Οι Αμερικανοί έχουν μια αρνητική γνώμη για μας, αλλά ενδιαφέρονται πιο πολύ για τους Κινέζους, η Ευρώπη αναζητάει ένα όραμα αντίστοιχο ενός Περικλή, οι οικονομολόγοι είναι οι σύγχρονοι αστρολόγοι και η φιλοσοφία μπορεί να παρέμβει στη δημόσια σφαίρα. Αυτοί είναι οι τίτλοι μιας συνέντευξης στην οποία ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πρίνστον Αλέξανδρος Νεχαμάς, που βρέθηκε με την ευκαιρία του 23ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Φιλοσοφίας στην Αθήνα, ανέλυσε τα μικρο- και μάκρο- στοιχεία για μια άλλη πρόταση ζωής.
Κύριε Νεχαμά, είναι οι φιλόσοφοι ένα εξωτικό είδος δεινοσαύρων προς εξαφάνιση ή μπορούν να συνεισφέρουν στη δημόσια σφαίρα;
«Αν δει κανείς την υποδοχή του Χάμπερμας στη διάρκεια του 23ου Παγκόσμιου Φιλοσοφικού Συνεδρίου θα αναγνωρίσει ότι η φιλοσοφία παίζει κάποιον ρόλο. Γενικά όμως παρατηρείται μια τάση η φιλοσοφία να «επιστημονικοποιηθεί», να αποτραβηχτεί από τα κοινά, περισσότερο στις ΗΠΑ και λιγότερο στην Ευρώπη. Προσωπικά πιστεύω ότι η φιλοσοφία έχει έναν δημόσιο ρόλο να παίξει.
Το συνέδριο φιλοσοφίας μάς δείχνει ότι δεν πρέπει μείνουμε κλεισμένοι στο καβούκι μας. Θα με ρωτήσετε τι έχει να κερδίσει ένας κοινός άνθρωπος από τον φιλοσοφικό λόγο του συνεδρίου; Μήπως είναι μια πολυτέλεια που πολλές φορές μάλιστα δεν την καταλαβαίνει λόγω της πολύπλοκης γλώσσας της; Αυτό που μπορεί να πάρει ένας κοινός άνθρωπος από τον φιλοσοφικό λόγο είναι να μάθει να θέτει ερωτήματα και μάλιστα να τα θέτει σωστά. Δεν είμαστε οικονομολόγοι, δεν έχουμε απαντήσεις για την οικονομική κρίση… αλλά, όπως έχει αποδεχτεί, ούτε οι οικονομολόγοι έχουν αξιόπιστες λύσεις».
Πώς εκτιμάτε εσείς, ένας φιλόσοφος, τους οικονομολόγους;
«Οι οικονομολόγοι έχουν σήμερα τον ρόλο που είχαν οι αστρολόγοι στον Μεσαίωνα. Δεν υπήρχε τότε βασιλιάς ή στρατηγός που έπρεπε να αποφασίσει έναν πόλεμο ή μια μετακίνηση χωρίς τη συμβουλή του αστρολόγου του. Αν κάτι δεν πήγαινε καλά οι αστρολόγοι είχαν τη δικαιολογία ότι τα σχέδιά τους είναι μόνον για τα άστρα όπου είναι όλα ξεκάθαρα, και όχι για την εφαρμογή τους στην κοινωνία.
Αντίθετα, οι φιλόσοφοι καταγίνονται στο να προσεγγίσουν ένα θέμα από όλες τις πλευρές και να εκτιμήσουν τι συνεπάγεται αυτό, τι επεκτάσεις ή τι συνδηλώσεις μπορεί να έχει. Ο φιλόσοφος αναλύει μια κατάσταση και δίνει τα στοιχεία πάνω στα οποία μπορεί να βασιστεί μια πρόταση. Υπάρχει μια αφοσίωση που έχουν οι φιλόσοφοι στο να καταλάβουν κάτι προτού αποφασίσουν. Μήπως στην Ελλάδα αυτή δεν είναι μια βασική μας αδυναμία; Ολα γίνονται πρόχειρα, την τελευταία στιγμή».
