Ο Δημήτρης Κουτσούμπας ανοίγει την καρδιά του

Προσηνής, χαμογελαστός, ήπιος. Αυτή είναι η πρώτη εντύπωση από τη γνωριμία με τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ κ. Δημήτρη Κουτσούμπα. Η εικόνα του στην τηλεόραση είναι διαφορετική. Μοιάζει αυστηρός και άκαμπτος. Τον αδικεί. Η συνάντηση έγινε πριν από λίγες ημέρες στο γραφείο του, στον 10ο όροφο του Περισσού. Σάββατο μεσημέρι. Ο ηγέτης του κόμματος το οποίο κλείνει εφέτος 95 χρόνια ζωής είναι το νέο πρόσωπο στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. «Καπνίζετε, κύριε γενικέ;» τον ρωτάω λίγο προτού ανοίξω το μαγνητόφωνο. «Οχι, αλλά μπορείς να καπνίσεις ελεύθερα» απαντά. «Αλίμονο, εφόσον δεν καπνίζετε εσείς…» λέω. «Μα, δεν με ενοχλεί» επιμένει. «Εγώ κάπνιζα τρία πακέτα. Το έχω κόψει είκοσι χρόνια». Η αφορμή; «Δεν ήταν καλή. Αυτοκινητικό. Επεσε μια νταλίκα πάνω μου. Με ρυμουλκό. Πήγαινα από τη Ριτσώνα για Χαλκίδα. Εκανε προσπέραση, με χτύπησε και έφυγα από τον δρόμο. Πέρασα 15 ημέρες στο νοσοκομείο. Οταν βγήκα δεν ξανακάπνισα»… Στην είσοδο του κτιρίου είναι αναρτημένα πανό με τις μορφές του Μαρξ, του Ενγκελς και του Λένιν. Στο γραφείο υπάρχουν παντού δώρα από επισκέψεις του ΚΚΕ σε αδελφά κόμματα του εξωτερικού. Δεσπόζουν και πάλι πορτρέτα του Λένιν και μια μαυρόασπρη φωτογραφία του Τσε Γκεβάρα μαζί με τον Φιντέλ Κάστρο. Πουθενά ο Στάλιν. Θα έρθει αργότερα στην κουβέντα μας. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας γεννήθηκε στη Λαμία το 1955. Ανήκει σε οικογένεια αγωνιστών της ΕΑΜικής αντίστασης. Ο παππούς του εκτελέστηκε από τους ναζί. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα, έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1974 και υπηρέτησε σε όλες σχεδόν τις κομματικές θέσεις. Είναι παντρεμένος και έχει μια κόρη. Πριν από δύο μήνες, στις 14 Απριλίου, εξελέγη νέος γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής στη θέση της Αλέκας Παπαρήγα. Η είδηση έγινε γνωστή με μια λιτή μεταμεσονύκτια ανακοίνωση μετά την ολοκλήρωση των εργασιών του 19ου Συνεδρίου.

Πόσο δύσκολο είναι να αναλαμβάνει κανείς το τιμόνι ενός ιστορικού κόμματος στη θέση προσωπικοτήτων όπως ο Κορδάτος, ο Σιάντος, ο Ζαχαριάδης και ο Χαρίλαος Φλωράκης;

«Φέτος συμπληρώνονται τα 95 χρόνια. Είναι μια ηρωική πορεία θυσίας εκατοντάδων χιλιάδων μελών, στελεχών και φίλων του. Ανάμεσα σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται βέβαια οι ηγέτες που αναφέρατε, αλλά και εκατοντάδες κομμουνιστές που έπαιξαν ηγετικό ρόλο αλλά ταυτόχρονα ήταν απλοί στρατιώτες στη μάχη. Πολλές φορές δεν ξέρουμε ούτε το όνομα ανθρώπων που έπεσαν στα πεδία των μαχών ή σακατεύτηκαν στις φυλακές και στις εξορίες.

