Στο Σουδάν μέσα σε διάστημα 21 μηνών από την έναρξη του εμφύλιου πολέμου τον Απρίλιο του 2023, περίπου 12 εκ. άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ενώ τα νοσοκομεία σε εμπόλεμες ζώνες έχουν πάψει να λειτουργούν, αφήνοντας εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες χωρίς πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη.

Για αυτούς που παραμένουν στο Σουδάν η πρόσβαση σε φαγητό γίνεται καθημερινός αγώνας. Οι μαρτυρίες θυμάτων σεξουαλικής βίας, γυναικών και κοριτσιών, περιγράφουν μια «άθλια και συγκλονιστική» εικόνα, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ωθώντας τις να επιλέξουν να αυτοκτονήσουν παρά να αντιμετωπίσουν το μένος της παραστρατιωτικής ομάδας Rapid Support Forces (RSF).

Όμως, αυτός ο πόλεμος δεν περιορίζεται μόνο στα σύνορα του Σουδάν. Με τη διεθνή κοινότητα να εμπλέκεται έμμεσα μέσω οικονομικής και στρατιωτικής υποστήριξης στις μαχόμενες πλευρές, η σύγκρουση αυτή δεν είναι μόνο η χειρότερη εν εξελίξει ανθρωπιστή κρίση, είναι μια διαμάχη που μπορεί να διαμορφώσει το μέλλον πολλών κρατών της Αφρικής αλλά και του διεθνούς συστήματος.

Στρατηγική σημασία του Σουδάν

Το Σουδάν είναι ένας κράτος με στρατηγική γεωπολιτική θέση, συνορεύοντας στα βόρεια με την Αίγυπτο, στα βορειοδυτικά με τη Λιβύη, το Τσαντ και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στα νότια με το Νότιο Σουδάν και στα ανατολικά με την Αιθιοπία και την Ερυθραία. Όλα τα κράτη αυτά έχουν περάσει εμφύλιες συρράξεις τις τελευταίες δύο δεκαετίες και τώρα επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος των προσφυγικών ροών.

Η μεταφορά όπλων και η δράση ένοπλων ομάδων στα σύνορα του Σουδάν απειλούν να αποσταθεροποιήσουν ήδη την Αιθιοπία, το Τσαντ και την Αίγυπτο. Εάν η κρίση συνεχιστεί, οι επιπτώσεις θα επηρέασαν έμμεσα το Κέρας της Αφρικής, το Σαχέλ, τη Βόρεια Αφρική και τη λεκάνη της Ερυθράς Θάλασσας. Αυτές οι ραγδαίες εξελίξεις μπορούν να έχουν αντίκτυπο και στην Μεσόγειο, το Λεβάντε, ή ακόμη και πιο μακριά εάν οι πολίτες αυτών των κρατών προσπαθήσουν να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο σε γειτονικές χώρες ή επιχειρήσουν να διαβούν το επικίνδυνο δρόμο της Μεσογείου.

Ταυτόχρονα, η μεγάλη ακτογραμμή στην Ερυθρά θάλασσα που έχει το Σουδάν, βρίσκεται σε μια από τις σημαντικότερες θαλάσσιες οδούς του πλανήτη, από τις οποίες διέρχεται πάνω από το 10% του παγκόσμιου εμπορίου κάθε χρόνο. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η Κίνα, Ρωσία και Τουρκία επιχειρούν να έχουν στρατιωτικές βάσεις στην Ερυθρά θάλασσα εξασφαλίζοντας την διακίνηση ενέργειας και εμπορίου. Η Κίνα επίσης επιδιώκει μια στρατηγική θέση που της επιτρέπει να υπονομεύουν τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω της υποστήριξης του Ιράν σε πολέμους δια αντιπροσώπων όπως την Υεμένη.

Η πορεία του Σουδάν προς τον εμφύλιο

Τον Δεκέμβριο του 2018, χιλιάδες Σουδανοί διαδήλωσαν διαμαρτυρόμενοι για την αύξηση των τιμών, τις ελλείψεις σε ψωμί και βασικά αγαθά, αλλά και για την κατάργηση κοινωνικών επιδομάτων. Οι διαμαρτυρίες αυτές σύντομα εξελίχθηκαν σε κίνημα κατά του Ομάρ αλ-Μπασίρ, ο οποίος κυβερνούσε τη χώρα από το 1989. Παρά τις προσπάθειες του Μπασίρ να διατηρήσει την εξουσία, συμπεριλαμβανομένης της κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, της διάλυσης της κεντρικής κυβέρνησης και της τοποθέτησης στρατιωτικών διοικητών στις πολιτείες του Σουδάν, οι πολίτες συνέχισαν να απαιτούν την παραίτησή του.

