Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια ασταθή παγκόσμια τάξη. Οι συγκρούσεις ολοένα και αυξάνονται, ενώ οι υπάρχουσες συμμαχίες διαβρώνονται. Μέσα σε αυτό το επισφαλές περιβάλλον, η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να επαναπαύεται σε παλιές βεβαιότητες.
Η διατήρηση της ειρήνης, η προστασία των πολιτών και η διαφύλαξη της δημοκρατίας απαιτούν ένα νέο αμυντικό δόγμα συνεργασίας, επένδυσης και στρατηγικής αυτονομίας.
Απαιτείται ένα καινούριο συνολικό, φιλόδοξο σχέδιο, που θα καταστήσει την Ευρώπη έναν αξιόπιστο πυλώνα ασφαλείας, ισότιμο εταίρο του NATO, τηρώντας παράλληλα την ανεξαρτησία της.
Σε αυτό το πλαίσιο, παραθέτω 5 βασικές προοδευτικές αρχές που πρέπει να καθοδηγήσουν τη στρατηγική της ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Άμυνας.
1. Δεν υπάρχει ευημερία χωρίς ασφάλεια, ούτε ασφάλεια χωρίς ευημερία
Ασφάλεια και ευημερία είναι έννοιες αλληλένδετες και δεν πρέπει να αποτελούν ξεχωριστές προτεραιότητες. Τασσόμαστε αυτονόητα υπέρ της αύξησης των επενδύσεων στους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας. Στόχος μας είναι να εξασφαλίσουμε την ανθεκτικότητα της Ευρώπης απέναντι σε κάθε μορφή απειλής, από τις στρατιωτικές απειλές μέχρι τις υβριδικές επιθέσεις και τις κυβερνοεπιθέσεις.
Ωστόσο, η ενίσχυση της άμυνας πρέπει να γίνει με έξυπνο τρόπο και σε καμία περίπτωση εις βάρος της κοινωνικής συνοχής. Μια κοινωνία που ζει σε αβεβαιότητα, είτε λόγω εξωτερικών απειλών, είτε λόγω εσωτερικών ανισοτήτων, δεν μπορεί να είναι πραγματικά ασφαλής. Αντίστοιχα, χωρίς σταθερότητα και ασφάλεια, η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική συνοχή απειλούνται σοβαρά.
Αν η Ευρώπη περιορίσει την επένδυσή της σε κοινωνικές πολιτικές προκειμένου να χρηματοδοτήσει αποκλειστικά την άμυνά της, θέτει τον εαυτό της σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια τροφοδοτούν το λαϊκισμό και την διάδοση αντιδημοκρατικών αφηγημάτων. Γι’ αυτό, χρειαζόμαστε μια συνολική στρατηγική, που θα διασφαλίζει ταυτόχρονα τη στρατιωτική ισχύ και την κοινωνική συνοχή.
Οι επενδύσεις στην αμυντική τεχνολογία μπορούν να συμβαδίσουν με τους στόχους της καταπολέμησης της Κλιματικής Αλλαγής, της ανάπτυξης Ανθεκτικών υποδομών απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα και της Ενεργειακής Ασφάλειας. Επίσης, αντί να ακολουθούμε έναν αυθαίρετο στόχο, όπως το 2% του ΑΕΠ, πρέπει να αξιολογούμε τις πραγματικές ανάγκες ασφάλειας και να προσαρμόζουμε ανάλογα τους πόρους μας.
2. Αποτελεσματικές δαπάνες μέσω κοινών επενδύσεων
Η κατακερματισμένη προσέγγιση της ΕΕ στη στρατιωτική χρηματοδότηση οδηγεί σε διπλές δαπάνες, στρατηγικές αποκλίσεις και αυξημένο κόστος. Στους ευρωπαϊκούς στρατούς υπάρχουν 17 διαφορετικοί τύποι τανκ, 29 διαφορετικοί τύποι φρεγατών, 20 διαφορετικά μαχητικά αεροπλάνα. Η λύση βρίσκεται στη συλλογική χρηματοδότηση και τον κοινό σχεδιασμό.
