Ιστορία: Η εβραϊκή Θεσσαλονίκη

Μετάφραση Χρήστος Γεμελιάρης

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2018

σελ. 370, τιμή 25,44 ευρώ

Θεσσαλονίκη υπήρξε κάποτε «η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων» – χαρακτηρισμός που αποδίδει τόσο τον δυναμισμό της εκεί εβραϊκής κοινότητας όσο και τη σημασία της στο εβραϊκό συλλογικό φαντασιακό. «Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων» του Ντέβν Νάαρ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, σκιαγραφεί μια μεταιχμιακή στιγμή για την πόλη, αυτήν της περιόδου από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από την πλευρά της εβραϊκής κοινότητας. Πρόκειται ακριβώς για τη μετάβαση από την εποχή των αυτοκρατοριών στον καιρό των εθνών, από το καθεστώς των προνομίων στο καθεστώς των μειονοτήτων, από την κυρίαρχη οικονομική και πολιτισμική παρουσία στην εξάλειψη εξαιτίας του Ολοκαυτώματος. Δεν πρόκειται ωστόσο για μια ιστορία καταστροφής. Αντίθετα, ο Νάαρ φιλοδοξεί να καταγράψει μια ζωντανή εικόνα της εβραϊκής κοινότητας μέσα από τους θεσμούς της και την προσαρμογή τους στις απαιτήσεις των καιρών.

Το βιβλίο εστιάζει σε πέντε βασικά σημεία: την κοινότητα ως θεσμό αυτοδιοίκησης και αλληλεγγύης, τη θέση και τη σημασία του αρχιραβίνου, τις μορφές εκπαίδευσης, τους ιστορικούς ως διανοουμένους, το νεκροταφείο ως τόπο μνήμης. Μέσα από τη μελέτη πλήθους πηγών, με ιδιαίτερη έμφαση στον λαντίνο Τύπο της πόλης που εκδιδόταν στην εβραιοϊσπανική γλώσσα των σεφαραδίτικης καταγωγής κατοίκων, το έργο του Νάαρ αποτυπώνει τη λειτουργία των θεσμών στο περιβάλλον των οθωμανικών μιλέτ, τις ανακατατάξεις μετά την ένταξη της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος το 1912 (π.χ., κατάργηση της αργίας του Σαββάτου, οικονομικές μεταβολές εξαιτίας του ανταγωνισμού με τον Πειραιά), τις γραμμές ενότητας αλλά και τις ρήξεις στο εσωτερικό της εβραϊκής κοινότητας. Ως προς τα τελευταία ζητήματα ο αναγνώστης θα τα βρει να ενσαρκώνονται στα πολλά πρόσωπα της αφήγησης. Χαρακτηριστικό για την ποικιλία των ταυτοτήτων σε μια εποχή μετάβασης είναι το παράδειγμα του Μερκάδο Κόβο (1874-1940), δασκάλου γαλλικών και ιστορίας και ιστορικού της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, ο οποίος παράλληλα με την εβραϊκή ταυτότητά του υποστήριξε αρχικά έναν οθωμανικό πατριωτισμό και έπειτα ένα αίσθημα εβραϊκού ελληνισμού. Και ως προς το θέμα των ρήξεων, ενδεικτική είναι η ετυμηγορία του Νάαρ για τον αρχιραβίνο Σεβή Κόρετς, ηγέτη της κοινότητας από το 1933 ως το 1943: η διαδεδομένη μεταξύ των επιζώντων του Ολοκαυτώματος υποψία ότι ο ίδιος παρέδωσε την κοινότητα στους Ναζί όντας συνεργάτης τους δεν είναι μόνο απόπειρα εκλογίκευσης μιας ανείπωτης τραγωδίας αλλά τρέφεται από παλαιότερες προσωπικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Συνολικά, το έργο αποβαίνει εξαιρετική απεικόνιση ενός πληθυσμού και μιας εποχής.

