Δεν πρόκειται για τον Τσαϊκόφσκι της «Λίμνης των κύκνων» ή του «Καρυοθραύστη», για να αναφερθούμε μονάχα σε δύο από τα διάσημα έργα του Ρώσου συνθέτη. Οι παραστάσεις που ξεκινούν σήμερα στην Εθνική Λυρική Σκηνή και φέρουν το όνομά του, σε χορογραφία, σύλληψη και σκηνοθεσία του Καγετάνο Σότο, με την πολύτιμη συμβολή στη σκηνογραφία του Ντάριο Σούσα και υπό τη μουσική διεύθυνση του Φιλίπ Φορζέ, θα μας γνωρίσουν τον άνθρωπο πίσω από τα θρυλικά μπαλέτα που λατρεύει η υφήλιος.
Ο κορυφαίος συνθέτης δεν κατάφερε να ζήσει τη ζωή του όπως εκείνος επιθυμούσε. Ο συνθέτης του Καρυοθραύστη, της Λίμνης των κύκνων, της Ωραίας κοιμωμένης, του Ευγένιου Ονιέγκιν, της «Παθητικής» Συμφωνίας φέρεται να ήταν διχασμένος ανάμεσα στις κοινωνικές συμβάσεις της ρωσικής κοινωνίας του τέλους του 19ου αιώνα και των προσωπικών του επιθυμιών, ενώ η πίεση της κοινωνίας κυριαρχούσε σε όλη του τη ζωή μέχρι τον τραγικό του θάνατο.
Το μπαλέτο «Τσαϊκόφσκι», το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή, πρωτοανέβηκε στη Ριέκα της Κροατίας τον Φεβρουάριο του 2023 και συνέχισε την επιτυχημένη πορεία του σε Ζάγκρεμπ (Κροατία), Ιταλία και Γερμανία.
Οι Καγετάνο Σότο και Ντάριο Σούσα προτείνουν ένα έργο βασισμένο στο αρχείο που φυλάσσεται στο σπίτι-μουσείο του Τσαϊκόφσκι στο Κλιν, βορειοδυτικά της Μόσχας, όπου ο συνθέτης έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Αποσπάσματα από τις επιστολές αυτές διάσημες χορωδιακές συνθέσεις και ορχηστρικές συνθέσεις του Ρώσου συνθέτη, όπως, μεταξύ άλλων, ο Ύμνος αρ. 6 από την Εσπερινή Λειτουργία, έργο 52, το Φινάλε της Έκτης («Παθητικής») Συμφωνίας, η διάσημη Πολωνέζα από την Γ΄ Πράξη της όπερας Ευγένιος Ονιέγκιν αλλά και μουσικές του συνθέτη απαγορευμένες από το σοβιετικό καθεστώς, μας γνωρίζουν τα μύχια της ψυχής του.
Μπαλέτο ΕΛΣ – Τσαϊκόφσκι. Βαγγέλης Μπίκος. Φωτ. Β. Ισάεβα
Οδηγός μας σε αυτή την αναζήτηση του άγνωστου Τσαϊκόφσκι, που θα ανακαλύψουμε σε πέντε μοναδικές παραστάσεις, ο Α΄ Χορευτής της ΕΛΣ, Βαγγέλης Μπίκος, εξηγεί στο ΒΗΜΑ πώς είναι να χορεύεις στα όρια του σώματός σου πάνω στη σκηνή υποκλινόμενος στο μεγαλείο ενός αξεπέραστου συνθέτη.
«Στο έργο δεν υπάρχει σταθερός ρόλος. Είμαστε όλοι και καθ’ όλη τη διάρκεια του, ο Τσαϊκόφσκι – οι σκέψεις του, ο ίδιος, η ζωή του».
