«Γερνάω, οι αναμνήσεις δεν είναι πια αυτές που ήταν κάποτε…». Καθισμένος στο τραπέζι της πολυτελούς σάλας του ξενοδοχείου Carlton ο Ρόμαν Πολάνσκι παραπονιέται για την ηλικία του, αν και εδώ που τα λέμε δίνει την εντύπωση ότι στην πραγματικότητα ουδόλως τον απασχολούν τα 80 έτη του (τα έκλεισε στις 18 Αυγούστου, λίγους μήνες μετά τη συνάντηση αυτή στο Φεστιβάλ των Καννών).
Λεπτοκαμωμένος, μικροκαμωμένος (ούτε 1,65) και επιμελώς αχτένιστος, ο Πολάνσκι με το θαλασσί σακάκι, το πουλοβεράκι με v, το τζιν παντελόνι και τα αθλητικά παπούτσια του έδειχνε-δεν έδειχνε 55. Το ζήτημα της φτωχής μνήμης του προέκυψε όταν ένας ισραηλινός δημοσιογράφος προσπάθησε να του θυμίσει ότι είχαν συναντηθεί στο Τελ Αβίβ –κάτι που ο πολωνός σκηνοθέτης δεν θυμόταν. Και πώς να το θυμάται άλλωστε, έπειτα από τόσες ολιγόλεπτες γνωριμίες, τόσες συνεντεύξεις, τόσους δημοσιογράφους…
Ο Πολάνσκι βρέθηκε εφέτος στις Κάννες για την προώθηση της τελευταίας ταινίας του, «Η Αφροδίτη με τη γούνα» («Venus in furs»), μια κινηματογραφική διασκευή του ομότιτλου θεατρικού έργου του Ντέιβιντ Αϊβς, εμπνευσμένου με τη σειρά του από το μυθιστόρημα του Λεοπόλδου φον Ζάχερ-Μαζόχ (1836-1895), στο επώνυμο του οποίου βρίσκονται οι ρίζες του όρου «μαζοχισμός». Στην ταινία όπου πρωταγωνιστούν μόνο δύο πρόσωπα, ένας σκηνοθέτης (Ματιέ Αμαλρίκ) και μια ηθοποιός (Εμανουέλ Σενιέ), παρακολουθούμε διάφορα στάδια από την περίεργη σχέση που δημιουργείται ανάμεσά τους. Ολα αρχίζουν όταν η ηθοποιός πηγαίνει στο θέατρο όπου έχει μόλις τελειώσει μια πρόβα για να ζητήσει από τον σκηνοθέτη τον πρωταγωνιστικό ρόλο της θεατρικής παράστασης που ο δεύτερος πρόκειται να ανεβάσει. Σύντομα οι ρόλοι εξουσιαστή – εξουσιαζομένου θα αλλάξουν και ο Πολάνσκι θα κάνει το παιχνίδι του…

«Δεν συμφωνώ, όπως άκουσα να λένε, ότι η σχέση ανάμεσα σε έναν σκηνοθέτη και μια ηθοποιό είναι σαδομαζοχιστική» είπε ο Πολάνσκι. «Οταν είσαι σκηνοθέτης, βρίσκεσαι στη θέση να κάνεις ό,τι θέλεις –μαζοχιστής, σαδιστής ή τίποτε από τα δύο. Προσωπικά προτιμώ να μην είμαι τίποτε από τα δύο». Το επιχείρημα του σκηνοθέτη είναι ότι αντιμετωπίζει τον εαυτό του ως κινηματογραφιστή, «αυτό που με ενδιαφέρει είναι το αποτέλεσμα» λέει. «Η σχέση μεταξύ εμού και των ηθοποιών μου έχει στόχο το καλύτερο».
Αλλά ποια θα μπορούσε να είναι η σχέση του με την ηθοποιό που έχει επιλέξει ως πρωταγωνίστρια και που είναι η σύντροφός του στη ζωή; Μια πρώτη σκέψη λέει ότι δεν θα έγινε καν πρόταση στην Εμανουέλ Σενιέ. Και όμως, η πρώτη αντίδρασή της απέναντι στην προοπτική της κινηματογράφησης του θεατρικού έργο του Αϊβς δεν ήταν θετική. Ολα είχαν ξεκινήσει στις Κάννες πέρυσι, όταν ο Πολάνσκι είχε βρεθεί για μια τιμητική εκδήλωση σχετική με την ταινία του «Τες».
