Κόσοβο: Ένα αναπάντεχο ταξίδι

Η έλλειψη απευθείας αεροπορικής σύνδεσης ανάμεσα στην Ελλάδα και το Κόσοβο (σ.σ. υπάρχουν πτήσεις μέσω Κωνσταντινούπολης ή Βιέννης) δεν έχει βοηθήσει να γνωριστούμε με τους γείτονες. Κι αν οι Κοσοβάροι αγαπούν και επισκέπτονται την Ελλάδα, οι Έλληνες δύσκολα θα αποφασίσουν ένα ταξίδι αναψυχής στο Κόσοβο, η εκτάση του οποίου δεν ξεπερνάει τα 10.887 τ.χλμ., είναι δηλαδή λίγο μεγαλύτερο από την περιφέρεια Ηπείρου. Για τους περισσότερους από εμάς, παρότι έχουν περάσει 25 χρόνια από τη λήξη του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου, παραμένει μια φτωχή και υποβαθμισμένη γωνιά των Βαλκανίων. Πόσο ισχύει κάτι τέτοιο; Με στραμμένο το βλέμμα στην Ευρώπη, το Κόσοβο έχει Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία με γυναίκα πρόεδρο, έχει ήδη από το 2002 υιοθετήσει (μονομερώς) το ευρώ ως νόμισμα και είναι «δυνάμει υποψήφια χώρα» προς ένταξη στην Ε.Ε.

Ο πληθυσμός του στην πλειονότητά του είναι Αλβανοί (92%), με μειονότητες Σέρβων, Κροατών, Τούρκων και Ρομά. Κι αν ένας πρώτος πληθυσμιακός διαχωρισμός προέρχεται από τις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες, ένας δεύτερος -αλλά πολύ ουσιαστικός- τρόπος να χαρτογραφήσει κανείς τον πληθυσμό του Κοσόβου προκύπτει με βάση τη γενιά. Άλλη νοοτροπία έχουν οι Κοσοβάροι που μεγάλωσαν στην Ενωμένη Γιουγκοσλαβία του Τίτο, άλλη εκείνοι που γεννήθηκαν στη διάρκεια του πολέμου ή μετά το τέλος του. Άλλα τα βιώματα, ο τρόπος σκέψης, η κουλτούρα των μεν, αλλά των δε. Οι διαφορές εμφανίζονται ακόμα και σε επίπεδο επικοινωνίας, με τους μικρότερους να έχουν ως δεύτερη γλώσσα τα αγγλικά και να μη μιλούν λέξη σερβικά, ενώ με τους μεγαλύτερους ισχύει το αντίστροφο. Αν βρεθείς σε κατάστημα με πωλητή ηλικίας άνω των 50 χρόνων, στην πρωτεύουσα Πρίστινα ή οπουδήποτε αλλού, το πιθανότερο είναι να συνεννοηθείς μαζί του με παντομίμα.

Πρίστινα: Η σύγχρονη ταυτότητα της χώρας

Πώς είναι, λοιπόν, να ταξιδεύεις σε αυτή την άγνωστη χώρα; Η απάντηση είναι: εντελώς διαφορετικά από το αναμενόμενο, αρχής γενομένης από την πρωτεύουσα. Η Πρίστινα είναι μια σύγχρονη, ασφαλής, καθαρή και πλήρως δυτικοποιημένη πόλη. Μεγάλο μειονέκτημα της είναι το μόνιμο μποτιλιάρισμα στους δρόμους. Εδώ κι εκεί, ανάμεσα σε άγνωστα ονόματα δρόμων, πιάνει το μάτι σου κάποια πιο αναγνωρίσιμα, όπως είναι η George Bush St., η λεωφόρος Bill Clinton, οι οδοί Garibaldi και Τιράνων, που εκφράζουν τις καλές διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στο Κόσοβο και τις ΗΠΑ, την Ιταλία και φυσικά την Αλβανία. Η πλειονότητα των Κοσοβάρων (93%) ασπάζεται το Ισλάμ, μια θρησκεία που κάνει την εμφάνισή της με ήπιους όμως τρόπους, όπως η φωνή του ιμάμη που ακούγεται νωρίς το πρωί από τα μεγάφωνα του κοντινότερου τζαμιού ή σε κάποιο στέκι κρεατοφαγίας, κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, που δεν μας σέρβιραν αλκοόλ γιατί δεν ενδείκνυται από το Κοράνι. Παρόλα αυτά, οι περισσότερες γυναίκες έχουν δυτική αμφίεση και κυκλοφορούν στους δρόμους χωρίς μαντίλα.

