Ο 43χρονος νευρώδης, λιπόσαρκος άνδρας που κάθεται απέναντί μου, με τα μάτια να πετάνε σπίθες κι ένα τσαλακωμένο πακέτο τσιγάρα να φέρνει ανυπόμονα βόλτες στην παλάμη του, υποστηρίζει με πάθος και αυτοπεποίθηση τα καλλιτεχνικά οράματά του. Οργανώνοντας την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι, κατέκτησε την υφήλιο, παρότι έχει βγει από τα «σπλάχνα» της γαλλικής θεατρικής σκηνής.

«Η σκηνή είναι πολύ μικρή γι’ αυτόν», είχε προφητικά γράψει η κριτικός θεάτρου της εφημερίδας Le Monde, Ζιλιέτ Γκαγιό, παρακολουθώντας την διαρκώς ανοδική πορεία του ταλαντούχου και αιρετικού Τομά Ζολί, από το ξεκίνημά της στις σκηνές της Ρουέν, ως τους θριάμβους, στο Φεστιβάλ της Αβινιόν και τα βραβεία Moliere. Τελικά, ο πολυσυζητημένος τελετάρχης των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων του 2024, όταν παραιτήθηκε από τη διεύθυνση του εθνικού δραματικού κέντρου Quai, στην Ανζέ, το 2022 για να αναλάβει καλλιτεχνικός διευθυντής της μεγάλης διοργάνωσης, μετέτρεψε σε σκηνή και «θέατρο» της οργιαστικής έμπνευσής του την πόλη του Παρισιού, συντονίζοντας σε ένα μαραθώνιο σπριντ 20.000 άτομα.

«Δεν ξέρω αν έγινα καλύτερος μετά από αυτή την εμπειρία. Είδα ανθρώπους να είναι ευτυχισμένοι. Είδα μια χώρα να αναποδογυρίζεται σε τρεισήμισι ώρες, να επανενώνεται και να πιστεύει ξανά στον εαυτό της. Αυτή η δύναμη με μεταμόρφωσε», ομολογεί ο Ζολί κάποια στιγμή, κάτω από το μουντό αττικό φως, γυρνώντας την πλάτη στο διαδικτυακό λιντσάρισμα που υπέστη και τις απειλές που δέχθηκε κατά της ζωής του για την drag queen σκηνή στην τελετή έναρξης. Λίγη ώρα νωρίτερα, πάντως, υποδεχόταν στην Αθήνα την είδηση από την γενέτειρά του ότι ανακηρύσσεται ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής.

«Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι πολιτική» λέει στο ΒΗΜΑ ο Τομά Ζολί (φωτογράφος Vangelis Patsialos)

Στο backstage βίντεο, που γυρίστηκε ανήμερα της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών, κλαίτε γοερά και ασταμάτητα, κύριε Ζολί. Είχατε απελπιστεί, γιατί έβρεχε καταρρακτωδώς. Αυτό που δεν θα περίμενε κάποιος είναι να κλαίτε και σήμερα, όπως συνέβη, χθες βράδυ (29/1), που ξαναπροβλήθηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος σε εκδήλωση προς τιμή σας. Παραμένει το συναίσθημα τόσο ζωντανό και έντονο μετά από έξι μήνες;

Απολύτως. Είναι μια μακριά διαδικασία μέχρι να «χωνέψεις» τις τελετές. Βυθίστηκα σε αυτές για δυο χρόνια και σε μια μέρα, πήγαν όλα τα ανατραπούν. Δεν έχω τολμήσει έκτοτε να ξαναδώ την τελετή. Ίσως τα καταφέρω στην επέτειο της 26ης Ιουλίου. Οπότε όταν χθες παρακολούθησα ένα μικρό μέρος με τον ήχο του κοινού, το αίσθημα ήταν δυνατό. Είναι σοκαριστικό να απευθύνεσαι σε δισεκατομμύρια ανθρώπους. Είναι τεράστια η υπερέκθεση. Συνεχίζει να έχει και σήμερα αντίκτυπο. Κάθε μέρα με σταματάνε στον δρόμο. Μου λένε «μπράβο», αλλά, κυρίως, «ευχαριστώ». Νιώθουν ότι ήμασταν χρήσιμοι για ένα σκοπό πολύ μεγαλύτερο από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Πώς βιώσατε την περίοδο μεταξύ των τελετών έναρξης και λήξης; Υπήρξαν στιγμές που είπατε «τα παρατάω»;