Ο ατζέντης του Πολάνσκι, Τζεφ Μπεργκ, του έδωσε το θεατρικό έργο του Αϊβς λέγοντάς του: «Διάβασε αυτό, είναι στα νερά σου». Μη έχοντας κάτι καλύτερο να κάνει, ο Πολάνσκι το διάβασε μονορούφι σε ένα βράδυ. «Γελούσα όλη τη νύχτα» είπε και η λάμψη στη ματιά του έλεγε ότι ο ατζέντης είχε πέσει μέσα, το έργο ήταν όντως στα νερά του. Οταν όμως το συζήτησε με τη Σενιέ, εκείνη «δεν είδε μια κινηματογραφική ταινία –παρέμεινε στο θεατρικό έργο και φοβήθηκε τη θεατρικότητα της ταινίας. Της είπα να μην ανησυχεί. Οταν αποφάσισα τελικά να το γυρίσω, ο Ντέιβιντ Αϊβς μπήκε στην παρέα και όλα βρήκαν τον δρόμο τους. Οταν η Εμανουέλ διάβασε το σενάριο, η γνώμη της άλλαξε. Ετσι αρχίσαμε. Οι γυναίκες δεν πείθονται και τόσο εύκολα. Και όταν πρέπει να σκηνοθετήσεις τη σύζυγό σου, τα πράγματα γίνονται λίγο πιο σύνθετα, γιατί το βράδυ στο σπίτι θα πρέπει να την αντιμετωπίσεις… Ακόμη και αν πρέπει να τη διορθώσεις, θα πρέπει να το κάνεις με διπλωματία». Ενας από τους λόγους που ήθελε να κάνει την ταινία μαζί της ήταν η γαλλική γλώσσα. «Οι ηθοποιοί αισθάνονται άνεση όταν μιλούν στη γλώσσα τους».
«Ο σεξισμός βρίσκεται στον πυρήνα αυτού του έργου, και αυτό έχει πάντα ενδιαφέρον. Δεν έχει;» αναρωτιέται ο Ρόμαν Πολάνσκι. «Και είναι ωραίο να γυρίζεις κάτι τέτοιο σήμερα. Είναι ωραίο να μπαίνεις στη θέση των γυναικών χωρίς να γίνεσαι φεμινιστής. Από την άλλη μεριά, το ενδιαφέρον με αυτό το συγκεκριμένο έργο είναι ότι γυναίκες και άνδρες θα το αντιμετωπίσουν διαφορετικά. Εστω και αν στη μάχη του σεξ, στο τέλος πάντα νικούν οι γυναίκες –και νομίζω ότι όλοι μας θα συμφωνήσουμε σε αυτό».
Για τον Πολάνσκι, το σεξ είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή, «είναι σημαντικό σε τέτοιο σημείο που μπόρεσε να αλλάξει εντελώς την κοινωνία από την εποχή που εφηύραν το AIDS. Oποιος το εφηύρε, θα πρέπει να τιμωρηθεί πολύ άσχημα. Από τότε που το AIDS ήρθε, οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους έχουν εξευτελιστεί. Λένε ότι το σεξ μπορεί να αλλάξει τις συμπεριφορές στο φλερτ ή στην έλξη. Οχι! Αλλάζει τα πάντα. Αλλάζει τη μόδα. Αλλάζει τις μπίζνες. Αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μιλάνε μεταξύ τους. Μιλάς με έναν 16χρονο και με έναν 30χρονο και το μόνο που έχουν στο μυαλό τους είναι να πηδήξουν! Είναι αλήθεια».
