ήταν δυνατόν η σκέψη της από την οικογενειακή της τραγωδία. Η αλήθεια είναι ότι η σχέση της με τον Μπραμς παραμένει αδιευκρίνιστη. Εκείνος ήταν ερωτευμένος μαζί της και καθόλη τη διάρκεια της ασθένειας του Σούμαν υπήρξε ισχυρή παρουσία στη ζωή της. Το πιθανότερο είναι η σχέση τους να κινήθηκε στο όριο μεταξύ φιλίας και έρωτα.
Τελικά ο Σούμαν πέθανε το 1856. Το ίδιο διάστημα η Κλάρα σταμάτησε να συνθέτει δικά της έργα – παρόλο που ο πατέρας της είχε φροντίσει να λάβει σχετικά μαθήματα από νωρίς, μάλλον η σύνθεση δεν ήταν στις προτεραιότητές της – αλλά συνέχισε τις επιτυχημένες περιοδείες της. Το διάστημα από τον θάνατο του Σούμαν και ως το 1873, μάλιστα, ήταν η πλέον «γεμάτη» από πλευράς απασχόλησης περίοδος. Τότε γνώρισε μεγάλη επιτυχία ως ερμηνεύτρια στη Μεγάλη Βρετανία, όπου το 1865 παρουσίασε το Πέμπτο Κοντσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν και χειροκροτήθηκε με μανία από το κοινό. Είχε προσλάβει μια οικιακή βοηθό προκειμένου να φροντίζει το σπίτι και τα παιδιά της όσο εκείνη έλειπε σε μακρινές περιοδείες ενώ αρνούνταν πεισματικά να δεχθεί φιλανθρωπίες. Οταν μια ομάδα μουσικών τής πρότεινε να δώσει μια συναυλία ενίσχυσης για την ίδια, εκείνη αρνήθηκε έντονα. Παράλληλα, δίδασκε και εξέδιδε τις συνθέσεις του συζύγου της. Η διαδρομή της στις αίθουσες συναυλιών ήταν εξαιρετικά μακρά, υπερέβη τα 60 χρόνια. Εδωσε την τελευταία της συναυλία το 1891, σε ηλικία 71 ετών. Πέθανε πέντε χρόνια αργότερα, έχοντας υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο, και ετάφη στη Βόννη, δίπλα στον σύζυγό της.
Η ζωής της με μια ματιά
□ Την ημέρα του γάμου τους, ο Σούμαν χάρισε στην Κλάρα ένα ημερολόγιο με σκοπό το περιεχόμενό του να αποτελέσει αυτοβιογραφία του ζευγαριού τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο.
□ Στη διάρκεια της ζωής της, η Κλάρα ήταν διεθνώς γνωστή πιανίστρια. Περισσότερα από 1.300 προγράμματα από συναυλίες της διασώζονται.
□ Στα πρώτα της βήματα, το ρεπερτόριό της επέλεγε ο πατέρας της και ήταν κυρίως δημοφιλή κομμάτια επίδειξης.
□ Στην αρχή η σύνθεση την ενθουσίαζε αλλά αργότερα οι ευθύνες της ζωής την απομάκρυναν από αυτή τη δραστηριότητα. Ωστόσο, προτού στραφεί αποκλειστικά στην ερμηνεία, συνέθεσε κοντσέρτα για πιάνο, έργα μουσικής δωματίου και χορωδιακά.
□ Η προσωπικότητά της έχει αποτυπωθεί επανειλημμένως στη μικρή και στη μεγάλη οθόνη.
