Δημιουργία από ένα φάλτσο

Χάρη στον Μάνο Χατζιδάκι κατάλαβα την αξία της μουσικής στον κινηματογράφο και όλα έγιναν στο «Ταξίδι του μέλιτος» (1979), την πρώτη ταινία που σκηνοθέτησα, για την οποία ο Μάνος έγραψε τη μουσική. Τον είχα γνωρίσει το 1973, την εποχή που ο Παντελής Βούλγαρης έκανε τον «Μεγάλο ερωτικό», για τον οποίο μάλιστα ο Μάνος είχε σοβαρές αντιρρήσεις επειδή είχαμε βάλει το «Sympathy for the devil» των Rolling Stones σε ένα μονοπλάνο που ένωνε το Σύνταγμα με την Ομόνοια (είχα δουλέψει στο μοντάζ).

Τότε ήταν που μου είπε «όταν θα κάνεις δική σου ταινία, θα σου γράψω τη μουσική της». Χρόνια αργότερα λοιπόν, όταν τα γυρίσματα του «Ταξιδιού του μέλιτος» είχαν τελειώσει, κάλεσα τον Μάνο στο σπίτι μου για να δει στη μουβιόλα κομμάτια της ταινίας και να μου πει αν τελικά θα έγραφε τη μουσική. Ο Μάνος κάθησε πολύ λίγο, είδε κάποια αποσπάσματα και μετά έφυγε λέγοντας: «Εντάξει, εντάξει, θα σ’ τη γράψω». Είχε δει δύο σκηνές. Πρώτον, το υλικό όπου ο Σταύρος Ξενίδης βγαίνει από το σπίτι φορώντας μια πιτζάμα, μεσημέρι, κάτω από τα δέντρα στα μπαλκόνια, και συναντά τα μάτια της Μπέτυς Λιβανού. Μια αμηχανία του Ξενίδη σε έναν τοίχο όλο λεκέδες από τον ήλιο.

Το δεύτερο απόσπασμα που ο Μάνος είδε ήταν εκείνο από το οποίο βρήκε τελικά το μουσικό μοτίβο της ταινίας. Στο υλικό αυτό ο Λάζαρος Ανδρέου παίζει ακορντεόν φλερτάροντας την Μπέτυ. Μόνο που ο Λάζαρος δεν ήξερε τίποτε από μουσική και δεν μπορούσε να παίξει κανένα όργανο. Του είχα πει να παίξει κάτι πολύ απλό, όπως ας πούμε το ferezak. Ο Λάζαρος εκπαιδεύθηκε λοιπόν πάνω στο συγκεκριμένο κομμάτι και έμαθε να παίζει μόνο αυτό. Στο γύρισμα ωστόσο η λήψη που μου άρεσε και που τελικά κράτησα ήταν εκείνη στην οποία γίνεται μια παραφωνία στο ferezak. Ενα φάλτσο.

Εξήγησα στον Μάνο ότι είχε γίνει αυτό το λάθος. Κι εκείνος μού ζήτησε να βάλω ξανά τη σκηνή. Την έβαλα λοιπόν και το αποτέλεσμα; Δύο μήνες αργότερα, όταν άκουσα τη μουσική του Μάνου, ξεκινούσε με το ίδιο λανθασμένο μοτίβο.

Σε μια άλλη περίπτωση ο Μάνος είχε γράψει μουσική μόνο για μια συγκεκριμένη σκηνή της ταινίας. Μου το είπε. «Αυτό το κομμάτι είναι για εκείνη τη σκηνή και για πουθενά αλλού». Εγώ μέσα μου είπα: «Καλά, λέγε εσύ, εγώ θα το βάλω όπου θέλω». Πάω λοιπόν στη σκηνή και τι ανακαλύπτω; Καμία άλλη μουσική δεν ταίριαζε για εκεί εκτός από αυτήν που μου είχε πει ο Μάνος. Ηταν η σκηνή όπου η Μπέτυ πηγαίνει ένα μεσημέρι τον πιτσιρίκο στο δωμάτιο μιας εξηντάρας και τον πλασάρει. Η σκηνή είναι ιδωμένη από την πλευρά της γριάς, η οποία στην αρχή πασπατεύει το παιδί και κάποια στιγμή χαϊδεύει το κεφάλι του. Οταν βλέπεις αυτή τη σκηνή χωρίς μουσική ή με μια άλλη μουσική, νιώθεις τη χυδαιότητά της. Με τη συγκεκριμένη μουσική του Μάνου όμως αισθάνεσαι γλυκύτητα, συγκίνηση, πηγαίνεις με το μέρος της γριάς.

Ετσι κατάλαβα την αξία της μουσικής στον κινηματογράφο.

Το απίστευτο είναι ότι ο Μάνος δεν δούλευε ποτέ με παρτιτούρες, δεν έγραφε παρτιτούρες. Μουσικές για παραστάσεις του Κουν, μουσικές ταινιών και άλλες διάφορες μουσικές δεν μπορούσαν να παιχτούν γιατί δεν ήταν γραμμένες. Ευτυχώς αργότερα μια κοπέλα από τη Ρωσία έκανε αυτή τη δουλειά ακούγοντας τις νότες μία-μία.

Συνεπώς στο στούντιο της ΕΡΤ, στο Τρίτο Πρόγραμμα, όπου η μουσική του «Ταξιδιού» ηχογραφήθηκε μέσα σε ένα βράδυ, από τη μία το πρωί ως τα ξημερώματα, ο Μάνος δούλεψε χωρίς παρτιτούρες. Ηταν σαν ένα παιδάκι που έπαιζε με τα παιχνίδια του. Και όχι μόνο αυτό. Ο Χατζιδάκις έγραψε τη μουσική και έκανε την ηχογράφηση στο στούντιο δωρεάν! Ούτε ο ίδιος πληρώθηκε, ούτε ο ηχολήπτης, ούτε το στούντιο. Ακόμα και το tape με το υλικό, ακόμα κι αυτό μού το έδωσε έτσι, μου το χάρισε. Ηταν διευθυντής στο Τρίτο. Ποιος άλλος μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο; Ποιος φορούσε τα παντελόνια του Μάνου; Ηταν γενναίος και γενναιόδωρος.

Για την επόμενη ταινία που θα μου έγραφε ο Μάνος τη μουσική, μου είπε: «Θα με πληρώσεις». Του λέω: «Εντάξει, πόσα θα θέλεις;». «Πέντε εκατομμύρια» (δραχμές). Γελοίο ποσό. Να σου κάνει ο Μάνος Χατζιδάκις τη μουσική με τόσο λίγα; Η επόμενη αυτή ταινία επρόκειτο να είναι η «Ελεύθερη κατάδυση» (1997). Τα είχαμε βρει με τον Χατζιδάκι από το τηλέφωνο, ήταν στην Αμερική. Λίγο πριν αρχίσουν τα γυρίσματα της «Κατάδυσης» ο Μάνος πέθανε. Τότε προσέγγισα ξανά τον Νίκο Κυπουργό που ήταν βοηθός του Μάνου στο «Ταξίδι του μέλιτος» και εκείνος σκέφτηκε να κάνει διασκευή σε ήδη υπάρχοντα μοτίβα του Μάνου. Ο Κυπουργός άλλωστε ήταν που αργότερα έγραψε από υπερβάλλοντα ζήλο τις παρτιτούρες του «Ταξιδιού του μέλιτος».