H λογική που διέπει την έκδοση μιας Λευκής Βίβλου από την Επιτροπή είναι να εκκινήσει ένας δημόσιος διάλογος μεταξύ των εμπλεκόμενων θεσμικών οργάνων και των κρατών-μελών της ΕΕ με στόχο τη διαμόρφωση του ευρύτερου πλαισίου μιας δημόσιας πολιτικής. Κείμενα τέτοιου είδους έχουν στο παρελθόν προετοιμάσει το έδαφος για την Ενιαία Αγορά, την εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης μετά την χρηματοοικονομική κρίση και πιο πρόσφατα την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Αναμενόμενα, λοιπόν, η Λευκή Βίβλος για την Ευρωπαϊκή Άμυνα είχε δημιουργήσει προσδοκίες ότι θα μπορούσε δυνητικά να αποτελέσει μια ιστορική στιγμή που θα αποκρυσταλλώνονταν η μελλοντική μορφή της αμυντικής συνεργασίας των κρατών μελών.
Αν το μέτρο σύγκρισης είναι οι υψηλές αυτές προσδοκίες, τότε, σίγουρα, για μια ακόμα φορά η Ευρώπη περνάει κάτω από τον πήχη. Οι περισσότερες ιδέες που συμπεριλαμβάνονται στο κείμενο και αφορούν στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και την ενίσχυση της ετοιμότητας της ευρωπαϊκής κοινωνίας και οικονομίας έχουν ήδη τεθεί στο τραπέζι από τις προγενέστερες εκθέσεις Λέττα, Ντράγκι και Νιινίστο.
Η ανακοίνωση την προηγούμενη εβδομάδα από την Πρόεδρο της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, του προγράμματος επανεξοπλισμού της Ευρώπης («ReArm Europe»), επίσης στέρησε από τη Λευκή Βίβλο αρκετή από την προστιθέμενη αξία της στη γενικότερη συζήτηση.
Ουσιαστικά αυτό που κάνει η Λευκή Βίβλος είναι να συγκεντρώσει και συνθέσει όλες αυτές τις αναφορές, εκθέσεις και προτάσεις σε ένα ολιστικό και ενιαίο πλαίσιο. Ονοματίζει επτά κρίσιμους τομείς στρατιωτικών δυνατοτήτων, στους οποίους πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση. Υπογραμμίζει την ανάγκη υιοθέτησης μίας συνεργατικής προσέγγισης σε ό,τι αφορά την προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού, με την Επιτροπή να δύναται να λειτουργήσει ως ένας κεντρικός φορέας συντονισμού.
Η Επιτροπή ανακοινώνει, επιπλέον, τη δέσμευσή της να παρουσιάσει ως τον Ιούνιο μία πρόταση για την κανονιστική απλούστευση και ομογενοποίηση των κανόνων και των διαδικασιών για την άμυνα, συμπεριλαμβανομένων σχετικών ευρωπαϊκών οδηγιών, αλλά και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας.
Στο σκέλος που αφορά στην ευρωπαϊκή βιομηχανία, οι βασικές ιδέες, που έχουν ήδη καταγραφεί σε προηγούμενες εκθέσεις, περιλαμβάνουν την αύξηση της αθροιστικής ζήτησης, τη μείωση της εξάρτησης από τρίτους, τη δημιουργία μίας πραγματικά ενιαίας αγοράς για αμυντικό εξοπλισμό και την ενίσχυση της καινοτομίας και την ανάπτυξη δεξιοτήτων και ταλαντούχου ανθρωπίνου δυναμικού για την αμυντική βιομηχανία.
Τέλος, ως προς τις αμυντικές δαπάνες, η Λευκή Βίβλος επαναλαμβάνει, εν πολλοίς, τα όσα αναφέρονται στο «ReArm Europe» (για παράδειγμα, τη ρήτρα διαφυγής).
Ωστόσο, στα νέα στοιχεία, η συζήτηση εμπλουτίζεται με το σχέδιο πρότασης για έναν Κανονισμό που θα καθορίζει τον τρόπο χρηματοδοτικής λειτουργίας του «ReArm Europe» («Δράση Ασφάλειας για την Ευρώπη» – SAFE). Το νέο αυτό υπερεθνικό χρηματοδοτικό εργαλείο βασίζεται σε 4 βασικές αρχές: α) αγοράστε περισσότερα, β) αγοράστε καλύτερα, γ) αγοράστε από κοινού, και δ) αγοράστε ευρωπαϊκά. Στοχεύει στο να ενθαρρύνει την κοινή προμήθεια (συγκεκριμένων κρίσιμων κατηγοριών) αμυντικού εξοπλισμού μέσω παροχής δανείων σε ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη. Ο προϋπολογισμός του δύναται να ανέλθει σε 150 δισ Ευρώ, τα οποία θα αντληθούν στο όνομα της Ένωσης, μέσω της Επιτροπής, από κεφαλαιαγορές ή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Ως προς τη συμμετοχή τρίτων κρατών, αναφέρεται ότι είναι εφικτή η σύναψη διμερών ή πολυμερών συμφωνιών της Ένωσης με «ομονοούντες εταίρους» ή με κράτη με τα οποία έχει συναφθεί Εταιρική Σχέση Ασφάλειας και Άμυνας. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα προσχέδιο, που σημαίνει ότι θα κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και θα ακολουθήσουν πολύ έντονες ζυμώσεις μέχρι να δούμε την τελική μορφή, πόσο μάλλον την έγκρισή του.
Βέβαια, η επιλογή της νομικής βάσης του συγκεκριμένου κανονιστικού πλαισίου (122 ΣΛΕΕ), που παρακάμπτει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το αποκλείει εν πολλοίς από την όλη διαδικασία, είναι ενδεικτική των προθέσεων της Επιτροπής να ολοκληρωθεί η υιοθέτηση του Κανονισμού ταχέως, με το Συμβούλιο να έχει τον τελευταίο λόγο.
Εν κατακλείδι, η Λευκή Βίβλος για την Ευρωπαϊκή Άμυνα δεν ανακαλύπτει τον τροχό (ή καλύτερα την πυρίτιδα). Δεν είναι ένα ρηξικέλευθο κείμενο που ανατρέπει τα ως τώρα δεδομένα στη συζήτηση περί ευρωπαϊκής αμυντικής ενοποίησης. Ωστόσο, αποτελεί ένα ολιστικό πλαίσιο που συγκεντρώνει τις διάσπαρτες ψηφίδες του ευρωπαϊκού μωσαϊκού αμυντικής πολιτικής και ξεκαθαρίζει το τοπίο ως προς τις βασικές επιλογές των κρατών-μελών, στο γήπεδο των οποίων βρίσκεται ξεκάθαρα η μπάλα τη στιγμή αυτή.
Αυτά θα πρέπει, για παράδειγμα, να ζητήσουν την ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής (προκειμένου να δημιουργηθεί πρόσθετος δημοσιονομικός χώρος για αμυντικές δαπάνες) και να καταλήξουν άμεσα στην υιοθέτηση του χρηματοδοτικού εργαλείου SAFE. Θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων;
Ο κύριος Σπύρος Μπλαβούκος είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αριάν Κοντέλλη στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
Ο κύριος Πάνος Πολίτης Λάμπρου είναι Βοηθός Ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