Τον Απρίλιο του 2019, ο Μπασίρ τελικά ανατράπηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα. Ωστόσο, η πτώση του δεν έφερε τη σταθερότητα που ήλπιζαν οι διαδηλωτές. Ενώ οι πολίτες ζητούσαν τη δημιουργία μιας πολιτικής μεταβατικής κυβέρνησης, ο στρατός πρότεινε μια διαφορετική πορεία, ευνοώντας μια στρατιωτικά υποβοηθούμενη μετάβαση στη δημοκρατία. Μέσα σε δύο χρόνια το εγχείρημα καταρρέει και το 2023 βρίσκει το Σουδάν σε εμφύλιο πόλεμο. Γρήγορα μετατρέπετε σε πόλεμο δια αντιπροσώπων με την Αίγυπτο και το Ιράν να υποστηρίζουν τον στρατό του Σουδάν, Sudanese Armed Forces (SAF) ενώ στον αντίποδα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να υποστηρίζουν το RSF.

Κυρώσεις και η ορκωμοσία του Τραμπ

Πριν από λίγες εβδομάδες, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλλαν κυρώσεις στον Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, τον ηγέτη της παραστρατιωτικής ομάδας RSF, για πράξεις που οδηγούν σε γενοκτονία οι οποίες διαπράχθηκαν τους τελευταίους 21 μήνες στο Σουδάν.

Παράλληλα, κυρώσεις επιβλήθηκαν και στον επικεφαλής του στρατού του Σουδάν SAF, ο οποίος κατηγορείται για φονικές επιθέσεις εναντίον αμάχων, καθώς οι δυνάμεις του επιτέθηκαν σχολεία, ανοικτές αγορές και νοσοκομεία. Αυτές οι ενέργειες κλιμάκωσαν τη βία και υπονόμευσαν τις πιθανότητες για την δημοκρατική μετάβαση του Σουδαν.

Όμως, η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτείων υπό του Τζο Μπάιντεν δεν περιορίστηκε μόνο σε κυρώσεις κατά των μαχόμενων πλευρών του Σουδάν αλλά άσκησαν πίεση και προς το πιο ισχυρό υποστηρικτή του RSF, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ). Εκθέσεις από εμπειρογνώμονες αποκαλύπτουν ότι η υποστήριξη των ΗΑΕ προς το RSF ήταν καθοριστική, με ορισμένες εκτιμήσεις να αναφέρουν ότι χωρίς τη βοήθεια τους, το RSF ενδέχεται να είχε εξαντληθεί στρατιωτικά, οδηγώντας σε κατάπαυση του πυρός. Αυτή η υποστήριξη προκάλεσε τη διπλωματική αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών, που τον περασμένο Δεκέμβριο άσκησαν πίεση στα ΗΑΕ να αποσύρουν τη βοήθειά τους.

Η εμπλοκή των ΗΑΕ

Η εμπλοκή των HΑE έγκειται και στο γεγονός ότι το Σουδάν είναι μια από τις λίγες χώρες στην περιοχή του Κέρατος της Αφρικής που διαθέτει καλλιεργήσιμη γη, ιδανική για γεωργία μεγάλης κλίμακας και συγχρόνως αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο παραγωγό χρυσού της Αφρικής. Αυτοί οι φυσικοί πόροι καθιστούν το Σουδάν ελκυστικό για εξωτερικές επενδύσεις και στρατηγικές συνεργασίες που μπορούν να αλλάξουν τις ισχύουσες ισορροπίες δυνάμεων της περιοχής.

Μετά την αυξανόμενη πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τα ΗΑΕ ισχυρίστηκαν ότι έχουν σταματήσει την υποστήριξή τους στο RSF, αν και αυτή η αλλαγή πολιτικής δεν έχει ακόμη διαφανεί πλήρως.

Με την πρόσφατη ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ, αναμένεται μια αλλαγή πορείας για την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Κατά την πρώτη του θητεία, ο Τραμπ είχε άρει τις κυρώσεις κατά του Σουδάν, ανταλλάσσοντας την αναγνώριση του Ισραήλ από το Χαρτούμ, στο πλαίσιο των Abraham Accords, μέσω των οποίων αρκετές αραβικές χώρες συμφώνησαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Είναι αναμενόμενο ότι προτεραιότητα στην νέα αμερικανική πολιτική θα δώθει στην αντιπαράθεση με την Κίνα.

Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση δεν σηματοδοτεί απαραίτητα την ανάπτυξη μιας συνολικής στρατηγικής για την Αφρική. Το Σουδάν κινδυνεύει να μείνει αβοήθητο ενώ ταυτόχρονα οι ΗΠΑ να αφήσουν άπλετο χώρο και ευκαιρίες σε εχθρικές δυνάμεις προς τη Δύση –όπως η η Ρωσία–να εκμεταλλευτούν τις συγκυρίες, διευρύνοντας την αστάθεια στην περιοχή αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.

H Ναταλία Τελλίδου είναι διδάκτωρ από το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Φλωρεντίας και εξωτερική ερευνήτρια με το ΕΛΙΑΜΕΠ.