Το σχολείο μας, το 1ο Γενικό Λύκειο Χανίων, αποτελεί την ιστορική συνέχεια του τετρατάξιου Ελληνικού Γυμνασίου Χανίων και του Β’ Γυμνασίου Χανίων. Είναι το αρχαιότερο ανώτερο εκπαιδευτήριο Μέσης Εκπίδευσης της πόλης μας. Εχει δε την τύχη να διατηρεί τα μαθητολόγιά του από το 1883. Παρ’ όλα αυτά, η ιστορία του αρχίζει 32 χρόνια πριν, το 1851, όταν στην πόλη των Χανίων θα λειτουργήσουν για πρώτη φορά κάποιες γυμνασιακές τάξεις, οι οποίες και θεωρούνται πρόδρομοι του σχολείου μας. Μάλιστα, κατά το σχολικό έτος 1876-1877, στην πρώτη γυμνασιακή τάξη φοίτησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Στα τέλη του 19ου αι. ο μεγάλος πολιτικός διετέλεσε έφορος του σχολείου μας και τον Οκτώβριο του 1934 προσέφερε το ποσό των 82.000 δραχμών για την αγορά σχολικού κινηματογράφου.
Η λειτουργία του μέχρι το 1899 διακόπτεται πολλές φορές. Επί Κρητικής Πολιτείας, το Γυμνάσιον Χανίων λειτουργεί ξανά ως επτατάξιο (1899-1901) και στη συνέχεια γίνεται τετρατάξιο (1901-1911). Το 1910 αποκτά ιδιόκτητη στέγη δίπλα στην Αγορά των Χανίων, καθώς του παραχωρείται το κτίριο του παλαιού Τουρκικού και μετέπειτα Γαλλικού Στρατώνα. Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1911, η οποία καθιερώνει ενιαία βαθμίδα για τη Μέση Εκπαίδευση, μετατρέπεται σε εξατάξιο.
Το 1921 ιδρύεται και το Β’ Γυμνάσιον Χανίων, το οποίο προέρχεται από τη διάσπαση του μέχρι τότε μοναδικού Γυμνασίου Χανίων. Το 1976 τα δύο Γυμνάσια Αρρένων Χανίων (Α’ και Β’) διασπώνται σε τριτάξια Γυμνάσια και Λύκεια Αρρένων.
Το 2005 αποφασίζεται η συγχώνευση του 1ου και του 2ου Λυκείου Χανίων σε 1ο Ενιαίο Λύκειο Χανίων και το σχολείο μεταφέρεται σε σχολικό συγκρότημα της Νέας Χώρας.
Στους αγώνες για την ανεξαρτησία
Η ιστορία του Γυμνασίου Χανίων είναι συνυφασμένη με τους αγώνες του νησιού για ελευθερία και ένωση με την Ελλάδα. Κατά την πρώτη περίοδο λειτουργίας του, κάθε φορά που στο νησί ξεσπά μια μεγάλη επανάσταση το σχολείο κλείνει. Το 1905 ξεσπά το κίνημα του Θερίσου. Μόλις οι μαθητές του Γυμνασίου Χανίων πληροφορούνται το γεγονός, εγκαταλείπουν αυθόρμητα τις τάξεις τους, συγκεντρώνονται στο προαύλιο και ψάλλουν τον Εθνικό Υμνο. Είκοσι περίπου από αυτούς αφήνουν την πένα τους, παίρνουν τα όπλα και ανεβαίνουν στο Θέρισο για να ενισχύσουν την Επανάσταση. Οσοι έμειναν στην πόλη, κυκλοφορούν χειρόγραφη προκήρυξη, η οποία διανεμήθηκε στα χωριά της περιοχής, πραγματοποιούν πορείες στο κέντρο της πόλης υπέρ του κινήματος, ενώ κυκλοφορούν και χειρόγραφη εφημερίδα με τίτλο «ΙΔΗ», προκειμένου να ενισχύσουν την Επανάσταση.
