Όσοι διαβάζετε αυτές τις γραμμές, προετοιμαστείτε. Στη διάρκεια της επόμενης εβδομάδας αναμένεται μεγάλη επιτυχία της ΕΛΑΣ, ο αιφνίδιος θάνατος ενός πολιτικού, ενώ, πάνω στο doom scrolling, πιθανόν να πέσουμε στην είδηση για το δίχως θύματα σιδηροδρομικό ατύχημα στην Ασία. Όλα αυτά φυσικά αν πιστέψουμε τις προβλέψεις που διατυπώνονται για τον Ιανουάριο του 2025 σε μερικές από τις πιο δημοφιλείς εκδόσεις Καζαμία που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά.

Από την άλλη, ένας πιο καλόπιστος αναγνώστης θα ισχυριστεί ότι οι προβλέψεις έχουν ήδη επαληθευτεί –άλλωστε καμία δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένη ημερομηνία, αλλά στο σύνολο του μήνα. Η επιτυχία της ΕΛΑΣ είναι η εξάρθρωση του κυκλώματος προστασίας οίκων ανοχής. Ο πρώην Πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης πέθανε αιφνίδια στις 5/1. Όσο για το ατύχημα στους σιδηροδρόμους της Ασίας, ok δικαιούται ακόμα και ένας Καζαμίας να πέσει έξω. Αν έχει πέσει δηλαδή, διότι πώς μπορείτε να είστε βέβαιοι ότι τίποτα απρόοπτο δεν συνέβη στο σιδηροδρομικό δίκτυο του Κιργιστάν, για παράδειγμα;

«Προφανώς οι προβλέψεις δεν έχουν κάποια βάση σε κανέναν από τους Καζαμίες που πωλούνται από όλους ανεξαιρέτως τους εκδότες», εξηγεί ο κύριος Θανάσης Μαρούτας, ιδιοκτήτης των εκδόσεων Υδρόγειος, για να συμπληρώσει ωστόσο ότι «Καζαμίας δίχως προβλέψεις δεν γίνεται να υπάρξει». «Αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ύλης του και κάτι που αναμένουν οι αναγνώστες να βρουν χωρίς φυσικά να οργανώνουν τη ζωή τους γύρω από αυτές».

Η εταιρεία του κυρίου Μαρούτα δραστηριοποιείται στο χώρο των εκδόσεων από το 1973 και ο ίδιος είναι μία από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες στις ιστορικές στοές της πόλης, σημείο αναφοράς για την πλατεία Ομονοίας και τα πέριξ. Παρόλα αυτά, «Η Υδρόγειος», ο πρώτος Καζαμίας της ομώνυμης εκδοτική επιχείρησης κυκλοφόρησε μόλις το 2007 και ακολούθησε «Ο Πήγασος» (2010) και «Ο Αγγελειοφόρος» (2015).

«Το όνομα Καζαμίας προέρχεται από τον αντίστοιχο ιταλικό Casamia που εκδόθηκε στην Ιταλία το 1763»

«Εδώ και αρκετά χρόνια η ύλη τους έχει αναβαθμιστεί, αλλά παραμένει και θα εξακολουθήσει να είναι ένα λαϊκό ανάγνωσμα», σχολιάζει από την πλευρά του ο κύριος Δημήτρης Δαρεμάς, εγγονός του ιδρυτή των Εκδόσεων Δαρεμά, Δημήτρη. Οι εκδόσεις Δαρεμά, με σημαντική και ιστορική συμβολή στο χώρο των λαϊκών βιβλίων, τόσο στα χρόνια που είχαν την έδρα τους στους Αέρηδες στην Πλάκα όσο και μεταγενέστερα από «το μελίσσι εκδοτών» στην Ιπποκράτους, κυκλοφόρησαν τον πρώτο τους Καζαμία το 1938 με τίτλο «Το Σύμπαν». Ο παππούς του προχώρησε εκείνη την εποχή στην έκδοση του Καζαμία «με σκοπό να ενθαρρύνει την ανάγνωση εκλαϊκευμένων κειμένων σε μια εποχή με υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού, αλλά και μεγάλης ανέχειας», σχολιάζει στο ΒΗΜΑ ο εγγονός Δαρεμάς. Για πολλούς Έλληνες αυτό το βιβλίο ήταν το μόνο που μπορούσαν να αγοράσουν με τα πενιχρά οικονομικά τους.