Σας ανησυχεί ότι οι ανθρωπιστικές σπουδές είναι σε παρακμή και η οικονομία μοιάζει να κυριαρχεί παντού;
«Οι ανθρωπιστικές σπουδές ήταν σε κρίση από την εποχή του Πλάτωνα και του Πρωταγόρα. Οταν ο Πρωταγόρας λέει «εάν έρθεις μαζί μου θα σε μάθω πώς να διοικείς επιτυχημένα τα της πόλεως και θα σε αναγνωρίζουν όλοι γι’ αυτό» σημαίνει ότι του υπόσχεται να τον κάνει rich and famous. Ο Πλάτων όμως λέει ότι αυτό δεν είναι πραγματική επιτυχία. Επιτυχία είναι να γίνεις καλός άνθρωπος. Αυτή η διάσταση συνεχίστηκε και στη Ρώμη, το Βυζάντιο, την Αναγέννηση, όπου πάντα συγκρούονταν η επιτυχία και η καριέρα με την πραγματική ευτυχία. Ο γάλλος φιλόσοφος Λιοτάρ είχε πει ότι όσο ο δυτικός κόσμος βρίσκεται σε κρίση αυτό σημαίνει ότι υπάρχει. Μόλις σταματήσει η κρίση θα πάψει να υπάρχει και ο δυτικός κόσμος.
Δεν είμαι απαισιόδοξος για τις ανθρωπιστικές σπουδές αλλά ούτε πιστεύω ότι για να ζήσει ένας άνθρωπος ευτυχισμένος πρέπει να γνωρίζει Ομηρο. Υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να ζήσουν αξιοπρεπώς χωρίς να έχουν διαβάσει τα ομηρικά έπη, όπως κι εγώ μπορεί να ζήσω καλά χωρίς να γνωρίζω πώς επιδιορθώνεται η μηχανή του αυτοκινήτου που χρησιμοποιώ. Οι ανθρωπιστικές σπουδές κάνουν τους ανθρώπους πιο ενδιαφέροντες».
Οι αριθμοί όμως μοιάζουν αμείλικτοι. Τι μπορεί να κάνει η φιλοσοφία;
«Πρέπει να αντιδράσουμε στη μανία της ποσοτικοποίησης στα κοινωνικά ζητήματα. Εδώ ακόμη και στη Φυσική μιλάνε για ιδιότητες και όχι για ποσά. Ανάγοντας τα πάντα στην ποσοτικοποίηση χάνουμε πολλές ιδιότητες που δεν μετριούνται με αριθμούς. Κι έτσι πείθουμε τον εαυτό μας ότι δεν έχουν σημασία. Να, ένας ρόλος που μπορούν να παίξουν οι ανθρωπιστικές σπουδές, να αντισταθούν σε αυτό, να εξηγήσουν τον κόσμο με ένα σύνολο αρχών. Ο άνθρωπος δεν είναι ένα είδος που έχει σκοπό και μόνο στη ζωή του την επιβίωση και την αναπαραγωγή. Υπάρχουν κι άλλοι σκοποί. Αν υποχωρήσουμε θα καταντήσουμε λιγότερο ανθρώπινοι».
Σε εποχή κρίσης όλοι περιμένουν κάποια απάντηση –και από εσάς;
«Και μόνον το ερώτημα προς τις ανθρωπιστικές σπουδές: «τι καλό μπορείς να μου δώσεις» είναι ήδη κάτι θετικό. Ρωτάς τι έχεις να μου δώσεις. Για να σου πω πρέπει πρώτα να με ακούσεις. Χρειάζεται υπομονή και σεβασμός απέναντι στα διάφορα ανθρωπιστικά πεδία. Βεβαίως και εμείς των ανθρωπιστικών σπουδών έχουμε κάποιες φορές μια δυσνόητη γλώσσα που ακυρώνει την επικοινωνία. Λέω καμιά φορά στους μαθητές μου γράψτε την άσκηση σαν να απευθύνεστε σε έναν βλάκα. Αν η φιλοσοφία δεν βλέπει στον εαυτό της ότι έχει έναν δημόσιο ρόλο τότε χάνει και ως πεδίο έρευνας. Αυτό εξάλλου δεν μας διδάσκουν και οι αρχαίοι Ελληνες;».