Ηταν μια πορεία για το καλό του λαού μας, για να νικήσει το δίκιο. Το διαφορετικό για εμάς είναι ότι η θέση του γενικού γραμματέα είναι μια θέση ανάμεσα στα άλλα στελέχη, στο πλαίσιο του καταμερισμού δουλειάς μέσα στο κόμμα. Φυσικά έχει την πρώτη ευθύνη αλλά πάντα στο πλαίσιο της συλλογικής λειτουργίας. Ορισμένες φορές μπορεί να σε πιάνει δέος αλλά μην ξεχνάτε ότι η κάθε προσωπικότητα, το κάθε στέλεχος, δρα και είναι γέννημα της εποχής του. Για παράδειγμα, σε συνθήκες ήττας και αντεπανάστασης, από το 1991 και μετά, ήταν πολύ σημαντική η συνεισφορά της Αλέκας Παπαρήγα. Ολοι μάς θεωρούσαν τελειωμένους μετά την ανατροπή της Σοβιετικής Ενωσης και τη διάσπαση του κόμματος. Μας έλεγαν ότι είναι ζήτημα ημερών, ζήτημα μηνών. Κι όμως το κόμμα άντεξε. Και δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει, στην πορεία των 95 χρόνων».

«Βλέπω μόνο πλεονεκτήματα. Αντικειμενικά, όχι επειδή είμαι στη θέση του γραμματέα. Η οργάνωση του ΚΚΕ συνδέεται με τον λόγο της ύπαρξής του. Το κομμουνιστικό κόμμα ιδρύθηκε, υπάρχει και θα υπάρχει για να μπορέσει να κάνει πράξη, όχι γενικά και αφηρημένα κάποια ιδανικά, αλλά να οδηγήσει την εργατική τάξη, τον λαό, στην εξουσία για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι ο καπιταλισμός έχει ξεπεραστεί ιστορικά, ότι δεν έχει να δώσει τίποτε άλλο από βαρβαρότητα, εκμετάλλευση, καταπίεση των εργαζομένων και του λαού, αλλά δεν έχουν δημιουργηθεί οι προϋποθέσεις ριζικής ανατροπής του από το νέο κοινωνικό σύστημα. Από αυτή την άποψη, το πώς δρα το κόμμα, το πώς επεξεργάζεται τις θέσεις του και πώς δουλεύει, είναι πλεονέκτημα για την αποστολή του. Μας λένε πολλές φορές ότι έχουν αλλάξει οι συνθήκες. Βεβαίως έχουν αλλάξει. Γι’ αυτό κι εμείς βελτιώνουμε και προσαρμόζουμε τις θέσεις μας, τη στρατηγική μας με τις αποφάσεις του 19ου Συνεδρίου».

«Μα βέβαια είχε αδυναμίες. Και όχι μόνο αυτό. Από τις ελλείψεις και τα λάθη ουσιαστικά ανατράπηκε και τέλειωσε μια μεγάλη περίοδος, που έφτασε εκεί όπου έφτασε, με μεγάλες κατακτήσεις και θυσίες των λαών. Και με επίδραση διεθνώς αλλά και στη χώρα μας. Μην ξεχνάτε ότι μια σειρά από κατακτήσεις οφείλονται στο γεγονός ότι υπήρχε σοσιαλιστικό σύστημα, ο καπιταλισμός αναγκαζόταν να κάνει κάποιες παροχές. Ο σοσιαλισμός, από τον προηγούμενο αιώνα έλυσε το δικαίωμα στη δουλειά για όλους, στη μόρφωση, στην υγεία, στον πολιτισμό… έδωσε πρωτόγνωρες κατακτήσεις που εμείς ούτε στο όνειρό μας δεν έχουμε δει.

Είχαμε όντως το αντιδραστικό πισωγύρισμα. Από το προηγούμενο Συνέδριο κάναμε τις εκτιμήσεις μας σχετικά με τον σοσιαλισμό. Γιατί ανατράπηκε… θέλει αναλυτική κουβέντα και φοβάμαι ότι θα μας πάρει ώρες… Το σοσιαλιστικό σύστημα ανατράπηκε όταν άρχισε να λύνει προβλήματα σοσιαλισμού με συνταγές καπιταλισμού».

Διατηρείτε ωστόσο σχέσεις με το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας, το οποίο έχει εγκαθιδρύσει με έναν τρόπο ένα καπιταλιστικό καθεστώς.