Ήταν τόσο μεγάλο, ήταν τόσο έντονο αυτό που συνέβαινε, ήταν τέτοια η πίεση, που το σώμα και το μυαλό μου παρέμεναν αδιανόητα ήρεμα. Το μέγεθος με προστάτευσε από το να πάθω κρίσεις πανικού. Είναι σαν να έχεις κερδίσει το λαχείο…

Γιατί σας επέλεξαν «τελετάρχη»; Ήταν το τεστ των πολύωρων σαιξπηρικών παραστάσεων, ένας σκηνικός άθλος που κατέληξε σε θρίαμβο; Οι προτάσεις σας για το αφήγημα πίσω από τις τελετές στον δημόσιο χώρο, που δημοσιεύσατε σε αθλητικό περιοδικό και προκάλεσαν αίσθηση;

Νομίζω με επέλεξαν γιατί είδαν ότι προσπαθούσα να διευρύνω τα όρια του θεάτρου. Κι αυτό χάρη στους Έλληνες.

Στους Έλληνες;

Ναι, γιατί το ελληνικό θέατρο ήταν ιδρυτικό στοιχείο της έννοιας του έθνους. Ένιωθα ότι το θέατρο είναι ένα εργαλείο. Αυτός θεωρώ ήταν ο πρώτος λόγος της επιλογής μου. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι είπα από την αρχή ότι ήθελα μια αφήγηση για την ανθρωπότητα. Να αφηγηθώ μια ιστορία για εμάς, με το Παρίσι και τα μνημεία, με τα κείμενα της Γαλλικής Δημοκρατίας και όλες τις αξίες της. Ήταν σημαντικό να μπορεί να ειπωθεί στον κόσμο ότι «εδώ μπορούμε να αγαπήσουμε, να ερωτευτούμε, να προσευχηθούμε και να ζήσουμε, ακριβώς όπως θέλουμε, μαζί, ενωμένοι, σε ειρήνη και αρμονία».

Ο Τομά Ζολί με τον Γιώργο Αρχιμανδρίτη συντονιστή στην εκδήλωση παρουσίασης του έργου για τους Ολυμπιακού Αγώνες του Παρισιού, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, στην Αθήνα. (Φωτογράφος Vangelis Patsialos)

Διατυπώσατε και απευθύνατε ένα πολιτικό μήνυμα, επομένως; Είχατε πει ότι θέλατε η ραχοκοκαλιά των τελετών να είναι η Γαλλική Δημοκρατία και τα μηνύματά της, χωρίς να γέρνετε ούτε Δεξιά, ούτε Αριστερά.

Ξέρετε κάτι; Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι πολιτική. Υπήρξαν αθλητές που τους επιτέθηκε ο κόσμος εξαιτίας του φύλου τους ή της σεξουαλικότητάς τους. Οπότε, ναι, οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι πολιτική…

Και συμπερίληψη;

Φυσικά!

Αν ο Ζορντάν Μπαρντελά εκλεγόταν πρωθυπουργός, θα προβαίνατε σε αυτολογοκρισία; Θα είχατε «κόψει» λ.χ. την σκηνή με τη drag queen, για την οποία δεχτήκατε επιθέσεις από τον Τραμπ, τον Μασκ και την Λεπέν που σας κατηγόρησαν για woke προπαγάνδα;

Και τον Ερντογάν… Ήταν ήδη πολύ αργά. Πραγματικά. Όλα ήταν έτοιμα. Ακόμα και το ντεκόρ. Δεν θα άλλαζα τίποτα.

Plan B υπήρχε;

Υπήρχε Ρlan B για ζητήματα μετεωρολογικά και για την ασφάλεια. Δεν υπήρχε όμως Plan B για τις εκλογές.