Η παράσταση των Καγετάνο Σότο και Ντάριο Σούσα μας καλεί να ανακαλύψουμε τον άνθρωπο πίσω από τον συνθέτη, τις σκέψεις του για τη μουσική, την αγάπη, αλλά και τους φόβους και τις αμφιβολίες του μέσα από μια αφηγηματική χορογραφία σε αβάν γκαρντ οπτική. Πώς καλείστε ως χορευτές να αντιμετωπίσετε αυτή την παράσταση;
Πρώτα απ’ όλα, στο έργο δεν υπάρχει σταθερός ρόλος. Είμαστε όλοι και καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, ο Τσαϊκόφσκι – οι σκέψεις του, ο ίδιος, η ζωή του. Οι ρόλοι των χορευτών είναι ρευστοί. Η παράσταση δεν ενσωματώνει γνωστά κομμάτια του Τσαϊκόφσκι – δεν θα ακούσουμε τις συνθέσεις που έχουμε συνηθίσει.
Συνεπώς, ο Καγετάνο Σότο παρουσιάζει μία διαφορετική πρόταση με εξαιρετική μουσική, όπως είναι όλες οι συνθέσεις του Τσαϊκόφσκι: Παίρνει τις πιο άγνωστες πτυχές της ζωής του Τσαϊκόφσκι και τις τοποθετεί χρονικά από την αρχή της ζωής του μέχρι το τέλος σε μία χορογραφία με πολύ έντονες σωματικές απαιτήσεις και ωμή δύναμη, αλλά και με πολλά θεατρικά στοιχεία. Μια χορογραφία που έχει αφήγηση και κείμενο, γκριμάτσες στο πρόσωπο – εικόνες που καλούμαστε ως χορευτές να δημιουργήσουμε με τα σώματά μας με τρόπο που δεν έχουμε συνηθίσει να κάνουμε. Εικόνες οι οποίες δεν είναι τόσο όμορφες, αλλά είναι παράξενες.
Και αυτή είναι η πρόκληση, να αποδομήσουμε την κίνηση και την ομορφιά που μπορεί να έχει ο χορός και να δούμε πού αλλού μπορεί να μας πάει το σώμα μας, η αντοχή μας και η δύναμή μας.
Ο Κωνσταντίνος Ρήγος λέει ότι ο Καγετάνο Σότο, «έχοντας χορέψει ένα πλούσιο ρεπερτόριο, έχει γνώση της κίνησης και θέλει να φέρνει τους χορευτές στα όριά τους: τόσο κινησιολογικά όσο και αισθητικά». Πώς το αντιλαμβάνεσαι εσύ αυτό και πώς προετοιμάζεσαι καθημερινά;
Όντως η χορογραφία ως κίνηση και μόνο, μας φέρνει στα όρια μας και πηγαίνει τα σώματά μας στα άκρα. Το σώμα μου μπορεί να μην περνάει ευχάριστα αλλά αυτή είναι η δουλειά μας, αυτό πρέπει να κάνουμε.
Μια καθημερινή προετοιμασία περιλαμβάνει μάθημα χορού, ανάλογα αν έχουμε πρόβες το πρωί ή το απόγευμα. Πάντα πριν κάνουμε την πρόβα μας, ξεκινάμε με μάθημα κλασικού μπαλέτου, για μία ώρα και ένα τέταρτο, γιατί απαιτείται για να ζεσταθούμε. Σε αυτό το έργο χρειάζεται πολύ καλό ζέσταμα λόγω της υψηλής δυσκολίας της χορογραφίας και έπονται τα υπόλοιπα. Στον ελεύθερο χρόνο του ο καθένας βρίσκει τον τρόπο που θα χαλαρώσει και θα εκτονωθεί όλη αυτή η ενέργεια και η πίεση.
Μπαλέτο ΕΛΣ – Τσαϊκόφσκι. Βαγγέλης Μπίκος. Φωτ. Β. Ισάεβα
Πώς θα έλεγες ότι είναι, λοιπόν, η εμπειρία της συνεργασίας με έναν διεθνή χορογράφο και χορευτή, που δοκιμάζει τα όρια, όπως ο Καγετάνο Σότο;
Θα έλεγα ότι είναι ιδιαίτερη. Οι μεγάλοι χορογράφοι αποτελούν πηγή έμπνευσης και αυτό είναι κάτι μαγικό όταν συμβαίνει μέσα στο στούντιο. Ο Καγετάνο Σότο έχει εξαιρετικά στοιχεία που θα τον κατατάξουν μια μέρα στα μεγάλα ονόματα του χορού.