«Οχι με έναν τρόπο, με πολλούς τρόπους. Είναι καπιταλιστική η οικονομία της Κίνας. Δεν μας μπερδεύει το γεγονός ότι ένα κομμουνιστικό κόμμα είναι στην εξουσία. Εχουμε διμερείς σχέσεις με το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας και συζητάμε τις διαφορετικές απόψεις. Δεν κρύβουμε τις εκτιμήσεις μας. Εχουμε ανησυχήσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια για την πορεία αυτή. Δεν συμμεριζόμαστε την άποψη του ΚΚ Κίνας που λέει ότι με αυτόν τον τρόπο θα οδηγήσουν σε ανάπτυξη που θα τους φέρει στην οικοδόμηση των βάσεων του σοσιαλισμού. Πιστεύουμε ότι έχουν οδηγηθεί στην καπιταλιστικοποίηση. Και βέβαια, όταν έχεις σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο σε οδηγεί ακόμη και σε διεθνές επίπεδο στο να παίρνεις ενεργό μέρος στους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς».

Ο Στάλιν

«Κατ’ αρχάς, δεν μας βρίσκουν σύμφωνους όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί. Το μοναδικό παράδειγμα που αναφέρεται στη βιβλιογραφία μας αφορά την έκφραση «λενινιστικό κόμμα», που αφορά τον ιδρυτή του Κόμματος Νέου τύπου, όπως ονομάστηκε τότε κατά τη διαπάλη που είχε ξεσπάσει με το τμήμα εκείνο των εργατικών κομμάτων που αποσχίστηκε προς τη σοσιαλδημοκρατία. Με αυτή την έννοια, μιλάμε για Λενινιστικό κόμμα, από την άποψη της θεωρίας και της διδασκαλίας και το γεγονός ότι ήταν το κόμμα του ιδρυτή του που οδήγησε στην πρώτη πετυχημένη σοσιαλιστική επανάσταση».

Σας κατηγορούν όμως ότι δεν έχετε αποκηρύξει τον Στάλιν…

«Δεν μπορείς να αποκηρύξεις την ιστορία. Ο Λένιν με τον Στάλιν τη δεκαετία του 1920 προσπαθούσαν να ανοικοδομήσουν τη σοβιετική εξουσία, είχαν να αντιμετωπίσουν εμφύλιο και ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις από όλα τα καπιταλιστικά κράτη. Μέχρι και ελληνικός στρατός πήγε εκεί για να ανατραπεί η σοβιετική εξουσία. Η δεκαετία του 1920 σφραγίστηκε από αυτή την προσπάθεια της σταθεροποίησης, της νίκης της σοβιετικής εξουσίας. Αλλά γινόταν πόλεμος, συγκρούσεις, ήταν εμφύλιος πόλεμος και επιπλέον με τη συμμετοχή ξένων δυνάμεων. Η δεκαετία του 1930, που στην ηγεσία της ΕΣΣΔ βρισκόταν ο Στάλιν, χαρακτηρίζεται από την τεράστια οικονομική καπιταλιστική κρίση στον δυτικό κόσμο, από την άνοδο του φασισμού παγκοσμίως και ιδιαίτερα στην Ευρώπη, από την προετοιμασία των πολέμων. Ολα αυτά την ώρα που η Σοβιετική Ενωση προσπαθούσε να οικοδομήσει τον σοσιαλισμό και είχε καταφέρει να φτάσει από οικονομικής άποψης τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Αυτή τη δεκαετία έγινε δεύτερη δύναμη στον κόσμο. Κατοχυρώθηκε το ασφαλιστικό σύστημα, κατοχυρώθηκαν τα μειωμένα συντάξιμα χρόνια, βρήκε όλος ο κόσμος δουλειά, αναπτύχθηκε η βιομηχανία. Αυτά τα επιτεύγματα καθορίζουν εκείνη την περίοδο και όχι, για παράδειγμα, οι δίκες της Μόσχας ή παρόμοια ζητήματα που αφορούσαν την αντιμετώπιση του φασισμού και της ξένης επέμβασης, αλλά και την υπονόμευση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Και στη συνέχεια, τη δεκαετία του 1940 –μιας και αναφέρεστε στον Στάλιν –ήταν ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος, η αντιιμπεριαλιστική πάλη και η αντιφασιστική νίκη των λαών. Και ήταν σημαντική η συμβολή της Σοβιετικής Ενωσης, του κομμουνιστικού κόμματος, του λαού της και των ηγετών της, του Στάλιν. Πώς θα τα αγνοήσεις όλα αυτά και θα συμφωνήσεις με την αντίληψη που είναι έξω από κάθε ιστορική πραγματικότητα και κάθε ιστορική μνήμη των λαών και θα μιλήσεις για εξομοίωση του φασισμού με τον κομμουνισμό, ή του Χίτλερ με τον Στάλιν; Αν είναι δυνατόν. Προσβάλλεις πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους, Σοβιετικούς και άλλους τόσους σε όλο τον κόσμο που πέθαιναν στα εκτελεστικά αποσπάσματα και φώναζαν «ζήτω η Σοβιετική Ενωση, ζήτω ο Στάλιν, ζήτω η αντιφασιστική συμμαχία». Στερείται κάθε σοβαρότητας αυτή η άποψη».

