«Όλοι πανηγύριζαν ότι βρήκανε τον ιό της γρίπης Η3, τον Νοέμβριο. Προκλήθηκε θόρυβος στις ειδήσεις, όπου αναδείχθηκε και πρώτο θέμα. Επρόκειτο για ψέμα, με στόχο να προκληθεί αίσθηση. Τον ιό τον είχαμε ανιχνεύσει από το Σεπτέμβριο», διευκρινίζει στο Βήμα ο κ. Νίκος Σιαφάκας, αναπληρωτής Καθηγητής Διαγνωστικής Ιολογίας του Εργαστηρίου Κλινικής Μικροβιολογίας του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου «ΑΤΤΙΚΟΝ» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ .
Ένας άνθρωπος στην εργαστηριακή «μάχη» με τους ιούς, επί σειρά ετών, που εκπλήσσει όταν λέει στους φοιτητές τους ότι «δε γνωρίζω τίποτα για τους ιούς».
«Είναι μια αλήθεια κι όχι μια δήλωση μετριοφροσύνης. Έχουμε να κάνουμε με έναν ωκεανό ιών που παράγεται από τη ζωή και με τους άπειρους μηχανισμούς του κατέκτησε κάθε μικροσκοπικό, μοριακό ή μεγάλο οικοσύστημα, με σκοπό να διαιωνίσει την ύπαρξή του.
Επομένως, μάλλον θα πρέπει να αλλάξουμε τη φράση «αναλύει ο ειδικός», με το πιο έγκυρο «μιλάει αυτός που εργάζεται με τους ιούς καθημερινά»», επισημαίνει ο επιστήμων και καθηγητής, που κατά τη διάρκεια της πανδημίας της COVID-19 έγινε μάρτυρας σωρείας «άχρηστων, αντιεπιστημονικών ή επαναλαμβανόμενων δημοσιεύσεων, με μοναδικό σκοπό να γεμίσουν κάποια βιογραφικά, όταν στη μάχη με τους ιούς χρειάζεται αποκλειστικά η επιστημονική αλήθεια».
Καταρχάς, οι ιοί είναι σε έξαρση, όπως ακούμε, κύριε Σιαφάκα. Συναντάτε αυτή την περίοδο εντεροϊούς, ρηνοϊούς, υποπαραλλαγή του κορονοϊού, αλλά και τον μεταπνευμοϊο (HMPV), για τον οποίο έχει σημάνει συναγερμός;
«Συνήθως, αυτή είναι η περίοδος των ιών, όπως για παράδειγμα, ο ιός της γρίπης. Αλλά, παρόλη την διασπορά πανικού, που επιχειρείται αυτές τις ημέρες, οι ιοί δε σταματάνε ποτέ. Ενώ, δηλαδή, υπάρχει μια σταθερή, κλασική επιδημιολογία και λέμε ότι ο ιός της γρίπης ξεκινά από τον Δεκέμβριο και διαρκεί μέχρι τα τέλη Μαΐου, διαπιστώνουμε με ιούς, όπως ο κορώνα, για παράδειγμα, ότι δε σταμάτησε το καλοκαίρι, κι αυτό ενώ τα κρούσματα είναι βεβαίως λιγότερα.
Ούτε ο ρινοιός-εντεροϊός, δηλαδή, οι αναπνευστικοί ιοί του γένους των εντεροιών, δε σταμάτησαν το καλοκαίρι. Υπάρχουν κι οι ιοί που κολλάνε μέσω της κοπράνο-στοματικής οδού και επίσης δε σταματάνε ποτέ, παρότι μπορεί να πέφτουν λίγο τα κρούσματα. Η γρίπη είναι λοιπόν όντως σε έξαρση, όπως και ο Sars Cov-2, ο RSV, αναπνευστικός ιός, κι η παραγρίπη.
Αυτή τη στιγμή δεν είναι τόσο ισχυρό το λοιμογόνο δυναμικό του ιού κορόνα, όπως ήταν η παραλλαγή της Δέλτα. Κυριαρχεί μια υπό-υπό-υπό παραλλαγή της όμικρον, μια JP11, αλλά δε μένει σταθερό αυτό. Και πρέπει να ξέρουμε ότι η παραλλαγή του σήμερα είναι το σκουπίδι του αύριο.
