Οι σημερινοί νέοι είναι, κατά κοινή ομολογία, περισσότερο δραστήριοι και ευαισθητοποιημένοι σχετικά με τα παγκόσμια προβλήματα σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές. Ως επί το πλείστον, σε αυτό συμβάλλουν τα τεχνολογικά μέσα και το Διαδίκτυο, αφού μέσω αυτών αναδεικνύονται και καταγγέλλονται φαινόμενα καταστρατήγησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφθοράς, οικολογικά και άλλα κοινωνικά προβλήματα.

Ωστόσο, αν και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτελούν αυτόν τον ευεργετικό ρόλο για τις κοινωνίες και τα άτομα, εν τούτοις το γεγονός ότι αποτελούν τον κύριο τρόπο ενημέρωσης της νέας γενιάς προξενεί συχνά πληθώρα προβλημάτων σε άλλους τομείς. Η κυριαρχία των μέσων δικτύωσης στην ενημέρωση πιθανόν να εντάθηκε εξαιτίας της έλλειψης εμπιστοσύνης των νέων στα παραδοσιακά ΜΜΕ, όπως σημειώνουν έρευνες που ασχολούνται με τη νεανική συμπεριφορά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τονίζοντας ότι 82% των νέων που πήραν μέρος στην έρευνα (Ομιλος TUI) δήλωσαν ότι πληροφορούνται από τα social media.

Ελλιπής ενημέρωση και παραπληροφόρηση

Η επίδραση των social media είναι έκδηλη και στον τρόπο με τον οποίο η νέα γενιά διαμορφώνει απόψεις γύρω από τα επίκαιρα ζητήματα της εποχής. Συγκεκριμένα, η γρήγορη και εύκολη διάδοση της πληροφορίας αφενός προσφέρει πλούσιο ειδησεογραφικό υλικό, αφετέρου όμως εγκαθιστά μια δημοσιογραφία που βασίζεται στην κυριαρχία του τίτλου παρά στην ανάλυση και εμβάθυνση της είδησης.

Ας αναρωτηθούμε λίγο πόσες φορές τυχαίνει κατά τη διάρκεια που «σκρολάρουμε» να εμφανιστεί μια δημοσίευση στην οθόνη μας, στην οποία κατά κύριο λόγο διαβάζουμε μόνο τον τίτλο της και αυθόρμητα τη θεωρούμε έγκυρη, όχι απλά χωρίς να διασταυρώσουμε πρώτα τα γεγονότα, αλλά χωρίς καν να διαβάσουμε το περιεχόμενό της. Αυτό, βέβαια, έχει ως αποτέλεσμα να προσφέρεται πρόσφορο έδαφος σε κάθε είδους προπαγάνδα και παραπληροφόρηση, χωρίς κανένα έλεγχο και συνέπειες. Ετσι, πολλές φορές αυτές οι παραποιημένες ειδήσεις διαμορφώνουν πολιτική στάση, η οποία δεν πηγάζει από την πολύπλευρη και αντικειμενική ενημέρωση, ούτε και είναι απόρροια προσωπικού αναστοχασμού, αλλά ελλιπούς ή ψευδούς ενημέρωσης.

Αλλο ένα παρεπόμενο αυτής της κατάστασης είναι και η ελλιπής ενημέρωση, η οποία, παρά το εύρος των πληροφοριών που διατίθενται στο Διαδίκτυο, είναι συχνό φαινόμενο. Ειδικότερα, οι δέκτες, ενώ φαίνεται να είναι ενήμεροι για τα επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα, παρ’ όλα αυτά δεν επιδιώκουν σε κάποιο ποσοστό την ενημέρωση για την «πρακτική» πολιτική, για τις αποφάσεις των υπερκρατικών φορέων εξουσίας και γενικότερα για ζητήματα που διαμορφώνουν τις ζωές τους. Η έλλειψη εμπιστοσύνης καταγράφεται και στην ίδια έρευνα που αναφέρθηκε προηγουμένως, σύμφωνα με την οποία οι νέοι, αν και είναι σε μεγάλο βαθμό ευρωπαϊστές (της τάξης του 71%), εν τούτοις μόνο το 1/3 δηλώνει απερίφραστα εμπιστοσύνη στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Συνεπώς, συχνά διαμορφώνουν στρεβλή άποψη για τα παραπάνω, καθώς η μόνη πηγή ενημέρωσής τους για αυτά είναι τα κριτικά σχόλια δημοσιολόγων και όχι η είδηση αυτή καθ’ εαυτήν.

Θα πρέπει να σημειωθούν, εκτός των άλλων, και ορισμένοι παράγοντες που διαιωνίζουν το πρόβλημα της ψευδούς πληροφόρησης. Αρχικά η έλλειψη ελεύθερου χρόνου από τη μεριά των νέων, λόγω των πολλαπλών υποχρεώσεών τους, φαίνεται ότι τους οδηγούν πολλές φορές στην υιοθέτηση παραποιημένων ειδήσεων, καθώς, για να αποφευχθεί μια απλοποιημένη αντίληψη της είδησης, απαιτείται περίσκεψη, χρόνος και ανάλυσή της. Για παράδειγμα, είναι προφανές ότι τα νέα παιδιά, ύστερα από ένα γεμάτο πρόγραμμα, δεν αφιερώνουν τον χρόνο τους στη γνήσια ενημέρωση και εξακρίβωση των ειδήσεων, αλλά λαμβάνουν συχνά ως έγκυρες τις περισσότερες από τις πηγές που βλέπουν. Ακόμη, είναι προφανές ότι στον χώρο των υπηρεσιών του Διαδικτύου ο κώδικας δεοντολογίας δεν τηρείται και συνεπώς η αξία της αντικειμενικής πληροφόρησης φθίνει. Η απήχηση γίνεται έτσι αυτοσκοπός και οι διασταυρωμένες ειδήσεις μια πεπαλαιωμένη τακτική.