Ρωτάω τον Πολάνσκι αν θεωρεί ότι η «Αφροδίτη με τη γούνα» είναι μια παραλλαγή του παλιού γνωμικού που λέει ότι η ζωή μιμείται την τέχνη και το αντίστροφο. Οι δύο χαρακτήρες του έργου ταυτίζονται με τους ηθοποιούς που τους υποδύονται και ενδεχομένως οι πραγματικοί ηθοποιοί να ταυτίζονται με τους ήρωές τους. «Μα αυτό δεν συμβαίνει και στη ζωή;» αναρωτιέται φωναχτά ο Πολάνσκι. «Πάρτε για παράδειγμα την τηλεόραση. Βρίσκονται ή όχι οι τηλεοπτικές ειδήσεις όλο και πιο κοντά στη μυθοπλασία; Το στυλ, το ντεκόρ, οι παρεμβάσεις, τα επιπρόσθετα σχόλια, οι επιπρόσθετες σκηνές από παλαιότερες ειδήσεις, ο σπίκερ που κάθεται δραματικά μπροστά στην κάμερα. Η πραγματικότητα μετατρέπεται σε μυθοπλασία. Από την άλλη πλευρά, η μυθοπλασία μετατρέπεται όλο και πιο πολύ σε πραγματικότητα. Οταν για παράδειγμα η κάμερα σε μια ταινία τρέμει ή όταν η εικόνα είναι φλου. Στοιχεία στο παίξιμο των ηθοποιών έχουν όλο και περισσότερο ρεαλιστικό χαρακτήρα. Πολλές φορές χρησιμοποιείται αυθεντικό οπτικοακουστικό υλικό για να δοθεί έμφαση ρεαλισμού στην ταινία. Το ένα αναμειγνύεται με το άλλο και αν με ρωτήσετε δεν ξέρω κατά πόσον αυτό το πράγμα είναι υγιές. Δεν νομίζω. Είμαι της θεωρίας ότι ο κόσμος –και ιδίως ο νέος κόσμος και ακόμη περισσότερο τα παιδιά –θα πρέπει να γνωρίζει πού βρίσκεται η μυθοπλασία και πού η αλήθεια».
«Αυτό μου κάνει λίγο σαν αυνανισμός»…
Ο Ρόμαν Πολάνσκι ξεκίνησε ως ηθοποιός του θεάτρου, το οποίο είναι ένα μέσο που ακόμη και σήμερα κρατά ιδιαίτερη θέση στην καρδιά του. «Ανέκαθεν με θεωρούσα κατά βάση θεατράνθρωπο και εν συνεχεία κινηματογραφιστή» είπε ο σκηνοθέτης, o oποίος ήταν μόλις 14 ετών όταν έπαιξε για πρώτη φορά ως ηθοποιός σε θεατρική παράσταση στη Βαρσοβία. «Το είχα λατρέψει, η υποδοχή που μου είχαν κάνει ήταν υπέροχη, οι κριτικές το ίδιο. Αυτό όμως που μου είχε αρέσει πραγματικά ήταν η ίδια η δουλειά». Θυμάται τον σκηνοθέτη που του είχε πει ότι δεν θα ακολουθήσει καριέρα ηθοποιού αλλά σκηνοθέτη, γιατί με ενδιέφεραν πολλά πράγματα. «Τότε κατάλαβα τι ήθελα να γίνω».
Η πρώτη κινηματογραφική ταινία του, το υποψήφιο για ξενόγλωσσο Οσκαρ «Μαχαίρι στο νερό», έχει θεατρικές βάσεις, καθώς διαδραματίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου πάνω σε ένα σκάφος. Η «Αποστροφή» με την Κατρίν Ντενέβ είναι γυρισμένη όλη σε ένα σπίτι. Αργότερα αρκετές ταινίες του θα βασίζονταν σε θεατρικά έργα: στον «Μάκβεθ» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, στο «Ο θάνατος και η κόρη» του Αριελ Ντόρφμαν και, πρόπερσι, στον «Θεό της σφαγής» της Γιασμίνα Ρεζά.
«Η μόνη πρόκληση για μένα ήταν, είναι και θα είναι να μην προκαλέσω βαρεμάρα στο κοινό» θα πει ο Πολάνσκι στην ανάλογη ερώτηση. «Αυτός είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο κάνω ταινίες. Το ενδιαφέρον του κοινού να παραμένει ζωντανό για μιάμιση ώρα. Αυτό είναι το difi μου, όπως το λέμε στα γαλλικά. Η πρόκλησή μου, που την έχω ανάγκη…».