Jonathan Harris

Μετάφραση Γιώργος Μπαρουξής

Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2018

σελ. 496, τιμή 18,80 ευρώ

Αντί μιας συνηθισμένης, γραμμικής αφηγηματικής ιστορίας, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ρόγιαλ Χόλογουεϊ του Λονδίνου Τζόναθαν Χάρις πραγματοποιεί εδώ με δεξιοτεχνικό τρόπο μια σειρά από διερευνητικές τομές στο Βυζάντιο, εστιάζοντας σε μείζονες χαρακτήρες και διαμορφωτικά γεγονότα. Από τον Ιουστινιανό στις κατακτήσεις των Αράβων, από την ίδρυση της Μακεδονικής Δυναστείας στον Βασίλειο Β’ Βουλγαροκτόνο, από τους Κομνηνούς στον Ιωάννη Καντακουζηνό, ο Χάρις ανοίγει κύκλους πολιτικών, στρατιωτικών, πολιτισμικών θεματικών που παρουσιάζουν στον αναγνώστη μια πανοραμική όψη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με την κοινωνική διαφοροποίηση, την αυλική πολυτέλεια, τη θεσμική εκλέπτυνση, τα ανακτορικά πραξικοπήματά της. Γλαφυρή, λοξή ματιά στα πεπραγμένα δέκα αιώνων.

Antony Beevor

Μετάφραση Γιώργος Μπλάνας

Εκδόσεις Γκοβόστη, 2018

σελ. 992, τιμή 45,50 ευρώ

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η μεγαλύτερη καταστροφή στην ανθρώπινη ιστορία με περίπου 60 εκατομμύρια νεκρούς και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές, δεν εξηγείται με «αυθαίρετες γενικεύσεις», γράφει ο διάσημος βρετανός ιστορικός Αντονι Μπίβορ. Κύρια επιδίωξη του συγγραφέα σε αυτή τη νέα, υπερπλήρη πολιτική και στρατιωτική ιστορία του αποτελεί να «γίνει κατανοητό στο σύνολό του το πολύπλοκο παζλ των άμεσων και έμμεσων συνεπειών, των ενεργειών και των αποφάσεων» του πολέμου. O Μπίβορ πλαισιώνει τα γεγονότα με την προσωπική εμπειρία, τονίζει παραγκωνισμένες πτυχές της σύρραξης, παρουσιάζει μια διόλου εξωραϊσμένη εικόνα του πεδίου της μάχης συνθέτοντας ένα ξεχωριστό αφηγηματικό έργο.

Mιχαήλ Ρίκλιν

Μετάφραση Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Εκδόσεις Επίκεντρο, 2018

σελ. 248, τιμή 13 ευρώ

Ο ρώσος φιλόσοφος Μιχαήλ Ρίκλιν αποτιμά τον κομμουνισμό ως πολιτική θρησκεία της Σοβιετικής Ενωσης και ερμηνεύει σε μια νηφάλια προσέγγιση το σκεπτικό και τη λογική δυτικών διανοουμένων (Μπέρτραντ Ράσελ, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Αρθουρ Κέσλερ, Αντρέ Ζιντ, Λίον Φόιχτβανγκερ, Μπέρτολτ Μπρεχτ) που τον αποδέχθηκαν, τον δικαιολόγησαν ή προσελκύστηκαν και κατόπιν απελευθερώθηκαν από την τροχιά του. Επισημαίνοντας τόσο τα σημεία επαφής σοβιετικού κομμουνισμού και θρησκείας, όπως τα εντόπισαν οι διανοούμενοι αυτοί, όσο και την απόπειρά τους να τα υπερβούν ως συμπαθούντες ή να τα διατυμπανίσουν ως διαφωνούντες με την ιδέα, ο συγγραφέας αναδεικνύει την πλεγματική σχέση ατομικών συνειδήσεων και κοσμικής θρησκείας.