Για να διασφαλιστεί η μέγιστη αποδοτικότητα των επενδύσεων, απαιτείται η δημιουργία νέων χρηματοδοτικών εργαλείων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα οποία θα μπορούν να υποστηρίζουν ένα ενιαίο ολοκληρωμένο πρόγραμμα αμυντικών εξοπλισμών. Αυτό περιλαμβάνει τη συλλογική ανάπτυξη, παραγωγή και διαχείριση στρατιωτικών δυνατοτήτων από ομάδες Κρατών-Μελών. Ένα σημαντικό πρώτο βήμα αναμένεται να γίνει με τη νομοθέτηση τους επόμενους ελάχιστους μήνες, του EDIP (European Defence Industry Programme), που μπορεί να έχει μικρό προϋπολογισμό, μόλις 1,5 δις ευρώ, αλλά σηματοδοτεί μια κορυφαία προσπάθεια ενιαίας ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
Η καθιέρωση μιας Ευρωπαϊκής Αρχής Πιστοποίησης Άμυνας θα επιτάχυνε την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνατοτήτων, μειώνοντας το διοικητικό βάρος και διασφαλίζοντας ενιαία πρότυπα για τον αμυντικό εξοπλισμό σε όλη την Ευρώπη. Η χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας θα πρέπει να συνοδεύεται από σαφείς δεσμεύσεις για κοινές πολιτικές εξαγωγών, ώστε να μη χρησιμοποιούνται ευρωπαϊκά όπλα για να απειλούν ευρωπαϊκά κράτη και παράλληλα, να αποτρέπεται η άνιση πρόσβαση σε αμυντικά συστήματα μεταξύ των Κρατών-Μελών. Η ανάπτυξη Αμυντικών Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος μπορεί να διασφαλίσει ότι η Ευρώπη θα αποκτήσει επιχειρησιακή αυτονομία, εντός και εκτός πλαισίου ΝΑΤΟ.
3. Πιο ισχυρή, πιο ανεξάρτητη, πιο αξιόπιστη Ευρώπη
Η ΕΕ δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά στις εξωτερικές συμμαχίες για την άμυνά της. Η Ευρωπαϊκή Αμυντική Τεχνολογική και Βιομηχανική Βάση (EDTIB) πρέπει να ενισχυθεί, ώστε η Ευρώπη να αποκτήσει αυτονομία στην παραγωγή και ανάπτυξη κρίσιμων αμυντικών τεχνολογιών.
Ταυτόχρονα, οι συνεργασίες με εταίρους εκτός ΕΕ πρέπει να βασίζονται σε αυστηρές εγγυήσεις για τη μεταφορά τεχνολογίας και τον έλεγχο της χρήσης συστημάτων. Η ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ να αποτρέπει και να αντιμετωπίζει υβριδικές επιθέσεις είναι εξίσου σημαντική με την ανάπτυξη παραδοσιακών στρατιωτικών δυνατοτήτων.
4. Κοινά οφέλη, κοινές ευθύνες
Η αμυντική πολιτική πρέπει να λειτουργεί ως μοχλός ανάπτυξης και όχι ως προνόμιο λίγων. Οι αμυντικές επενδύσεις οφείλουν να δημιουργούν θέσεις εργασίας, να ενισχύουν τις Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και να προάγουν την Τεχνολογική Καινοτομία. Η EDTIB πρέπει να στηρίξει τη συμμετοχή νεοφυών επιχειρήσεων και να ενσωματώσει ευρωπαϊκές τεχνολογίες αιχμής.
Για παράδειγμα, η βελτίωση των μεταφορών για τη μετακίνηση στρατευμάτων μπορεί να ωφελήσει και τις καθημερινές μετακινήσεις των πολιτών. Επίσης, η δικαιότερη κατανομή των κερδών στην αμυντική βιομηχανία είναι αναγκαία. Η χρηματοδότηση από δημόσιους πόρους πρέπει να συνδυάζεται με μηχανισμούς επιστροφής των κερδών στις κοινωνίες, διασφαλίζοντας ότι η άμυνα δεν αποτελεί απλώς μια δαπάνη, αλλά και μια επένδυση για όλους.
5. Η άμυνα ως μοχλός τεχνολογικής ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας
Η επένδυση στην άμυνα συνδέεται άρρηκτα και με την τεχνολογική πρωτοπορία της Ευρώπης. Η έρευνα και η ανάπτυξη (R&D) στον αμυντικό τομέα μπορεί να οδηγήσει σε τεχνολογικές καινοτομίες που θα ωφελήσουν και τον πολιτικό τομέα. Μέρος των κονδυλίων θα πρέπει να προορίζεται για εταιρείες υψηλής τεχνολογίας μη στρατιωτικού τομέα.
H θέσπιση ενός ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου για Μη Επανδρωμένα Αεροσκάφη (EU Drone Act) θα μπορούσε να εδραιώσει την ΕΕ ως ηγέτη σε ένα στρατηγικό τομέα αιχμής, ενώ η προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω ενός προγράμματος εγγυήσεων επενδύσεων, όπως το InvestEU, θα ενίσχυε τη βιωσιμότητα της αμυντικής βιομηχανίας, χωρίς να μετατοπίζεται εξ ολοκλήρου το κόστος στις κρατικές δαπάνες.
*Καθ. Γιάννης Μανιάτης, Ευρωβουλευτής, Αντιπρόεδρος Ευρωπαίων Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D), Πρ. Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής
