Τόνια Κιουσοπούλου
Οι «αόρατες» βυζαντινές πόλεις στον ελλαδικό χώρο
(13ος–15ος αιώνας).
Εκδόσεις Πόλις, 2013,
σελ. 174, τιμή 16 ευρώ

Η τοπογραφία του ελληνικού χώρου είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες όψεις της σύγχρονης Ελλάδας. Οι οικιστικές διαστρωματώσεις είναι και πολιτισμικές αντίστοιχες. Ταυτοχρόνως μας προσφέρουν τη δυνατότητα να κατανοήσουμε καλύτερα την Ιστορία μέσα από τα κατάλοιπά της. Οι υστεροβυζαντινές πόλεις για την Τόνια Κιουσοπούλου είναι περίπου «αόρατες» –και αυτό παραπέμπει στις Αόρατες πόλεις του Ιταλο Καλβίνο. Αόρατες, υπό την έννοια ότι μας προκαλούν να ανακαλύψουμε τα μυστικά τους, το κοινωνικό τους υπόστρωμα, τους διοικητικούς μηχανισμούς και την οικονομική και πληθυσμική τους σύνθεση, το πώς συνέθεταν έναν πολιτικά κατακερματισμένο χώρο όπως ήταν τότε ο ελλαδικός, πώς λειτουργούσε ο δήμος, ποιες οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές του με τον αρχαιοελληνικό δήμο, τι σήμαινε για τότε εκείνο που σήμερα αποκαλούμε αστική ταυτότητα. Η ταυτότητα αυτή σύμφωνα με την πειστική επιχειρηματολογία της συγγραφέως δεν ολοκληρώθηκε στις υστεροβυζαντινές επαρχίες –εξ ου και ο κατακερματισμός.

Αν όμως δεν ολοκληρώθηκε η αστική ταυτότητα, αυτό σημαίνει ότι δεν ολοκληρώθηκε ούτε η πολιτική. Επομένως η πολιτική εξουσία δεν υπήρξε ποτέ αρκετά ισχυρή ώστε να συνενώσει σε ένα ενιαίο σύνολο τις πόλεις αυτές. Η δομή του πλέγματος εξουσίας, στην οποία συμμετείχαν και οι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι, ήταν ισχυρή μόνο εφόσον οι τοπικοί αξιωματούχοι εξασφάλιζαν την υποστήριξη του αυτοκράτορα, που σημαίνει ότι επί της ουσίας δεν ήταν παρά επιτηρητές του.

Η συγγραφέας όμως προβαίνει και σε ένα κρίσιμο συμπέρασμα: οι πολιτικές αλλαγές που κυοφορούνταν στο εσωτερικό των υστεροβυζαντινών πόλεων δεν πρόφθασαν να αναπτυχθούν. Και αυτή είναι η αιτία που δεν θα μάθουμε ποια θα ήταν η μορφή της ιδεώδους πόλης που θα της έδιναν μορφή οι Βυζαντινοί.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