Χρυσή Αυγή

«Δεν είναι προσωπικό το ζήτημα. Το θέμα είναι πώς πρέπει να νιώσει το σύνολο του ελληνικού λαού και πώς πρέπει να εκτιμήσουμε τι κόμμα είναι αυτό. Γιατί υπάρχει και η άποψη δυστυχώς ότι είναι κάτι έξω από το σύστημα, είναι κάτι περίεργο που δημιουργήθηκε τώρα, υπό ορισμένες συνθήκες. Δεν συμφωνούμε, είναι επικίνδυνη αυτή η άποψη.

Η Χρυσή Αυγή –και τα ναζιστικά κόμματα και ιστορικά και διεθνώς και στη χώρα μας –είναι γέννημα θρέμμα του συστήματος. Τους αξιοποιεί το σύστημα. Οταν λέμε ότι είναι τσιράκια του συστήματος, το εννοούμε. Τους αξιοποιεί για παράδειγμα για τη θεωρία των δύο άκρων. Τους βολεύει. Για να επιτεθούν ενάντια στο εργατικό κίνημα, στην πορεία της ταξικής πάλης και σε όσους κάνουν κριτική στον καπιταλισμό αξιοποιούν τις ακρότητες της Χρυσής Αυγής για να πουν ότι υπάρχει και το άλλο άκρο. Τους αξιοποιούν επίσης στην αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος, τους ανοίγουν τον δρόμο. Μας ανησυχεί το γεγονός ότι άλλα πολιτικά κόμματα δεν κάνουν αυτή την πρόβλεψη επειδή σκέφτονται μόνο ευκαιριακά απέναντι στη Χρυσή Αυγή και δεν βλέπουν ότι η προβολή, η αρνητική προβολή βεβαίως, ουσιαστικά κατοχυρώνει τη Χρυσή Αυγή, τη νομιμοποιεί, τη στιγμή που πρέπει «να βγει εκτός νόμου», όχι με κάποιον ποινικό νόμο, αλλά να βγει «εκτός νόμου» στη συνείδηση της πλειοψηφίας του λαού μας που θα εκφραστεί με δράση για την απομόνωσή της».

«Βεβαίως μπορεί να βρει κανείς αναλογίες αλλά είναι και άλλες οι συνθήκες. Είναι γεγονός ότι έχει τελειώσει ο κύκλος της μεταπολίτευσης, και λόγω κρίσης, όχι μόνο, ήταν και από πριν τελειωμένος, απλώς η κρίση επιτάχυνε αυτή τη διαδικασία αναμόρφωσης του πολιτικού συστήματος».

Το ορόσημο για σας πότε είναι ιστορικά; Το τέλος.