Το παλιότερο κτίριο της Πρίστινας είναι το Çarshi τζαμί (Πέτρινο τζαμί) που θεμελιώθηκε το 1389 και σήμερα αποτελεί σήμα κατατεθέν της Παλιάς Πόλης. Το πιο ιδιαίτερο κτίσμα είναι αυτό που στεγάζει την Εθνική Βιβλιοθήκη, με 99 μικρούς και μεγάλους θόλους. Το αρχαιότερο αντικείμενο της πόλης είναι η «Θεά του Θρόνου», ένα νεολιθικό αγαλματίδιο από τερακότα, του 5700-4500 π.Χ., που ανακαλύφθηκε στην Πρίστινα και εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο. Η πιο περίεργη εικόνα που είδαμε ήταν ένας ηλικιωμένος άντρας που στάθηκε μπροστά μας και ξεκίνησε πρώτα να προσκυνάει κι έπειτα να μιλάει στο άγαλμα του εθνικού ήρωα των αλβανόφωνων, Γκιέργκι Καστριότι (1405-1468), στο κέντρο της Πρίστινας. Και το πιο νόστιμο φαγητό που δοκιμάσαμε ήταν ένας κοκκινιστός πατσάς με σκορδοστούμπι, σε εστιατόριο με κλειστές τις πόρτες και θαμώνες-καπνιστές.

Γαστρονομία: Η διπλωματία της γεύσης

Όπως συμβαίνει συχνά σε αντίστοιχες περιπτώσεις, έτσι και εδώ, όταν τελείωσε ο πόλεμος, η χώρα μπήκε σε τροχιά ανάπτυξης. H οικονομία του Κοσόβου βασίζεται κυρίως στον τριτογενή τομέα. Κι όμως, παρότι η γεωργία, η κτηνοτροφία, η βιοτεχνική παραγωγή λειτουργούν επικουρικά στην εθνική οικονομία, φέρουν μεγάλο συμβολικό βάρος και μπορούν να λειτουργήσουν ως φορείς πολιτιστικής διπλωματίας. Για την ακρίβεια, τόσο το παρελθόν όσο και το μέλλον του Κοσόβου είναι γραμμένα στο DNA των μικρών επιχειρήσεων της περιφέρειας, που λειτουργούν άλλοτε σαν θησαυροφυλάκια μνήμης, άλλοτε σαν αφετηρία για μια νέα τουριστική αφήγηση.

Στον νότο της χώρας, στο τριεθνές Κοσόβου-Αλβανίας-Βόρειας Μακεδονίας, βρίσκεται η περιοχή Γκόρα με τους περισσότερους κατοίκους να ανήκουν στην εθνοτική ομάδα Γκορανί. Ανάμεσά τους και ένα ζευγάρι κτηνοτρόφων, που κρατούν ψηλά την παράδοση της οικοτεχνικής τυροκόμησης. Η Αμάντα και ο Γιάζμιν έχουν 13 αγελάδες ελευθέρας βοσκής. Τον χειμώνα ασχολούνται με τα ζώα και από την άνοιξη μέχρι τα μέσα φθινοπώρου τυροκομούν. Εργάζονται σε ένα κτίσμα που μοιάζει με κονάκι, μια πρόχειρη κατασκευή από τσιμεντόλιθους. Εδώ, σε μία ξυλόσομπα με επιφάνεια μαγειρέματος, βράζουν το γάλα, έπειτα το σουρώνουν, περνούν το τυρί από ένα τουλούμι ή το αφήνουν να ωριμάσει, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε είδους. Παράγουν λευκό τυρί sharri, τυρί urda (ρικότα), γιαούρτι και μια αλοιφή σαν τυροκαυτερή που απλώνουν πάνω σε ψωμί και συνοδεύουν με τσάι. Λάτρης του τυριού (το οποίο θεωρεί δείγμα πολιτισμού, ικανό να σου αποκαλύψει το παρελθόν μιας κοινότητας) και εξαίρετος γνώστης της τοπικής παραγωγής είναι ο Jeton Jagxhiu, που εκτελεί χρέη διερμηνέα και μας βοηθάει να καταλάβουμε την καθημερινότητα αυτού του ζευγαριού στις εσχατιές του Κοσόβου.