Όλα όσα συζητάμε συνέβαιναν ενώ η χώρα ήταν βυθισμένη σε μια πρωτοφανή πολιτική κρίση. Αυτό δεν διάβρωσε το «κλίμα»;

Δουλεύαμε μέσα σε ένα διαρκή θόρυβο. Ήταν ο θόρυβος της γαλλικής, και όχι μόνο, επικαιρότητας. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν ο καταλύτης για να βγούμε από αυτόν. Ήταν δύσκολο, αλλά η δύναμη του ζωντανού θεάματος είναι μεγάλη.

Η ριψοκίνδυνη ιδέα της εξόδου στον δημόσιο χώρο, έξω από τα στάδια, δεν σας τρόμαξε; Διαρκώς προέκυπταν εμπόδια και όρια στη δημιουργική σύλληψη, ζητήματα στατικότητας των γεφυρών, μεγάλες «αόρατες» διαφορές στα βάθη του Σηκουάνα κ.ά.

Κάναμε διαρκώς… πιρουέτες. Βρίσκαμε όμως συγγενικές καλλιτεχνικές λύσεις. Πάντα, πίσω απ’ όλα έπρεπε να υπάρχει μια συνεκτική αφήγηση.

Η αφήγησή σας περιείχε τα πάντα. Από όπερα μέχρι τσίρκο, από digital μέχρι χειροποίητα υλικά, γαλλική Γραμματεία, επανάσταση κι έρωτα. Πώς τιθασεύσατε το χάος; Ποιος ήταν ο συνεκτικός ιστός;

Το ποτάμι. Ο Σηκουάνας.

Με ποιο τρόπο;

Το ποτάμι διατρέχει πολλά μνημεία, ιστορικά τοπόσημα, κομμάτια της ιστορίας μας. Αυτό συνδυάστηκε με μια ιδέα: να μην αισθάνεται κανείς αποκλεισμένος από τη μεγάλη γιορτή. Οπότε η μουσική μέταλ μπορούσε να συναντήσει και την όπερα και την επανάσταση. Η βία της επανάστασης μπορούσε να εκφραστεί από τη μέταλ μουσική και το καταλάγιασμά της από την όπερα. Πέρα από τις ιδέες, πέρα από τις καλλιτεχνικές προθέσεις, ήθελα να δείξω ότι όλες αυτές οι κουλτούρες μπορούσαν να συναντηθούν και να δημιουργήσουν ομορφιά. Μακριά από τα κουτάκια των διαιρέσεων και την πόλωση που τροφοδοτούν η πολιτική και τα media.

Το γαλλικό δημόσιο σας έδωσε όσα ζητήσατε; Είχατε «carte blanche» από τον Εμανουέλ Μακρόν; Πόσο συχνά συναντιόσασταν με τον γάλλο πρόεδρο;

Καταρχάς, η Ολυμπιακή Επιτροπή με διόρισε καλλιτεχνικό διευθυντή. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν οργανώνονται από το κράτος. Όταν, βεβαίως, έγινε επίσημα ο διορισμός μου, συνάντησα τον Μακρόν. ‘Όλα τα στάδια της προετοιμασίας επικοινωνούνταν μεταξύ Ολυμπιακής Επιτροπής, Δήμου Παρισιού και Προέδρου της Δημοκρατίας. Οπότε με τον Εμανουέλ Μακρόν βρεθήκαμε έξι φορές.

Παρενέβαινε σε επιλογές σας;

Στη Γαλλία έχουμε νόμο για την ελευθερία της δημιουργίας. Και όλοι τον σέβονται. Κυρίως, ο Πρόεδρος.

Δεν υπήρξαν συζητήσεις, διαφωνίες ;

Φυσικά και γίνονταν συζητήσεις και προτάσεις και από την Ολυμπιακή Επιτροπή, και από το Δήμο Παρισιού, και από τον Προέδρο της Δημοκρατίας. Αλλά στο τέλος εγώ έβαζα υπογραφή στα πάντα.