Συνεχώς εξελίσσονται αυτοί οι ιοί. Και γενικά, ένας ιός, που θέλει να προσαρμοστεί στον ξενιστή του, θα είναι πιο παθογόνος στην αρχή. Ειδικότερα, σε σχέση με τον μεταπνευμονοϊό, πρέπει να τονίσουμε ότι είναι ένας ιός ρουτίνας εντελώς, για τον οποίο σπέρνεται επίσης πανικός άνευ λόγου στις τηλεοράσεις. Κάνει κοινό κρυολόγημα και μπορεί να χτυπήσει σπάνια στο κατώτερο αναπνευστικό».
Για τον μεταπνευμονοϊό, ειπώθηκε ότι το πρώτο κρούσμα σημειώθηκε πρόσφατα στην Θεσσαλονίκη. Αληθεύει;
«Είναι ψευδής πληροφορία, ανάλογη με αυτή που αφορούσε το πρώτο κρούσμα του ιού της γρίπης Η3. Ανιχνεύσαμε λίγα περιστατικά του ήδη τον Ιούνιο, ενώ υπήρχε, στο μεταξύ, έξαρσή του και πέρυσι, μεταξύ Μαρτίου και Μαίου.
Γενικά, επιχειρείται να δημιουργηθεί ο ίδιος πανικός που παρατηρήσαμε με τον ιό κορώνα, για τον οποίο στη δημόσια συζήτηση συμμετείχαν άτομα που δεν είχαν καμία επιστημονική σχέση. Ακούστηκαν αδιανόητα πράγματα, όπως λ.χ. ότι γίνεται εξέταση δειγμάτων αίματος για την ανίχνευση ενός αναπνευστικού ιού. Αυτό είναι επικίνδυνο.
Μιλώντας για τους ιούς, πρέπει να διευκρινιστεί ότι υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό και οι ιοί με ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά. όπως αυτοί που έχουν γενετικό υλικό RNA, με εξαιρετικά μεγάλη γενετική ποικιλομορφία».
Δηλαδή;
«Ανεξάντλητο δυναμικό για εξέλιξη. Οι ιοί δεν είναι ζωντανές οντότητες, δεν έχουν δικό τους μεταβολισμό, εξαρτώνται πλήρως από το κύτταρο, τους ζωντανούς οργανισμούς. Επειδή όμως έχουν γενετικό υλικό, έχουν κληρονομικότητα, έχουν το υπόβαθρο για να εξελίσσονται. Μπορούν να διαφύγουν, να ξεγλιστρήσουν μέσα από τους φυσιολογικούς μηχανισμούς της ζωής, που ισχύουν για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Να κρατήσουμε, πάντως, ότι τον ιό δεν τον συμφέρει να σκοτώσει τον ξενιστή του, αλλά να προσαρμοστεί σε αυτόν».
Το πρόβλημα για τον άνθρωπο πότε προκύπτει;
«Όταν αναδύεται ένα καινούριο στέλεχος, μέσω και λόγω της γενετικής ποικιλομορφίας, στο οποίο ο άνθρωπος δεν έχει ακόμα ανοσία. Κάτι που μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή. Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να προβλέψουμε ένα νέο στέλεχος. Από αυτή την άποψη, δεν ξέρουμε πού και πότε θα προκύψει νέα πανδημία. Εδώ, λίγο πριν τον ιό κορώνα, περιμέναμε, κλασικά, μια πανδημία της γρίπης. Και εμφανίστηκε ξαφνικά ο νέος ιός κορώνα».
Επομένως, είμαστε εκτεθειμένοι;
«Ακριβώς. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε, πώς και από πού θα έρθει μια νέα ξαφνική επιδημία ή πανδημία. Λόγω ακριβώς του στοχαστικού χαρακτήρα αυτών των διαδικασιών. Υπάρχουν αμέτρητα στελέχη, αμέτρητες ποικιλίες ιών, που δεν τις έχουμε ανακαλύψει, δε γνωρίζουμε καν ότι υπάρχουν. Ό,τι είναι χρήσιμο αυτή την περίοδο (λ.χ. ένα εμβόλιο), μπορεί σε κάποιο χρονικό διάστημα στο μέλλον να μην προσφέρει βοήθεια. Το είδαμε και στην πράξη. Και με τον κορόνα και με τον ιό της γρίπης. Είναι σημαντικό το ότι σε μεγάλο βαθμό πλέον μπορούμε και να γνωρίζουμε αυτές τις επιδημίες και τις πανδημίες, χάρη στα τεχνολογικά μέσα που διαθέτουμε».
Αν εκδηλωνόταν η επιδημία της COVID-19 πριν από δεκαετίες, θα ήμασταν «ανοχύρωτοι»;
«Δε θα είχαμε τα μέσα να την κατανοήσουμε πλήρως, να γνωρίσουμε το λοιμώδη παράγοντα ή να φτιάξουμε εμβόλια και θεραπευτικά μέσα. Είναι, επομένως, πάρα πολύ σημαντική η συνεχής επιτήρηση κι η υποστήριξη των συστημάτων υγείας. Πρέπει να είναι έτοιμα τα νοσοκομεία και τα διαγνωστικά εργαστήρια. Να υπάρχει διαρκής εγρήγορση, γιατί δεν ξέρουμε πού και πότε θα χτυπήσει μια επιδημία. Είναι περισσότερο ανθρωπογενείς οι παράγοντες».
Ξέρουμε τι ευνοεί τις επιδημίες και τις πανδημίες;
«Ο συνωστισμός σε πόλεις, σε κλειστούς χώρους. Από τότε που στην ιστορία της ανθρωπότητας δημιουργήθηκαν οι πόλεις κι οι πρώτες κοινωνίες, παρατηρούμε πολύ σοβαρές ασθένειες. Η ανθρώπινη συμπεριφορά βοήθησε να εξαπλωθεί η πανδημία του HIV, από τη δεκαετία του ΄50, στη Δυτική Σαχάρα. Η εγγύτητα του ανθρώπου με το κρέας των χιμπαντζήδων, έδωσε την ευκαιρία στον ιό και μέσω της γενετικής πλαστικότητάς του να προσαρμοστεί και να περάσει στον άνθρωπο. Ακριβώς ό,τι γίνεται και με τις πανδημίες της γρίπης, λ.χ της γρίπης των κοτόπουλων, των χοίρων κ.λπ. Ανασυνδυάζονται τα διαφορετικά στελέχη και ξεκινάει μια νέα πανδημία.
Ο ανθρώπινος πολιτισμός, στον οποίο εντάσσονται και τα μεταφορικά μέσα, έχουν βοηθήσει πάρα πολύ στη μετάδοση των ιών, την εξάπλωση των επιδημιών και των πανδημιών, όπως επίσης και η καταστροφή του περιβάλλοντος, οι κλιματικές αλλαγές. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειές μας. Αλλά πρέπει να είμαστε πάντα έτοιμοι για το ενδεχόμενο του έκτακτου κι όσο μπορούμε πρέπει να προστατευόμαστε. Χρειάζεται επίσης συνεχής επιτήρηση και στήριξη των εργαστηρίων και των ερευνητικών και των διαγνωστικών εργαστηρίων. Είναι πολλοί ιοί που αλληλεπιδρούν ποικιλοτρόπως με τον ανθρώπινο οργανισμό και μπορεί στο διηνεκές να προκαλέσουν πολύ σοβαρά προβλήματα, να πυροδοτήσουν αυτοάνοσες καταστάσεις….».
Υπάρχουν σχετικά δεδομένα για κάποιους ιούς που ίσως ευθύνονται για αυτοάνοσες καταστάσεις;
«Ναι, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, η αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα, το σύνδρομο χρόνιας κοπώσεως, για παράδειγμα, παρόλο που δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί.
Πρέπει επίσης να φροντίσουμε τον τρίτο κόσμο και τις επιδημίες και τις πανδημίες σε αυτόν και να υπάρχουν κι εκεί επαρκή συστήματα υγείας για άμεση διάγνωση κι επιτήρηση. Πάρα πολλές επιδημίες και πανδημίες εκδηλώθηκαν στην Αφρική, γιατί δεν υπήρχαν συστήματα υγείας, δεν υπήρχαν νοσοκομεία, δεν υπήρχε πόσιμο νερό, δεν υπήρχαν βασικά πράγματα. Η φτώχεια είναι πολύ σημαντικός παράγοντας εξάπλωσης των επιδημιών και πανδημιών στον πλανήτη».