«Δεν υπάρχει χορευτής που να μην τον έχει αγγίξει έργο του Τσαϊκόφσκι, είτε αυτό είναι στην κλασική του μορφή, είτε είναι σε μία πιο σύγχρονη μορφή».
Ο ίδιος λέει ότι ο Τσαϊκόφσκι υπήρξε τα πάντα για εκείνον, προφανώς επηρεασμένος ως χορευτής στην πορεία του. Για σένα που έχεις τη δική σου σημαντική πορεία μέχρι σήμερα με την Εθνική Λυρική Σκηνή, τι είναι ο Τσαϊκόφσκι;
Ο Τσαϊκόφσκι είναι από τους αγαπημένους μου συνθέτες. Ως συνθέτης καθορίζει έναν χορευτή που έχει χορέψει επί χρόνια στα έργα του. Δεν υπάρχει χορευτής που να μην τον έχει αγγίξει έργο του Τσαϊκόφσκι, είτε αυτό είναι στην κλασική του μορφή, είτε είναι σε μία πιο σύγχρονη μορφή. Για τους χορευτές, η μουσική που ακούμε είναι πηγή έμπνευσης και πρέπει να τη μετουσιώσουμε σε κίνηση. Είναι τόσο απελευθερωτικός ο Τσαϊκόφσκι και τόσο δυναμική η ελευθερία στην κίνηση που μας δίνει, που δεν υπάρχει περίπτωση να μην τον λατρέψεις. Το ίδιο κάνω κι εγώ.
Σε αυτή την παράσταση που οι απαγορευμένες συνθέσεις του Τσαϊκόφσκι και οι μύχιες σκέψεις του, όπως εκφράζονται μέσα από τις άγνωστες επιστολές του, αποκαλύπτουν κρυφές γωνίες της ομοφυλοφιλίας και της προσωπικότητάς του, πώς αντιλαμβάνεσαι την πολιτική σημασία του έργου; Την επικαιρότητά του για την ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων. Ο Σότο σημειώνει ότι «Η παράσταση υπογραμμίζει το μήνυμα της ισότητας: το χρώμα του δέρματος, το φύλο, η εθνικότητα και η θρησκεία δεν πρέπει να προκαλούν πόνο και διακρίσεις».
Η ευχή μου είναι να μην υπήρχαν σήμερα μειονότητες αλλά ισότητα και κατανόηση μεταξύ των ανθρώπων. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που φωνάζουμε για το αυτονόητο. Μακάρι να υπήρχαν τρόποι συνεννόησης και να μην προέκυπταν ακρότητες είτε από τη μία πλευρά, είτε από την άλλη, οπότε μία παράσταση σαν αυτή είναι απαραίτητη.
Φαντάζομαι ότι το έργο κυοφορεί τη λύτρωση;
Υπάρχει μια λυτρωτική διάθεση στο τέλος του έργου, ναι. Ακόμα κι εγώ, κατά τη διάρκεια της παράστασης, υπάρχουν στιγμές που πιάνω τον εαυτό μου να σφίγγεται το στομάχι μου, λόγω, της έντασης που βιώνουμε μέσα στην ιστορία του Τσαϊκόφσκι.
Είναι, συνεπώς, ένα γράμμα αγάπης αυτή η παράσταση προς τον Τσαϊκόφσκι;
Βεβαίως είναι ένα γράμμα αγάπης προς τον Τσαϊκόφσκι και μία τιμή προς τον ίδιο. Πέρα από τους δημιουργούς που βρίσκονται πίσω από την παράσταση, πρέπει και οι ερμηνευτές και χορευτές να αποδώσουν σωστά το έργο, πάντα με σεβασμό και με τιμητική διάθεση προς τον συνθέτη. Δεν πρόκειται για παράσταση ρουτίνας. Είναι σαν να επιστρέφει ο καθένας λίγη ή πολλή από την έμπνευση που έχει πάρει πίσω στον μεγάλο συνθέτη.
INFO «Τσαϊκόφσκι» στις 14, 16, 21, 22, 23 Φεβρουαρίου 2025. Ώρα έναρξης: 19.30 (Κυριακή: 18.30). Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
*Αγοράστε εισιτήρια για όλες τις κορυφαίες εκδηλώσεις στο inTickets.gr.