«Ο Καζαμίας μας έγινε δημοφιλής όταν ανέλαβε την επιχείρηση ο πατέρας μου. Εμπλούτισε την έκδοση με εγκυκλοπαιδικό περιεχόμενο. Τότε έφτασε σε όλη την Ελλάδα, ενώ προχωρήσαμε και στην έκδοση ενός ακόμα Καζαμία, του “Δορυφόρου”, που δεν κυκλοφορεί πια». Ο Καζαμίας «Το Σύμπαν» κυκλοφορεί ακόμα και σήμερα με την ίδια ονομασία, ενώ το εξώφυλλο του έχει μείνει αναλλοίωτο από τα μέσα της δεκαετίας του ’70. Μάλιστα, «Το Σύμπαν» ονομαζόταν επίσης η σειρά εκλαϊκευμένης επιστήμης που κυκλοφορούσε από τις εκδόσεις.

Οι πρώτοι Καζαμίες στην Ελλάδα

Όπως αναφέρει σε μελέτη του ο Μηνάς Αλεξιάδης, Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας στο ΕΚΠΑ, η προέλευση της ονομασίας όσο και του περιεχομένου αυτών των εκδόσεων προέρχονται «από τον ιταλικό Casamia που εκδόθηκε, για πρώτη φορά, στη Ραβέννα της Ιταλίας το 1763». Οι πρώτες εκδόσεις Καζαμία στην Ελλάδα τοποθετούνται στα μέσα του 19ου αιώνα και έτυχαν μεγάλης αποδοχής, με την πιο γνωστή και δημοφιλή να είναι ο Καζαμίας (ή Αθηναϊκό Ημερολόγιο) που εξέδιδε ο Δημήτριος Κορομηλάς για περίπου 20 χρόνια, από το 1874 μέχρι το 1895, σύμφωνα με τις σχετικές πηγές. Μεταξύ των παλιότερων εκδόσεων, είναι εκείνη του Σαλίβερου, γνωστός και ο «Καζαμίας Ερμού», ο οποίος πλέον εκδίδεται από τις Εκδόσεις Λιναρδάτος), αλλά και του Δαρεμά. Σήμερα κυκλοφορούν Καζαμίες σε διάφορες ονομασίες τόσο από τους παραπάνω εκδότες όσο και από την Υδρόγειο, αλλά και τις εκδόσεις Ρουμελιώτη.

«Διατηρούμε την έκδοση του Καζαμία για λόγους παράδοσης και εθίμου», Δ. Δαρεμάς

Εξίσου παλιά είναι και η αναπαράσταση του Καζαμία με τη μορφή ενός μεγάλης ηλικίας άνδρα, ο οποίος φορά κωνικό καπέλο και μακρύ ράσο και κρατά ένα τηλεσκόπιο μέσω του οποίου παρατηρεί τα άστρα. Η φιγούρα του θυμίζει αστρονόμο ή αλχημιστή και φυσικά μέσω της παρατήρησης διατυπώνει προβλέψεις και προφητείες. Ακολουθώντας την παράδοση των αντίστοιχων ιταλικών εκδόσεων, τα έντυπα αυτά αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν μια βασική κατηγορία των λαϊκών βιβλίων (μαζί με τους ονειροκρίτες και τους βίους Αγίων) και χαρακτηρίζονται από τη χαμηλή τιμή πώλησης τους, προκειμένου να είναι προσιτά σε ένα ευρύ μα και διαταξικό αναγνωστικό κοινό, τα πολλά και διαφορετικά σημεία πώλησης τους (περίπτερα, βιβλιοπωλεία, πάγκοι εφημεριδοπωλών μέχρι παζάρια και λαϊκές αγορές) και από την εκτύπωση τους σε ανακυκλωμένο χαρτί –αυτή η χαρακτηριστική μυρωδιά που έχει κάθε Καζαμίας μόλις τον ξεφυλλίσουμε.