Η σημαντικότερη, ωστόσο, προσφορά του σχολείου στους εθνικούς αγώνες είναι η εθελοντική συμμετοχή των μαθητών του στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Για τη δράση τους αυτή το σχολείο έγινε γνωστό ως το σχολείο των «Ιερολοχιτών Μακεδονομάχων». Τα μαθητολόγια της περιόδου αυτής αναγράφουν δίπλα στο όνομα του μαθητή αντί «ἀπολύεται», «ἐφονεύθη ἐν πολέμῳ». Κατά το σχολικό έτος 1914-1915 οι μαθητές ψάλλουν τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα και διαθέτουν τις εισπράξεις τους, προκειμένου να στηθεί στον αύλειο χώρο του σχολείου αναθηματική στήλη με χαραγμένα τα ονόματα των πεσόντων σπουδαστών, γεγονός που υλοποιήθηκε στις 25 Μαρτίου 1921.
Σάστισαν και οι Γερμανοί
Στις 24 Μαρτίου 1944 στην αυλή του επιταγμένου από τους Γερμανούς σχολικού κτιρίου η σπουδάζουσα νεολαία των Χανίων, εν όψει της εθνικής επετείου, ζητά από τον γερμανό διοικητή να της επιτραπεί να καταθέσει δάφνινο στεφάνι στο Μνημείο των Ιερολοχιτών Μαθητών. Οι Γερμανοί δίνουν τη σχετική άδεια και ο πρόεδρος των μαθητών εκφωνεί έναν συγκινητικό λόγο, για τον οποίο αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει: «Τα μάτια γέμισαν δάκρυα. Ολοι γονάτισαν για να ψάλουν τον Εθνικό Υμνο και τον ύμνο της Κρήτης. Οι γερμανοί στρατιώτες και αξιωματικοί, σαστισμένοι και αμήχανοι, στέκονταν σε στάση προσοχής…».
* Το υλικό αντλήθηκε από δημοσιεύματα μαθητών του σχολείου μας υπό την επίβλεψη του καθηγητή Γ. Καρκάνη.
«Στην παιδική μου ηλικία έβλεπα τους πολεμάρχους ως μυθικούς ήρωες. Ο καθένας είχε το τραγούδι του και την ιστορία του και εκ των υστέρων κατάλαβα ότι τους έβλεπα τότε σαν τους ήρωες του Σαίξπηρ… Τότε ακόμη θαυμάζαμε. Στην Κρήτη ήταν ακόμη ζωντανοί οι θρύλοι των αγωνιστών, που πολλοί ζούσαν, γέροι πια, και τους βλέπαμε να κυκλοφορούν στα καλντερίμια των Χανιών, σέρνοντας τον ίσκιο των ανδραγαθημάτων τους στις επαναστάσεις… Κάθε άνθρωπος, γυναίκα ή άντρας, ήταν ένας μικρός κόσμος με προσωπικότητα, ιδιορρυθμία, κοντολογίς ένας γνήσιος θεατρικός χαρακτήρας».
