Ο Κυριάκος Μάτσης και ο Γρηγόρης Αυξεντίου υπήρξαν οι Λεωνίδες του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ του 1955-1959. Ο Αυξεντίου υπηρέτησε τον Αγώνα από τη θέση του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ, ενώ ο Μάτσης υπήρξε τομεάρχης της επαρχίας Κερύνειας. Στην Ιστορία έγραψαν και οι δύο με χρυσά γράμματα λαμπρές σελίδες απαράμιλλου ηρωισμού και αυτοθυσίας. Οταν ο άγγλος κυβερνήτης Χάρτινγκ προσέφερε στον Μάτση το υπέρογκο ποσό των 500.000 λιρών, για να του αποκαλύψει πού κρυβόταν ο αρχηγός Διγενής, ο ήρωας απάντησε: «Ου περί χρημάτων τον Αγώνα ποιούμεθα αλλά περί αρετής». Στις 19 Νοεμβρίου 1958 το κρησφύγετό του στο Δίκωμο της επαρχίας Κερύνειας περικυκλώθηκε από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις. Στις εκκλήσεις των Αγγλων να παραδοθεί απάντησε ότι θα βγει πολεμώντας. Οι Αγγλοι τότε ανατίναξαν τον χώρο και ο ήρωας έγινε ολοκαύτωμα.
Μαρτυρικό θάνατο γνώρισε στις 3 Μαρτίου 1957 και ο Γρηγόρης Αυξεντίου. Τα αγγλικά στρατεύματα περικύκλωσαν από ξηρά και αέρα το προδομένο του κρησφύγετο κοντά στη Μονή Μαχαιρά. «Mολών λαβέ» βροντοφώναξε ο γενναίος στους Αγγλους όταν τον κάλεσαν να παραδοθεί. Και παραδόθηκε στις φλόγες του ολοκαυτώματος.
Την ανιδιοτέλεια της θυσίας για την πατρίδα την εξομοιώνει με τη θυσία του Χριστού και του Προμηθέα ο Γιάννης Ρίτσος στον Αποχαιρετισμό του:
Και σας βεβαιώνω τώρα με το αίμα μου: ποτέ δεν ήταν τόσο ευτυχισμένος ο Χριστός όσο την ώρα που το τελευταίο καρφί τον άφησε ακίνητο, χωρίς να τον σκοτώσει, για να κοιτάξει κατάματα τον ουρανό και τη θυσία του, ποτέ ο Προμηθέας δεν αντίκρισε τόσο γαλήνια κι ολόφωτα τον κόσμο όσο την ώρα που το ράμφος του όρνεου βρήκε τα μάτια του ξέροντας, τότε μόνο, πως είχε αξιωθεί να δώσει το φως και τη φωτιά στον άνθρωπο…
Πρέπει ως κληρονόμοι της θυσίας αυτής να αγωνιστούμε για την ελευθερία του κατεχόμενου τόπου μας, να μην υποκύπτουμε σε κατακτητές, να υπερασπιζόμαστε με τον ίδιο δυναμισμό τις αρχές και τα ιδανικά μας και να αντισταθούμε στον εφησυχασμό, διαμορφώνοντας μια στέρεη προσωπικότητα. Αν δεν έχουμε ως πρότυπα αυτούς τους ήρωες, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε στον όλεθρο μιας απρόσωπης πατρίδας.