Ένα επιπλέον στοιχείο του λαϊκού χαρακτήρα των συγκεκριμένων εκδόσεων είναι η θεματολογία τους, η οποία ναι μεν δεν συμπίπτει από Καζαμία σε Καζαμία, περιστρέφεται όμως γύρω από τις ίδιες θεματικές. Εκτός λοιπόν από τις πετυχημένες ή επιτυχημένες προβλέψεις, σε κάθε Καζαμία θα βρούμε εγκυκλοπαιδικά, παραϊατριακά, ιστορικά, λαογραφικά, θρησκευτικά και γεωργικά θέματα. Από τις σελίδες τους δεν λείπουν επίσης οι συνταγές μαγειρικής (από γαλακτομπούρεκο μέχρι γίγαντες πλακί), οι αστρολογικές προβλέψεις (θα είναι η χρονιά των Υδροχόων),  ονειροκρίτης (γνωρίζατε ότι αν δείτε ολόγιομο φεγγάρι στον ύπνο σας θα είναι για καλό;), ανέκδοτα (κι όμως δεν τα έχουν σκοτώσει ακόμα τα memes) και λαϊκά ή επώνυμα αποφθέγματα, αλλά και χρήσιμα τηλέφωνα (ποτέ δεν ξέρετε πότε θα χρειαστείτε το τηλέφωνο της Πρεσβείας της Ινδονησίας στην Αθήνα και δεν θα το έχετε εύκαιρο) και οπωσδήποτε αναλυτικό ολοσέλιδο μηναίο ημερολόγιο και εορτολόγιο.

Πώς προετοιμάζεται ένας Καζαμίας

Παρά το γεγονός ότι κάθε χρόνο οι Καζαμίες φιλοξενούν την ίδια θεματολογία, η προετοιμασία κάθε έκδοσης ξεκινά από τις αρχές του προηγούμενου έτους. «Στις εκδόσεις μας συνεργαζόμαστε με φιλολόγους που αναλαμβάνουν τη συγγραφή και την επιμέλεια των άρθρων», εξηγεί ο κύριος Δαρεμάς. Στις εκδόσεις Υδρόγειος, η συγγραφή του Καζαμία είναι υπόθεση οικογενειακή. «Καθημερινά αποδελτιώνουμε εφημερίδες με νέα, ειδήσεις και αφιερώματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ύλη για τον Καζαμία του επόμενου έτους», λέει ο κύριος Μουρούτας. Στη συνέχεια, «η σύζυγος αναλαμβάνει την αξιολόγηση του υλικού και έπειτα μαζί με τους δύο γιους που έχουν αναλάβει την εκδοτική επιχείρηση προχωρούν στη συγγραφή των άρθρων», συμπληρώνει.

«Δεν θα σταματήσουν να εκδίδονται Καζαμίες», Θ. Μαρούτας

Κατά κανόνα, τα κείμενα γράφονται μέσα σε ένα μήνα, περίπου τόσος χρόνος απαιτείται για τη σελιδοποίηση και οπωσδήποτε στα μέσα του καλοκαιριού οι εκδόσεις διατίθενται προς πώληση. «Υπάρχει σημαντική ζήτηση από το εξωτερικό, από τους ομογενείς, οι οποίοι κάνουν νωρίς μέσα στο έτος τις παραγγελίες τους», σχολιάζει ο κύριος Μουρούτας. Η κορύφωση βέβαια της αγοραστικής κίνησης παρατηρείται στο διάστημα Νοέμβριος-Δεκέμβριος, ενώ σε υψηλά επίπεδα διατηρούνται οι πωλήσεις και τον Ιανουάριο.