 Αποπολιτικοποίηση και ευθύνη των νέων

Από αυτό το γεγονός γίνεται κατανοητό ότι η διαδικασία της υγιούς πολιτικοποίησης είναι στις ημέρες μας κάτι το απαιτητικό, όπως και η γαλούχηση ενεργών πολιτών. Ο λόγος που ο δρόμος είναι τραχύς δεν είναι άλλος από την πληθώρα εμποδίων που υφίστανται, όπως οι συγκεχυμένες ιδεολογικές απόψεις, η ρευστότητα του πολιτικού σκηνικού, αλλά και, όπως προαναφέρθηκε, η παραπληροφόρηση και η προπαγάνδα.

Η απολιτικοποίηση βρίσκεται σε έξαρση. Αυτό αποδεικνύεται άλλωστε και από τα ποσοστά αποχής από τις εκλογές (εκλογές 2019: στο 42,08% η αποχή), καθώς και από την αυξημένη δυσπιστία των νέων απέναντι στο πολιτικό σύστημα, που, όπως αναφέρουν έρευνες, φτάνει σε ποσοστό 66%.

Οι νέοι συχνά αναφέρουμε ως αιτία αποχής από τις εκλογές την αδυναμία της ψήφου να αλλάξει κάτι, την αδυναμία των πολιτικών στελεχών να πείσουν τη νεολαία, τη δυσλειτουργία του πολιτικού συστήματος εν γένει, καθώς και τις μειωμένες δυνατότητες που προσφέρονται για επαγγελματική ανέλιξη στη χώρα μας. Προφανώς, ορισμένες από αυτές τις αντιλήψεις δεν απηχούν τις απόψεις όλων των νέων. Επί παραδείγματι, κάποιοι θεωρούμε την ψήφο ως ένα όπλο, ως έναν τρόπο να ασκήσουμε το καθήκον μας ως πολίτες και να ενισχύσουμε τη δημοκρατία. Κάθε αποχή είναι μια ήττα για το δημοκρατικό πολίτευμα. Οι αγώνες που έχουν δοθεί για να αποκτηθεί το δικαίωμα στο «εκλέγειν» και στο «εκλέγεσθαι», αλλά κυρίως η κρισιμότητα των καιρών, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για συμμετοχή όλων μας, και ακόμη περισσότερο της νέας γενιάς, για κινητοποίηση τόσο την ημέρα των εκλογών όσο και σε όλες τις δράσεις της κοινωνίας των πολιτών.

Πώς θα σταματήσουν οι συνέπειες της προπαγάνδας

Το βασικό ερώτημα είναι, ωστόσο, πώς ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να αποφύγει τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην ηλεκτρονική ενημέρωση και κατ’ επέκταση πώς μπορεί να αποκτήσει σφαιρική άποψη γύρω από την επικαιρότητα. Αυτό συνιστά ένα ερώτημα που πρωτίστως πρέπει να προβληματίσει εμάς, τους νέους, από τη στιγμή μάλιστα που μας δίνεται η δυνατότητα-υποχρέωση να ψηφίζουμε ήδη από την ηλικία των 17.

Ως μέλη μιας ευνομούμενης πολιτείας οφείλουμε αφενός να συμμετέχουμε στη διαδικασία των εκλογών, όπως ήδη υπογραμμίστηκε, αφετέρου όμως να πάρουμε μια απόφαση με σύνεση και αίσθηση καθήκοντος· αυτό προϋποθέτει έγκυρη ενημέρωση. Αξίζει να εξαίρουμε ακόμη περισσότερο την αξία της ατομικής ευθύνης. Οι νέοι, εκτός από συναίσθηση του καθήκοντος που έχουμε απέναντι στη χώρα μας, οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε και την ανάγκη πολύπλευρης και αντικειμενικής δημοσιογραφίας και κατά συνέπεια να φιλτράρουμε τις προβαλλόμενες ειδήσεις. Παράλληλα, και το σχολείο δύναται, έχοντας ηθοπλαστικό ρόλο, να διαμορφώσει ενεργούς πολίτες, δίνοντας έμφαση στην αξία της αυθεντικής ενημέρωσης.

Ο ρόλος των ΜΜΕ και των social media είναι κρίσιμος για την ποιότητα της ζωής μας και της δημοκρατίας μας. Τα ΜΜΕ πραγματώνουν έναν από τους πυλώνες της δημοκρατίας, την ενημέρωση, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα είδος άμεσης δημοκρατίας, προσφέροντας βήμα σε όλους τους πολίτες και προωθώντας τον διάλογο. Οι δυνατότητες που μας προσφέρουν τα social media μπορούν να αποβούν ευεργετικές για όλη την κοινωνία. Επομένως, κρίνεται αναγκαίο όλοι μας να αποβάλουμε τα αρνητικά στοιχεία τους με έλεγχο των δημοσιεύσεων που προβάλλονται.