Τι είναι ο λόγος μίσους;
Ο λόγος μίσους έχει να κάνει με τον δημόσιο λόγο που παρακινεί το κοινό να αναπτύξει μια στάση διάκρισης, μίσους ή ακόμα και βίας κατά των μελών μιας συγκεκριμένης ομάδας εξαιτίας κάποιου χαρακτηριστικού τους γνωρίσματος που τα ενσωματώνει σε αυτήν.
Τα περισσότερα κράτη του κόσμου στην προσπάθεια να καταπολεμήσουν τον ρατσισμό και τις εθνοτικές διακρίσεις έχουν συνταχθεί με το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του ΟΗΕ, θεσπίζοντας νόμους που ποινικοποιούν τον λόγο μίσους (hate speech).
Αναλυτικότερα, ως ρητορική μίσους ορίζονται όλα τα είδη έκφρασης που υποκινούν, προωθούν, διαδίδουν ή δικαιολογούν τη βία, το μίσος ή τις διακρίσεις κατά προσώπου ή ομάδας λόγω των πραγματικών ή αποδιδόμενων χαρακτηριστικών, όπως η φυλή, το χρώμα, η γλώσσα, η θρησκεία, το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η εθνοτική καταγωγή κ.ά.
Οι μορφές του λόγου μίσους
Σύμφωνα με την ακαδημαϊκή έρευνα, ο λόγος μίσους επιμερίζεται σε δύο κατηγορίες: σε παράνομο λόγο μίσους (hard hate speech) και λανθάνοντα λόγο μίσους (soft hate speech). Ο πρώτος τύπος συνιστά μια ευθεία και άμεση έκφραση προτροπής σε βία και στοιχειοθετείται νομικά, ενώ ο δεύτερος αποτελείται από έμμεσες μειωτικές αναφορές που οικοδομούν μια αρνητική εντύπωση για συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες.
Συνολικότερα, ένας στους τρεις φαίνεται πως στην ΕΕ έχει συναντήσει στο διαδίκτυο ρητορική μίσους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, στον ψηφιακό χώρο φαίνεται πως οι χρήστες έρχονται αντιμέτωποι με λόγο μίσους κυρίως σχετικά με τις πολιτικές ή κοινωνικές απόψεις (24.54%). Δευτερευόντως, σε σχέση με την φυλετική ή εθνοτική καταγωγή (17,86%) και ακολουθεί το περιεχόμενο που σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό (17,52%), την θρησκεία (15,40%), το φύλο (12,02%), άλλα προσωπικά χαρακτηριστικά (8,38%) και την αναπηρία (8,31%).
Ως εχθρικά ή υποτιμητικά διαδικτυακά μηνύματα ορίζονται εκείνα που οι ερωτηθέντες θεωρούν προσωπικά ότι διακρίσεις ή/και μίσος (με άλλα λόγια, ρητορική μίσους), για παράδειγμα λόγω βωμολοχιών, προσβλητικά σχόλια ή απειλές που απευθύνονται σε ομάδες ανθρώπων ή άτομα, με βάση χαρακτηριστικά όπως η φυλή, το φύλο, η θρησκεία ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός.
Η σημασία των λέξεων
Ο λόγος δεν είναι μόνο ένα επικοινωνιακό μέσο, αλλά και μια κοινωνική πρακτική. Όπως αναφέρει ο Φουκώ, «οι λόγοι είναι πρακτικές που συστηματικά διαμορφώνουν τα αντικείμενα για τα οποία μιλούν».
Είναι σημαντικό να αναλύουμε τη ρητορική μίσους υπό το πρίσμα πως ο λόγος είναι μια κοινωνική πρακτική που είναι φορτισμένη με αξίες και ιδεολογίες, περιγράφει αλλά και σε ένα βαθμό κατασκευάζει την κοινωνική πραγματικότητα.
Κατά την εκφορά ρητορικής μίσους στη χρήση της λέξης μετανάστης παρατηρείται η πρακτική της αντιστροφής θύματος και θύτη, όπου οι μετανάστες παρουσιάζονται δυνατοί κι επιθετικοί, ενώ οι τοπικοί πληθυσμοί παρουσιάζονται αδύναμοι.
Πολλές φορές δε, χρησιμοποιείται μεταφορικός λόγος, όπου είναι ένας έμμεσος τρόπος οικοδόμησης στερεοτύπων.