Οι δύο εκδότες με τους οποίους μιλήσαμε είχαν την καλοσύνη να μοιραστούν στοιχεία σχετικά με τις πωλήσεις. Όπως σημειώνει ο κύριος Δαρεμάς, το «Σύμπαν» πουλάει κάθε έτος κατά μέσο όρο 40.000 αντίτυπα. Σπεύδει παρόλα αυτά να διευκρινίσει ότι ο αριθμός αυτός δεν προσφέρει σημαντικό κέρδος. «Διατηρούμε την έκδοση του Καζαμία για λόγους παράδοσης και εθίμου. Τα περιθώρια κέρδους είναι πολύ μικρά». Μια ανάλογη εικόνα όσον αφορά τις πωλήσεις δίνει και ο κύριος Μαρούτας: «Οι τρεις εκδόσεις της “Υδρογείου” πωλούν συνολικά 130.00-150.000 αντίτυπα».

Ποιοι αγοράζουν Καζαμία

Το παραπάνω ερώτημα είναι εύκολο να απαντηθεί –οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας. «Είναι σαν να σπας το ρόδι. Σε πολλές οικογένειες το έθιμο είναι ο παππούς ή η γιαγιά να δωρίζει και από έναν  Καζαμία στα εγγόνια», δηλώνει ο Δημήτρης Δαρεμάς. Παρόλα αυτά, υπάρχουν και νεότεροι ηλικιακά αγοραστές, παρά το γεγονός ότι στο μυαλό τους «το ανάγνωσμα του Καζαμία ήταν αρχικά ταυτισμένο με τις ανεδαφικές προβλέψεις», λέει ο κύριος Μαρούτας.  Αυτή, η έστω μικρή, ανανέωση του αναγνωστικού κοινού εξηγεί εν μέρει γιατί εξακολουθούν να εκδίδονται Καζαμίες τη στιγμή που όλο τους το περιεχόμενο είναι εύκολα διαθέσιμο σε κάθε οθόνη μικρότερη ή μεγαλύτερη.

«Όπου υπάρχει Ελληνισμός, υπάρχει Καζαμίας», σχολιάζει ο κύριος Δαρεμάς. «Ο Καζαμίας αντέχει», συνεχίζει, «επειδή είναι κομμάτι της συλλογική μας μνήμης. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό ήταν το πρώτο βιβλίο που διάβασαν ή έπιασαν στα χέρια τους πολλοί άνθρωποι». Αντίστοιχα, ο ιδιοκτήτης των εκδόσεων «Υδρόγειος» είναι βέβαιος πως «δεν θα σταματήσουν να εκδίδονται Καζαμίες καθώς είναι ένα έθιμο ταυτισμένο με το ευχάριστο και εορταστικό κλίμα των ημερών».

Αξίζει πάντως να αναφερθεί ότι και οι συλλέκτες κρατούν ζωντανό το αγοραστικό ενδιαφέρον καθώς αναζητούν παλιότερες εκδόσεις, ειδικά από τις δεκαετίες του ‘60 και του ’70.

Ένας Καζαμίας δεν είναι απλώς ένα google πριν το google. Καθώς διατρέχετε τις σελίδες ενός Καζαμία θα παρουσιαστεί μπροστά σας ένας κόσμος που η πιο ισχυρή του σύνδεση με το σήμερα είναι η χρονολογία που αναγράφεται στο εξώφυλλο της έκδοσης. Είναι ίσως ένας κόσμος που προλάβατε ως παιδί ή, το πιθανότερο, ακούσατε για αυτόν από τις αφηγήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων σας. Ένας κόσμος που η τεχνολογία τον έχει επηρεάσει ελάχιστα, έχει μείνει αλώβητος από την ταχύτητα και την αποσπασματικότητα διάδοσης της πληροφορίας. Ένας κόσμος με πολύτιμα τελετουργικά μέσα από τα οποία συγκροτεί και επαναδιαπραγματεύεται τις ταυτότητες του. Για πολλούς, ένας κόσμος καθησυχαστικός.