Επανέρχομαι σε μια πολύ αστεία σκηνή κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου που είχε προηγηθεί την προηγουμένη. Ακούγοντας στα μεγάφωνα της αίθουσας το όνομά του όταν το ανήγγειλε ο συντονιστής, ο Πολάνσκι είχε χαριτολογήσει λέγοντας «είναι σαν να ακούς τον Θεό». Τον ρωτάω αν όντως πιστεύει σε κάποιον Θεό. «Λυπάμαι που θα σας απογοητεύσω αλλά όχι» απαντά αμέσως. «Ζητώ συγγνώμη αλλά δεν βρίσκω κάποιο νόημα στο να πιστεύει κανείς στον Θεό. Τι είναι Θεός; Δεν είμαι καν αγνωστικιστής».
Στον «Θεό της σφαγής» οι ηθοποιοί του ήταν τέσσερις. Στην «Αφροδίτη με τη γούνα» παίζουν μόνο δύο ηθοποιοί. Θα ήταν άραγε προκλητικό για τον Πολάνσκι να γυρίσει μια ταινία μόνο με έναν ηθοποιό; Του δίνω ως παράδειγμα το «Ολα χάθηκαν» με τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ που συμπτωματικά προβαλλόταν στο ίδιο φεστιβάλ. «Δεν νομίζω ότι θα με ενδιέφερε κάτι τέτοιο» απάντησε ο Πολάνσκι. «Δύο χαρακτήρες είναι εντάξει, γιατί όταν υπάρχουν δύο, έχεις κάποιου είδους σύγκρουση. Οταν όμως υπάρχει μόνο ένας, η σύγκρουση είναι εσωτερική, και αυτό μού κάνει λίγο σαν αυνανισμός».
Κλείνοντας τον ρώτησα ποιο είναι το μυστικό του για να διατηρείται τόσο φρέσκος και ακμαίος –σαν παιδί. «Ο κινηματογράφος» απάντησε αμέσως ο Πολάνσκι. «Το να φτιάχνω ταινίες ήταν πάντα το πάθος μου και μόνο το πάθος σε διατηρεί νέο. Αυτό λέω και στα παιδιά μου: «Κάντε πράγματα που σας αρέσουν». Στη ζωή μου είχα πολύ φτωχή εκπαίδευση. Γεννήθηκα λίγο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου (σ.σ.: Β’ Παγκοσμίου). Δεν πήγα σχολείο ως τα 12. Πάντα μου έλειπε η εκπαίδευση. Ημουν πάντα ο τελευταίος στην τάξη, για πολλούς λόγους –κυρίως επειδή είχα χάσει όλες τις προηγούμενες. Και όταν πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών, έγινα ξαφνικά ο καλύτερος. Γιατί; Γιατί εκεί μπορούσα να κάνω ό,τι δεν με άφηναν να κάνω στο σχολείο. Το πάθος μου. Να ζωγραφίζω. Τότε συνειδητοποίησα ότι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή είναι να δουλεύεις πάνω σε κάτι που σου προσφέρει ικανοποίηση. Θλίβομαι όταν βλέπω ανθρώπους να κάνουν πράγματα που μισούν απλώς για να επιβιώσουν. Το αποκαλώ «σύνδρομο Τσάρλι Τσάπλιν»».

πότε & πού:
Η ταινία «Η Αφροδίτη με τη γούνα» προβάλλεται στις αίθουσες ΓΑΛΑΞΙΑΣ, ΑΒΑΝΑ, ΣΠΟΡΤΙΓΚ, EMΠΑΣΣΥ, ΙΛΙΟΝ, ΑΤΛΑΝΤΙΣ και ΧΟΛΑΡΓΟΣ της Αθήνας και ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ της Θεσσαλονίκης σε διανομή Seven Films, την οποία ευχαριστούμε για τη συνέντευξη.

Μια θεατρική εκδοχή του έργου «Η Αφροδίτη με τη γούνα» έκανε πρεμιέρα προχθές στο θέατρο Θησείον (Τουρναβίτου 7, τηλ. 210 3255.444), μία μόλις ημέρα μετά το καλωσόρισμα της ταινίας του Ρ. Πολάνσκι στις αίθουσες. Σε σκηνοθεσία Γιώργου Οικονόμου, με τη Βίκυ Παπαδοπούλου και τον Γιώργο Παπαγεωργίου στους δύο ρόλους.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