Ζείτε στην Αμερική, πώς μας βλέπουν σήμερα οι Αμερικανοί;
«Οτιδήποτε ελληνικό χαρακτηρίζεται αρνητικά, εκτός ίσως από το γιαούρτι. Η κάλυψη από τα media είναι συνήθως αρνητική. Ενδιαφέρονται πιο πολύ να δείξουν μια διαδήλωση με καταστροφές αλλά σπάνια να προβάλουν μια θετική ενέργεια. Στην ουσία την αμερικανική ηγεσία δεν την απασχολεί η Ελλάδα ούτε η Ευρώπη. Το ενδιαφέρον της είναι στραμμένο προς την Ασία και κυρίως την Κίνα, που σύμφωνα με τα στοιχεία σε λίγα χρόνια θα έχει την ίδια στρατιωτική δύναμη με αυτή των ΗΠΑ. Κάποιος είχε πει ότι στις ΗΠΑ υπάρχουν δύο ειδών πολιτικοί: οι Ευρωπαίοι και οι καουμπόηδες. Ροκφέλερ, Κίσινγκερ κ.λπ. ήταν στραμμένοι προς την Ευρώπη, αντίθετα με τους καουμπόηδες (Νίξον, Μπους, Ρίγκαν κ.λπ.) που «έβλεπαν» Ασία. Και εσωτερικά οι ΗΠΑ έχουν προβλήματα. Υπάρχει το καταστροφικό Tea Party αλλά και το σημερινό Κογκρέσο που δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να αποκρούει νομοσχέδια. Ο Ομπάμα δυσκολεύεται, βλέπετε υπάρχει ακόμη ρατσισμός και αντίδραση στο πρόσωπό του αλλά και αυτός δεν έχει βρει τον τρόπο να περάσει την πολιτική του, κάτι στο οποίο ο Κλίντον ήταν συναρπαστικός».
«Σε όλο τον κόσμο οι μόνοι που έχουν όραμα είναι οι Κινέζοι»
Πώς βλέπουν την Ευρώπη από την άλλη ακτή του Ατλαντικού ;
«Η πολιτική της Μέρκελ είναι η πολιτική των Ρεπουμπλικανών στις ΗΠΑ. Είναι μια πολιτική λιτότητας, καταστροφική. Δεν καταλαβαίνω τι είδους επιστήμονες είναι οι οικονομικοί σύμβουλοί της. Προσαρμόζουν τις προτάσεις τους στις πολιτικές τους απόψεις και όχι το αντίθετο. Αυτό δεν είναι επιστήμη. Ρώτησα κάποτε τον Πολ Κρούγκμαν: πώς γίνεται όλοι οι δεξιοί επιστήμονες να έχουν μια άποψη και όλοι οι αριστεροί μια άλλη; Μπορεί να γίνει κάτι ανάλογο στη Φυσική, να υπάρξει δεξιά και αριστερή Φυσική; Πρέπει να ανακατασκευαστεί η Ευρώπη, να αποκτήσει όραμα, χαρακτήρα και άλλες αξίες. Η δημοκρατία ως πολίτευμα συνδέθηκε με τον εθνικισμό, κάτω από τον οποίον συντάχθηκαν όλα τα επί μέρους γεωγραφικά ή ταξικά συμφέροντα. Σήμερα στην Ευρώπη ο καθένας έχει το δικό του συμφέρον, πώς θα ενοποιηθούν όλοι αυτοί; Κάτω από ποια σημαία; H EE είναι ένας γραφειοκρατικός μηχανισμός που δεν προκαλεί κανένα ενθουσιασμό, αγάπη ή όραμα. Δεν αντιπροσωπεύει τίποτα άλλο παρά ένα κοινό νόμισμα. Ισως και στην Ελλάδα αυτή είναι η έλλειψή μας: δεν υπάρχει ένας Λίνκολν ή ένας Περικλής με ένα όραμα για να πάρει τον λαό από το χέρι και να τον πάει κάπου. Σε όλο τον κόσμο ίσως οι μόνοι που έχουν όραμα είναι οι Κινέζοι. Ξέρουν τι θέλουν να κάνουν έπειτα από είκοσι – πενήντα χρόνια».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