«Το μνημόνιο και η κρίση επιτάχυναν αυτή τη διαδικασία που είχε ξεκινήσει από πιο πριν. Τώρα αυτές οι διαδικασίες, βρίσκονται σε εξέλιξη, και θα δούμε πού θα καταλήξουν. Ακόμη δεν είναι ίσως κατασταλαγμένοι και οι ίδιοι, αυτοί που στην ουσία έχουν την εξουσία στη χώρα. Και βέβαια το κύριο ζήτημα εδώ είναι ότι δεν μπορεί πλέον το πολιτικό σύστημα, όπως το είχαμε γνωρίσει σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, να ελέγχει τις αντιδράσεις στον λαό μέσα από το κλασικό δικομματικό σύστημα εναλλαγής, δηλαδή να μετατοπίζεται από τον έναν πόλο τη μια εκλογική περίοδο, στον άλλο. Αυτό δεν μπορεί να γίνει πλέον με τον τρόπο που γινόταν μέχρι σήμερα γιατί δεν μπορούν να υπάρχουν και αυτοδύναμες κυβερνήσεις. Δηλαδή δεν μπορεί ο ένας πόλος, το ένα κόμμα να απορροφήσει όλη τη δυσαρέσκεια, γι’ αυτό φτιάχνονται και άλλα κόμματα δορυφορικά. Αυτό σημαίνει αναμόρφωση του πολιτικού σκηνικού, με δύο βασικούς πόλους που μπορεί να εναλλάσσονται, αλλά δεν μπορεί να είναι από ένα κόμμα, θα είναι με κυβερνήσεις με κόμματα όπου θα υπάρχει συνεργασία. Ο ένας πόλος προφανώς θα είναι η ΝΔ με κάποια άλλα κόμματα που θα συνεργάζεται, αυτό που μπορεί να ονομάσει κάποιος Κεντροδεξιά, ας το πούμε έτσι χοντρικά που λέγεται, αν και δεν πολυαρέσουν αυτοί οι όροι, και ο άλλος να είναι κάπως κεντροαριστερός πόλος που φαίνεται αυτή τη στιγμή πυρήνας να είναι ο ΣΥΡΙΖΑ. Δεν ξέρουμε βέβαια αν θα εξελιχθεί ακριβώς έτσι, ή αν θα πάρει το ΟΚ συνολικά».

«Τη σοσιαλδημοκρατία εννοείτε και η σοσιαλδημοκρατία αναμορφώνεται. Τον ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας πάει να τον παίξει ο ΣΥΡΙΖΑ, τον κυρίαρχο ρόλο, και όχι το ΠαΣοΚ, δεν φαίνεται ότι έχει πολλά ψωμιά ακόμη ως τέτοιο κόμμα. Τώρα αν φτιαχτούν άλλα κόμματα από εκεί ή τι διεργασίες θα γίνουν, θα τις δούμε».

«Τι εννοεί ο καθένας Αριστερά ο Θεός και ψυχή του, που λένε στο χωριό μου. Αλλος το εννοεί έτσι, άλλος αλλιώς, άλλος λέει ότι είναι αριστερός και μπορεί να είναι γκαραντί δεξιός, εντός εισαγωγικών πάλι όλα αυτά, στη νοοτροπία, στην αντίληψη, στη γραμμή, στη στρατηγική. Λένε, γιατί λες ότι «δεν είμαι αριστερός, εγώ νιώθω αριστερός». Μα μπορείς να νιώσεις, νιώσε και αριστερός νιώσε ό,τι θες, δεν λέμε αυτό. Ο καθένας αυτοπροσδιορίζεται όπως θέλει, δεν είναι εκεί το πρόβλημα, στις λέξεις. Εμείς μιλάμε ως κόμμα για την ουσία των πραγμάτων. Δηλαδή λες ότι είσαι «αριστερός» και είσαι με την ΕΕ, είσαι με το ΝΑΤΟ, είσαι με την εκμετάλλευση του εργάτη, είσαι με το ξεκλήρισμα της αγροτιάς, είσαι με το να βάζεις λουκέτο στα μικρομάγαζα; Και τι στρατηγική έχεις για αυτά τα ζητήματα; Τι λύσεις προτείνεις για όλα αυτά; Αρα δεν είναι το ζήτημα πώς αυτοπροσδιορίζεται κάποιος αν είναι προοδευτικός, αντιδραστικός, συντηρητικός, εκσυγχρονιστής ή δεν ξέρω τι άλλο θέλει να ονομαστεί, αριστερός, δεξιός κτλ.

Ο πραγματικός διαχωρισμός είναι ταξικός. Αλλος είναι εργαζόμενος, αγρότης, επαγγελματίας και άλλος μπορεί να είναι βιομήχανος, δεν ξέρω τι, διευθυντής τραπέζης, να είναι τραπεζίτης ο ίδιος ή μέτοχος ή να είναι εφοπλιστής. Ε, πώς θα τα βάλεις όλα αυτά σε έναν λαό ή σε μια «Αριστερά» ή σε μια «Δεξιά»… Δεν είναι έτσι. Οι πραγματικές διαχωριστικές γραμμές και στην κοινωνία και στο πολιτικό σύστημα, φυσικά ως αποτέλεσμα, είναι διαφορετικές, αυτό ισχυριζόμαστε εμείς.