Γύρω στα 60 χιλιόμετρα. βόρεια της Gora βρίσκεται το χωριό Krushë e Madhe, ένας τόπος που πλήρωσε βαρύτατο φόρο αίματος στη διάρκεια του πολέμου. Μια γυναίκα που στάθηκε στα πόδια της, παρά τις προσωπικές απώλειες, δίνοντας δύναμη και σε άλλες είναι η Fahrije Hoti. Η ιστορία της δεν είναι απλώς ένα success story – παρότι ανακηρύχθηκε «Ευρωπαία του 2022 για το Κόσοβο» και η ζωή της γυρίστηκε στην πολυβραβευμένη ταινία «Η Βασίλισσα της Κυψέλης» το 2021. Η Fahrije είναι η προσωποποίηση της ανθρώπινης ανάγκης για δημιουργία, που ανακύπτει έπειτα από κάθε μεγάλη καταστροφή. Μετά τις μαζικές σφαγές στην Krushë e Madhe (243 άνδρες δολοφονήθηκαν ή αγνοούνται μέχρι σήμερα), η Fahrije, σε μια προσπάθεια να κρατηθεί στη ζωή, άρχισε να παράγει και να πουλάει μικρές ποσότητες άιβαρ (άλειμμα κόκκινης πιπεριάς). Στην πορεία, συσπείρωσε και τις υπόλοιπες χήρες του χωριού, δημιουργώντας την κουπερατίβα Krusha (τηλ. +383 44 255 096). O συνεταιρισμός μεγάλωσε, τράβηξε το ενδιαφέρον των διεθνών ΜΜΕ και πλέον έχει εξελιχθεί σε κανονικό εργοστάσιο, όπου υπάρχει η δυνατότητα επεξεργασίας 1.500 τόνων λαχανικών ανά σεζόν. Εκτός από άιβαρ παράγουν επίσης διάφορα είδη τουρσιών (πιπεριά, λάχανο, κουνουπίδι, καρότο), με πρώτες ύλες από το Κόσοβο και την Αλβανία. Συχνά, όπως συμβαίνει και στην Ελλάδα, δυσκολεύονται να βρουν εργάτες γης για την καλλιέργεια και τη συγκομιδή των λαχανικών, αφού οι περισσότεροι νέοι δεν θέλουν να ασχοληθούν με τον πρωτογενή τομέα. Αν ταξιδέψετε στο Κόσοβο, αξίζει να επισκεφτείτε από κοντά αυτό τον χώρο, αλλά κυρίως να γνωρίσετε τη Fahrije, μια μοναδική γυναίκα και μια σπουδαία ηγέτιδα που στην κυριολεξία άλλαξε τη μοίρα του χωριού της.

Κρασί και αποστάγματα: παντρεμένα με τον τόπο

Υπάρχουν δύο ακόμα χώροι που συμβάλλουν με τον τρόπο τους στην ανάπτυξη της πολιτιστικής διπλωματίας στη γείτονα χώρα. Ο πρώτος είναι τo ανακαινισμένο, άρτια εξοπλισμένο και τεράστιο σε μέγεθος οινοποιείο Bodrumi i Vjeter στην πόλη Rahovec, η οποία φημίζεται για την οινοπαραγωγή και τους αμπελώνες του. Το οινοποιείο ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1950 και λειτουργούσε υπό κρατικό έλεγχο μέχρι το 2006, οπότε ιδιωτικοποιήθηκε. Παράγει κρασιά από κόκκινες και λευκές, δυτικοευρωπαϊκές και βαλκανικές ποικιλίες (Cabernet Sauvignon, Merlot, Pinot Noir, Vranc, Chardonnay, Riesling), όπως και κάποια αποστάγματα σαν το Brandy Κοσόβου. Η παραγωγή του έχει δυναμική 6,5 εκατομμυρίων λίτρων τον χρόνο και τα κρασιά του εξάγονται σε αρκετές χώρες, από την Αλβανία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Κροατία μέχρι την Ελβετία, τη Νορβηγία και την Ιαπωνία. Είναι ανοιχτό για οινοτουρισμό, με επίσκεψη στους αμπελώνες και γευσιγνωσία. Πέρα από όλα αυτά, κρύβει και πολύ ωραίες ιστορίες, που σχετίζονται με την αρχαιολογία και την πολιτική πορεία του σύγχρονου Κοσόβου. Ζητήστε να μάθετε την ιστορία με τον ελέφαντα, που δίνει το όνομά του στις ετικέτες Elephant (bodrumivjeter.com).