Γιατί επιλέξατε τους συγκεκριμένους καλλιτέχνες. Γιατί η Σελίν Ντιόν; Ο Τομ Κρούζ ήταν επιλογή του Λος Άντζελες, όπου θα διεξαχθούν οι επόμενοι Ολυμπιακοί Αγώνες το 2028;

Ναι. Δεν ήταν δική μου επιλογή ο Κρουζ. Αναφορικά με τις τραγουδίστριες, ήθελα να βρω τις καλύτερες ενσαρκώτριες των αφηγήσεων που θέλαμε να πούμε. Τον «Ύμνο στην Αγάπη» της Πιάφ, ποιος άλλος θα μπορούσε να τον τραγουδήσει πέρα από την Ντιόν; Από τη στιγμή που είπε ναι, ήταν προφανές ότι αυτή θα τον τραγουδούσε!

Υπάρχει κάτι που θα κάνατε διαφορετικά; Υπάρχει κάτι για το οποίο μετανιώσατε;

Όχι. Αυτό που συνέβη είχε τη δύναμη του ζωντανού θεάματος. Γίνεται μόνο μια φορά. Και η στιγμή βιώνεται μαζί με το κοινό. Δεν ξέρω καν αν θα προτιμούσα να μην είχε βρέξει, τελικά. Προσέδωσε ένα δραματικό χαρακτήρα.

Σας έχει αλλάξει η εξαντλητική εμπειρία που ζήσατε;

Ναι. Άλλαξα. Δεν ξέρω αν έγινα καλύτερος. Είδα ανθρώπους να είναι ευτυχισμένοι. Είδα μια χώρα να αναποδογυρίζεται σε τρεισήμισι ώρες και να πιστεύει στον εαυτό της ξανά. Αυτή η δύναμη με μεταμόρφωσε.

Υπήρξε όμως και μέρος όμως του κοινού, στη Γαλλία και διεθνώς, που δεν φάνηκε ικανοποιημένο. Ενώ η τελετή έναρξης εγκωμιάστηκε, η σκηνή του συμποσίου με drag queen προκάλεσε σάλο αντιδράσεων. Οι διαδικτυακές απειλές κατά της ζωής σας συνεχίζονται;

Το βράδυ της 26ης Ιουλίου, το 86% του κόσμου βρήκε πετυχημένη την τελετή. Ναι, συνεχίζονται, αλλά δεν έχουν σχέση με το διεθνές κύμα μίσους που εισέπραξα το καλοκαίρι. Για ακόμη μια φορά πρέπει να πω όμως ότι η Δημοκρατία προστατεύει τα παιδιά της. Οι δίκες για την ρητορική μίσους θα γίνουν τον Μάρτιο.

Για πόσο θα προστατεύει τα παιδιά της η Δημοκρατία ενώ επελαύνουν Τραμπ και Μασκ και οι «νέο-τραμπιστές» στην Ευρώπη πολλαπλασιάζονται; Ανησυχείτε για το μέλλον;

Δεν μπορώ να το προβλέψω. Αλλά δεν θεωρώ ότι το πολιτικό project στις ΗΠΑ θα έχει επιτυχές τέλος. Γενικά, δεν θεωρώ ότι μπορεί να έχει ευτυχή κατάληξη ένα πολιτικό project που αποκλείει κοινωνικές ομάδες. Μπορούμε να διαφωνούμε, αλλά δεν αποκλείουμε.

Θα καταφέρει η Γαλλία να ανακτήσει τον βηματισμό και τη θέση της στην Ευρώπη;

Πιστεύω ότι η Γαλλία έχει την υποχρέωση να υπερασπιστεί τις αξίες της, να τις ξαναθυμίσει και να τις ξαναζωντανέψει. Δεν γνωρίζω το μέλλον, αλλά είδα στις 26 Ιουλίου μια Γαλλία συμφιλιωμένη. Ας ελπίσουμε ότι αυτό το φως θα διαδοθεί.

Γνωρίζω μεγάλο πολιτιστικό θεσμό στην Ελλάδα που σχεδιάζει να σας προτείνει συνεργασία. Θα δεχτείτε την πρόταση;

Ναι. Είμαι ανοιχτός. Γιατί είμαστε το ίδιο. Και η Γαλλία και η Ελλάδα είναι χώρες με αξίες.

Ετοιμάζετε κάτι νέο αυτό τον καιρό;

Συνεχίζω τις διακοπές. Ήταν και παραμένουν ακόμη αναγκαίες.