Το ταξικό κριτήριο είναι αυτό που μπορεί να προφυλάξει τον εργάτη από τις τρικλοποδιές, τις παγίδες, από τις αυταπάτες, μπορεί να τον βοηθήσει να δει μπροστά του καθαρά, ολοκάθαρα ποιος είναι ο ένοχος, ποια είναι η αιτία, ποιος φταίει που οι λίγοι καρπώνονται τον πλούτο που παράγουν οι πολλοί… Με βάση αυτό το κριτήριο είναι ρεαλιστική η πρόταση συμμαχιών του ΚΚΕ για τη Λαϊκή Συμμαχία που απευθύνεται, πέρα από το πώς αυτοπροσδιορίζεται ο καθένας, στην πλειοψηφία του λαού που είναι εργάτες, αυτοαπασχολούμενοι αγρότες, νέοι, γυναίκες. Αυτή η Συμμαχία μπορεί σήμερα να εμποδίσει μέτρα, μπορεί ταυτόχρονα να βάλει πλώρη για την εξουσία…».

«Μη μας διαφεύγει ότι οι συγκεκριμένοι που αναφέρατε δεν ήταν γενικά κι αφηρημένα κάποιες τυχαίες προσωπικότητες που ένωσαν τον κόσμο, την κοινωνία, έτσι όπως πιστεύουν σήμερα ορισμένοι. Δεν πρέπει να αποσπαστούμε από την ιστορική πραγματικότητα που λέει ότι ο Γ. Ρίτσος, για παράδειγμα, φυλακίστηκε, εξορίστηκε και βασανίστηκε. Ο Μ. Θεοδωράκης το ίδιο. Μια σειρά άλλες προσωπικότητες, του θεάτρου, Κατράκης, Τζαβαλάς Καρούσος, Βεάκης, από τη λογοτεχνία, από την επιστήμη, η Ελλη η Αλεξίου, η Ρόζα Ιμβριώτη, ο Γιάννης Ιμβριώτης, όλοι αυτοί διώχτηκαν, ο Πέτρος ο Κόκκαλης που πέθανε πρόσφυγας στο εξωτερικό, στη Λαοκρατική Γερμανία γιατί συμμετείχε από την αρχή ως στέλεχος του κόμματος στην κυβέρνηση του βουνού, στον Δημοκρατικό Στρατό. Αυτοί έβαλαν τη σφραγίδα τους αλλά δεν ήταν «ήρωες εθνικοί» τότε. Ηταν ήρωες του λαού, ως γνήσια παιδιά του, γιατί συμμετείχαν στην ταξική πάλη, στους αγώνες και διώχτηκαν γι’ αυτό. Αλλο ότι το έργο τους έγινε καθολικό και αναγνωρίσιμο και τους βγάζει το καπέλο ο οποιοσδήποτε. Αλλά και πάλι, κοιτάξτε να δείτε, υπάρχει μια φιλολογία ή παραφιλολογία γι’ αυτό που λέγεται ότι «κυριάρχησε η Αριστερά» κ.λπ. Δεν είναι έτσι. Δεν συμφωνώ γιατί και η αστική τάξη, το πολιτικό σύστημα και τα κόμματά της τη δεκαετία του ’60 και του ’70 και του ’80 ενσωμάτωσαν πλευρές θεωριών, ιδεών και του έργου και αυτών των προσωπικοτήτων σε μια προσπάθεια προβάλλοντας μάλιστα τις πιο «ανώδυνες», γι’ αυτούς, από το έργο τους, αφαιρώντας τους το ταξικό στοιχείο, το εργατικό στοιχείο. Δεν σας κάνει εντύπωση που όλες οι εκδηλώσεις που γίνονται, εκτός από αυτές που οργανώνει το ΚΚΕ ή λαϊκές οργανώσεις, κρύβουν ότι ο Ρίτσος ήταν κομμουνιστής; Ή ότι το έργο του Ρίτσου ήταν συνδεδεμένο με την ίδια την πάλη του εργαζόμενου λαού μας, του κινήματος, της αντίστασης, του δημοκρατικού στρατού κτλ; Αποκρύβεται, πιάνουν επιμέρους πλευρές και σε βάρος δηλαδή της ουσίας, της τέχνης».