Η έννοια του μετανάστη μπορεί να περιγράφεται μεταφορικά ως πολεμική απειλή, φυσική καταστροφή και ως αποϋλοποιημένη οντότητα.
Μέσα από αυτές τις γλωσσικές πρακτικές χτίζονται νοήματα με συγκεκριμένα αρνητικά χαρακτηριστικά για τα άτομα στα οποία αναφέρονται.
Ταυτόχρονα, η χρήση της λέξης λαθρομετανάστης απηχεί μια αρνητική απόχρωση παράνομης δραστηριότητας. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Σύμφωνο Μετανάστευσης προτείνεται η χρήση του όρου «παράτυπος μετανάστης».
Έχουμε συνηθίσει να μιλάμε αρνητικά για το μεταναστευτικό;
Μέσα από το πρίσμα του οριενταλισμού τείνουμε να περιγράφουμε τους μετανάστες με όρους που είναι επικεντρωμένοι αποκλειστικά σε μια δυτικο-ευρωπαϊκή ματιά. Σε αυτό το μήκος κύματος υπάρχουν ως πρόταγμα οι ριζικές πολιτισμικές διαφορές και η προτεραιοποίηση του δυτικού ηθικού αξιακού συστήματος σε σχέση με το ανατολικό.
Οδηγεί ο λόγος μίσους σε εγκλήματα μίσους;
Ο λόγος μίσους αποτυπώνεται να έχει μια πραγματική συσχέτιση με το τι συμβαίνει στον εξω-ψηφιακό πραγματικό κόσμο.
Φαίνεται πως η ρητορική μίσους, ως λόγος διχοτόμησης και μισαλλοδοξίας, επιφέρει πολιτική και κοινωνική πόλωση.
Τα τελευταία αρκετά χρόνια παρατηρούμε την ανάδυση της Ακροδεξιάς παγκοσμίως, είτε εκφράζεται από πολιτικά κόμματα είτε από πολιτικές πρακτικές. Μέσα από το λόγο μίσους καλλιεργείται ένα προνομιακό πεδίο για ολοκληρωτικές πρακτικές.
Στις μέρες μας διάγουμε μια περίοδο που διασπείρεται συστηματικά ο λόγος μίσους και αυτό έχει ως συνέπεια να κανονικοποιείται και να γίνεται τάση ο διχαστικός λόγος μίσους, ο οποίος συχνά εκφέρεται από την Ακροδεξιά.
Ο ρόλος των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως έχει ενταθεί η διασπορά λόγου μίσους, ειδικότερα στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Το διαδίκτυο διέπεται από ανωνυμία οπότε δημιουργείται μια (ψευδο)εντύπωση στους χρήστες πως μπορούν να λειτουργούν με όρους ασυδοσίας.
Επίσης, σε αυτό παίζουν μεγάλο ρόλο μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες θέτουν τους όρους της δημόσιας συζήτησης που εκτυλίσσεται στον ψηφιακό χώρο με όρους κερδοφορίες.
Πρόκειται για τη λεγόμενη οικονομία της προσοχής, όπου οι αλγόριθμοι των πλατφορμών προτεραιοποιούν το περιεχόμενο που θα φέρει τη μεγαλύτερη εμπλοκή των χρηστών (users’ engagement).
Συχνά, τείνουμε να βλέπουμε φορτισμένο περιεχόμενο που θα μας κάνει να ξοδέψουμε περισσότερο χρόνο στην εκάστοτε πλατφόρμα.
Σημαντικό το ερώτημα που αναδύεται: Προκρίνεται περιεχόμενο με ρητορική μίσους γιατί αυτό πουλάει περισσότερο;
Χρήζει μιας γενικότερης συζήτησης και προβληματισμού συνολικότερα το ζήτημα της ψηφιακής δημόσιας σφαίρας. Ποιος πραγματικά τη ρυθμίζει, την επηρεάζει, την ελέγχει;
Στο βωμό της ελευθερίας του λόγου πρέπει να άρουμε εν συνόλω τον έλεγχο περιεχομένου;
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την Ρητορική Μίσους;
Έχουμε τη δυνατότητα να επανεκπαιδευόμαστε στο πως ζούμε, πως επικοινωνούμε, πως εκφραζόμαστε.
Επαφίεται στη δράση των πολιτών, των πλατφορμών και των θεσμών η μετακίνηση προς μια κοινωνία περισσότερης αλληλεγγύης και λιγότερης πόλωσης.