Ο δεύτερος χώρος είναι το αποστακτήριο Vidasus, που αποτελεί τελευταίο σταθμό του ταξιδιού μας, και το οποίο βρίσκεται πλάι σε ένα μικρό ποτάμι, στα σύνορα του Κοσόβου με την Αλβανία. Δημιουργός του είναι ο Ali Alijaj, ένας παθιασμένος αποσταγματοποιός και ένας φιλόξενος άνθρωπος, ο οποίος είχε μεταναστεύσει για ένα διάστημα στη Γερμανία, όμως αποφάσισε να γυρίσει στο Κόσοβο. Η φιγούρα του είναι βουκολική με ξυρισμένο κεφάλι και μακριά γενειάδα και ταιριάζει με τις εικονογραφήσεις στα μπουκάλια των ποτών του, που απεικονίζουν τραγόμορφους άνδρες και γυναίκες-μαινάδες. O Ali, στη μικρή βιοτεχνία του, παράγει τζιν από άρκευθο και άγρια φρούτα, λικέρ βοτάνων από τις Αλβανικές Άλπεις, χειροποίητη βότκα και απόσταγμα από δαμάσκηνα, μεταξύ άλλων. Περάστε από αυτόν τον μικρό χώρο παραγωγής, με τον άμβυκα, το δωμάτιο γευσιγνωσίας, όπου γίνεται η δοκιμή αποσταγμάτων, και το καφενείο όπου μαζεύονται οι ντόπιοι για ρακί, τσιγάρο και κουβέντα. Θα βρεθείτε σε ένα πολύ ιδιαίτερο μέρος, που κρύβει μέσα του, σε ισόποσες δόσεις, την Ευρώπη και τα Βαλκάνια στην καλύτερη εκδοχή τους .

Info

* O πληθυσμός του Κοσόβου, σύμφωνα με την απογραφή του 2024, είναι 1.585.566 άτομα. Πρωτεύουσα είναι η Πρίστινα και ιστορική πρωτεύουσα το Πρίζρεν, η δεύτερη σε πληθυσμό και ίσως ομορφότερη πόλη της χώρας. Η σημαία απεικονίζει τον χάρτη κάτω από έξι αστέρια, που συμβολίζουν τις έξι μεγάλες εθνοτικές ομάδες του Κοσόβου (Αλβανούς, Σέρβους, Βόσνιους, Τούρκους, Ρομά και Gorani).

* Η ανεξαρτησία του Κοσόβου αναγνωρίζεται από 117 κράτη-μέλη από τα 193 που αποτελούν τα Ηνωμένα Έθνη, ανάμεσά τους είναι οι ΗΠΑ, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Τουρκία, κράτη του αραβικού κόσμου (Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ), το Ισραήλ, η Ιαπωνία κ.λπ. Οι μεγάλες δυνάμεις της Ανατολής (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) και χώρες όπως η Ισπανία, η Ελλάδα, η Κύπρος, δεν αναγνωρίζουν το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος.

* Ο πόλεμος του Κοσόβου έλαβε χώρα μεταξύ 28/2/1998-11/6/1999 ανάμεσα στις γιουγκοσλαβικές δυνάμεις με επικεφαλής τη Σερβία και τον αλβανικό UCK (Ουτσεκά). Έληξε έπειτα από επέμβαση του ΝΑΤΟ.