Από το βιβλίο «Ο ηθοποιός Αλέξης Μινωτής»
(Συλλογικό, εκδόσεις Καστανιώτη, 1985)
Οι επιφανείς μαθητές σε λογοτεχνία, τέχνες και πολιτική
Στο σχολείο µας φοίτησαν µαθητές που αργότερα σηµάδεψαν την πολιτική και πνευµατική ζωή του τόπου, όπως οι δύο έλληνες πρωθυπουργοί Ελευθέριος και Σοφοκλής Βενιζέλος, οι πολιτικοί
Αριστοµένης και Κυριάκος Μητσοτάκης, καθώς και µέλη της πολιτικής οικογένειας Πολυχρονίδη. Επίσης, µεταξύ των επιφανών µαθητών του σχολείου συγκαταλέγονται ο Κωνσταντίνος Καρυωτάκης, ο Εµµανουήλ Κριαράς, ο Νικόλαος Τωµαδάκης, ο ∆ηµήτριος Λαµπράκης, ο Αλέξης Μινωτάκης, γνωστός ως Αλέξης Μινωτής, ο αδελφός του Εµµανουήλ και πολλοί άλλοι.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ (1896-1928)
Ο Κ. Καρυωτάκης γεννήθηκε το 1896, χρονιά των πρώτων Ολυµπιακών Αγώνων της νεότερης εποχής. Η οικογένειά του άλλαζε συχνά τόπο διαµονής λόγω του επαγγέλµατος του πατέρα του. Στα
Χανιά έµεινε από το 1911 ως το 1913, ενώ τα επισκεπτόταν και ως φοιτητής. Ο φιλόλογος Ν. Τωµαδάκης αναφέρει ότι από παιδί ο Καρυωτάκης ήταν µικρόσωµος, ασθενικός, χλωµός, κακοφτιαγµένος, σαν να έπασχε από γεροντίαση, µε ρυτίδες στο πρόσωπο που του έδιναν την έκφραση γέρου.
Σύµφωνα µε τον συµµαθητή του Αλέξη Μινωτή «εκείνη ακριβώς την εποχή, δεν θυµάµαι πότε ακριβώς, ενέσκηψε στα Χανιά µια επιδηµία τύφου, η οποία προσέβαλε αρκετά παιδιά. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Κώστας Καρυωτάκης, ο οποίος για αρκετές µέρες εξαφανίστηκε από το γυµνάσιο. Οταν επέστρεψε στο σχολείο, σε όλους µας έκανε εντύπωση ότι ήταν πλέον άλλος άνθρωπος. Επαψε να είναι άτακτος και ζωηρός. Αντιθέτως, εγκλείσθηκε στον εαυτό του, στα διαλείµµατα έµενε µόνος και ήταν πολύ σκεπτικός και συγκρατηµένος. Αλλαξε ριζικά ο χαρακτήρας του ανθρώπου. Οχι µόνο έγινε βαθύτερος, αλλά και φυσιογνωµικώς φαινόταν αλλαγµένος, καταβεβληµένος».
Προσπαθώντας να αντλήσει από µέσα του τη δύναµη της παρηγοριάς, πέρασε τα παιδικά του χρόνια πρακτικά µόνος, συντροφιά µε τη µελαγχολία του, αγναντεύοντας τη θάλασσα, ανεβαίνοντας συχνά στον Προφήτη Ηλία και µελετώντας αδιάκοπα. Σε ηλικία 16 ετών αρχίζει να γράφει και να παρακολουθεί κάποια από τα πιο γνωστά ελληνικά περιοδικά («∆ιάπλασις των Παίδων», «Ελλάς», «Παιδικός Αστήρ», «Παρνασσός» κ.ά.), ενώ η πρώτη του ανταπόκριση, που είναι µια περιγραφή των Χανίων, δηµοσιεύεται στα 1912 στο περιοδικό «Ελλάς».
Το 1913 συµµαθητές του πολεµούν εθελοντικά στο Μπιζάνι. Ο Κ. Καρυωτάκης, µαθητής της Στ’ τάξης, δηµοσιεύει τις εντυπώσεις που του προξένησε η αγγελία της πτώσηςτων Ιωαννίνων (περιοδικό «Παιδικός Αστήρ», 20.3.1913). Την ίδια χρονιά αποφοιτεί από το Γυµνάσιο Χανίων µε βαθµό «πάνυ καλώς».
Στα Χανιά λοιπόν εκδηλώνεται η λογοτεχνική του κλίση. Ο ίδιος ο Καρυωτάκης γράφει συχνά για την πόλη που αγάπησε τόσο πολύ, ώστε να δηλώνει παραπλανητικά ότι τάχα κατάγεται από την Κρήτη.
Το 1915, ενώ βρίσκεται σε διακοπές στα Χανιά, γράφει το ποίηµα «Ζουγραφιές», οδηγηµένος από την έµπνευση που του ξυπνά η πόλη µας:
«Και τα Χανιά στη θάλασσα την ανεµοδαρµένη
Σα γλώσσα απλώνουνε παχειά
Το κάστρο τους, περίπαιγµα, θαρρείς, στην τρικυµία
Και καταφρόνια στα στοιχειά […]».
Ο Καρυωτάκης στα Χανιά, εκτός από τις πρώτες ποιητικές ανησυχίες, βιώνει και τα πρώτα ερωτικά σκιρτήµατα, καθώς συνδέεται µε την κόρη φιλικής του οικογένειας, την Αννα Σκορδύλη, σε µια σχέση που στιγµάτισε τη ζωή και την πρώιµη ποιητική του παραγωγή. Τον Απρίλιο του 1922 ο Καρυωτάκης συναντάει τη Μαρία Πολυδούρη. Αυτό που τους ενώνει είναι η ποίηση. Η περιπετειώδης σχέση τους τροφοδοτεί την ποιητική έµπνευση µε στίχους µοναδικής έντασης.
Τον Ιούλιο του 1928 βάζει τέλος στη ζωή του στην Πρέβεζα, τελευταίο τόπο µετάθεσής του. Το τραγικό είναι ότι ήταν η αυτοκτονία του που προσέλκυσε το ενδιαφέρον των ειδικών αλλά και απλών ανθρώπων για το έργο του.
ΑΛΕΞΗΣ ΜΙΝΩΤΗΣ (1900-1990)
Γιοι του εµπόρου Στυλιανού Μινωτάκη, ο Εµµανουήλ και ο Αλέξης µεγάλωσαν στα Χανιά, όπου ο πατέρας τους διατηρούσε βαφείο. Ο Αλέξης Μινωτής, κορυφαίος ηθοποιός και σκηνοθέτης, µε τεράστια συµβολή στην προαγωγή του νεοελληνικού θεάτρου, γεννήθηκε στα Χανιά. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στο γυµνάσιο διορίστηκε υπάλληλος στην Τράπεζα Αθηνών, µετέπειτα Εθνική Τράπεζα, των Χανίων. Το 1921 πήγε στην Αθήνα και άρχισε ως ερασιτέχνης ηθοποιός να εµφανίζεται «επί σκηνής» µε διάφορους θιάσους.
Για να αντιµετωπίσει τις έντονες οικογενειακές αντιρρήσεις, ο Αλέξης έκοψε το όνοµά του και για πολλά χρόνια ήρθε σε ρήξη µε τον πατέρα του.
«Το πραγµατικό µου όνοµα είναι Μινωτάκης, αλλά ο δάσκαλός µου στο δηµοτικό Νικόλαος Πιµπλής επέµενε ν’ αφαιρεθεί η κατάληξη “άκης” από όλους µας γιατί έλεγε πως έχει κάτι το υποτιµητικό και το δουλικό. Στα Σφακιά, λόγου χάρη, δεν υπάρχει παρά σπάνια επίθετο σε κατάληξη “άκης”, αντίθετα, υπάρχουν υπερθετικά, όπως “Σήφακας”, “Μανούσακας”, “Πολέντας” κ.λπ., γιατί τα Σφακιά δεν τα πάτησαν ποτέ Γενίτσαροι».
Ο αυτοδίδακτος Μινωτής εξελίχθηκε σ’ έναν σπουδαίο καλλιτέχνη του θεάτρου, διαγράφοντας µια καριέρα διεθνούς ακτινοβολίας. Το 1940 παντρεύτηκε την Κατίνα Παξινού και µαζί δηµιούργησαν το Βασιλικό Θέατρο.
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΙΝΩΤΑΚΗΣ (1898-1940)
Το 1925, όταν ο Αλέξης Μινωτής άρχισε να καθιερώνεται στη θεατρική σκηνή, ο αδελφός του, Εµµανουήλ Μινωτάκης, διοριζόταν ως εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Επιτροπή για να οριοθετηθούν τα ελληνοτουρκικά σύνορα, κατ’ εφαρµογή του Αρθρου 5 της ∆ιεθνούς Συνθήκης της Λωζάννης, που είχε υπογραφεί τον Ιούλιο του 1923.
Σ’ αυτόν τον νεαρό Ταγµατάρχη Πυροβολικού οφείλεται η ελληνική κυριαρχία στα 100.000 στρέµµατα του ∆έλτα του Εβρου, ενός από τους σπουδαιότερους βιοτόπους της Ευρώπης και πλουτοπαραγωγικής πηγής για την περιοχή. Στην τριµερή Επιτροπή ∆ιαχάραξης Ελληνοτουρκικών Συνόρωντο 1926, κατάφερε µε προσωπική έρευνα στο Υποθηκοφυλακείο της Κωνσταντινούπολης να καταρρίψει τους ισχυρισµούς της τουρκικής πλευράς, η οποία είχε χρησιµοποιήσει ακόµα και πλαστούς τίτλους ιδιοκτησίας, προκειµένου να διεκδικήσει την πολύτιµη νησίδα του «Γκιαούρ Αντά» («Νησί των Απίστων»), όπως λεγόταν τότε το διαφιλονικούµενο κοµµάτι γης ανάµεσα στους δύο κύριους βραχίονες του ποταµού Εβρου. Επίσης, ανάµεσα στα πολλά επιχειρήµατα της ελληνικής αντιπροσωπείας που προσκόµισε ήταν πως η ποτάµια ναυσιπλοΐα για την Αδριανούπολη γινόταν από τα αρχαία και βυζαντινά χρόνια µέσω του ανατολικού βραχίονα και του λιµανιού του Αίνου.
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΡΙΑΡΑΣ (1906-2014)
Γεννήθηκε στον Πειραιά µε καταγωγή από τα Σφακιά και µεγάλωσε στη Μήλο και στα Χανιά, όπου φοίτησε στο Α’ Γυµνάσιο Χανίων. Σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα και το 1950 εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής της Μεσαιωνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, από όπου η χούντα τον απέλυσε το 1968 για τα δηµοκρατικά του φρονήµατα. Μαχητικός δηµοτικιστής, υπήρξε ο κυριότερος συνεχιστής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη στον τοµέα αυτόν. Μνηµειώδες έργο του είναι το «Λεξικό της µεσαιωνικής ελληνικής δηµώδους γραµµατείας» (1100-1669). Το 1995 εξέδωσε το «Λεξικό της σύγχρονης δηµοτικής γλώσσας».
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΧΡ. ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ (1888-1957)
∆ηµοσιογράφος και εκδότης, από τους σηµαντικότερους παράγοντες της ελληνικής δηµοσιογραφίας, ιδρυτής των εφηµερίδων «Ελεύθερον Βήµα» (1922) και «Αθηναϊκά Νέα» (1931) και των περιοδικών «Ταχυδρόµος» και «Οικονοµικός Ταχυδρόµος». Γεννήθηκε στον Βάµο Χανίων το 1888. Μέχρι το 1907 φοίτησε στο Γυµνάσιο Χανίων και αργότερα εγκατέλειψε την Κρήτη για να λάβει µέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Στενός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου διαδραµάτισε σηµαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις του τόπου.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗΣ (1907-1993)
Ο Νικόλαος Τωµαδάκης γεννήθηκε στα Χανιά το 1907. ∆ιακεκριµένος νεοελληνιστής, βυζαντινολόγος και από το 1950 τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. ∆ιετέλεσε ακόµα διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και των Γενικών Αρχείων του Κράτους, καθώς και κοσµήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής. Το σύνολο των δηµοσιευµάτων και των αυτοτελών έργων του τον καθιστά έναν από τους πολυγραφότερους έλληνες επιστήµονες.
