Πώς η Ελλάδα μπορεί να γίνει η νέα δύναμη της Ρομποτικής;

Ο αχανής χώρος του φαραωνικού μα και κάπως απαρχαιωμένου εκθεσιακού κέντρου της Σμύρνης, του Fuar Izmir, έχει γεμίσει από εκατοντάδες ρομποτάκια, χιλιάδες μαθητές και εκατομμύρια πλαστικά τουβλάκια. Για τρεις μέρες πραγματοποιήθηκε εκεί η Παγκόσμια Ολυμπιάδα Ρομποτικής, η οποία φέτος συμπλήρωσε 20 χρόνια ζωής και διοργανώνεται από την Ένωση Παγκόσμιας Ολυμπιάδας Ρομποτικής (WRO Association), τον υπερεθνικό ανεξάρτητο φορέα που έχει τη ευθύνη για τον θεσμό.

Στην κεντρική είσοδο, η γιγαντιαία αφίσα του Κεμάλ Ατατούρκ, απόλυτα εναρμονισμένη όχι μόνο με τον όγκο του οικοδομήματος αλλά και με την πρόθεση για τη δήλωση ενός απροσδιόριστου μεγαλείου, δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα αντίστιξη: κάτω από το βλέμμα του Κεμάλ, το οποίο υποτίθεται ότι είναι προσηλωμένο στο μέλλον, μα στην πραγματικότητα συγκροτεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές, δημοφιλείς και μπανάλ εκφάνσεις του τουρκικού εθνικισμού, οι διαγωνιζόμενες αποστολές, προερχόμενες από περισσότερες από 170 χώρες, κατόρθωσαν πράγματι να χωρέσουν το μέλλον σε ελάχιστο χώρο (φυσικό ή ψηφιακό): σε ρομποτάκια και σε πολύχρωμα blocks γλωσσών προγραμματισμού.

Η όλη ατμόσφαιρα θυμίζει αθλητικούς αγώνες. Καθώς διασχίζεις το χώρο θα πέσεις πάνω σε μέλη αποστολών τα οποία κυκλοφορούν με τις στολές και τις σημαίες της χώρας που εκπροσωπούν, ενώ αν παρατηρήσεις τους διαγωνιζόμενους δεν γίνεται να μην αντιληφθείς ότι ένα πέπλο άγχους χωρίζει εκείνους από εσένα. Μόλις το σηκώσουν, τα χαμογελαστά τους πρόσωπα αλλάζουν, καθώς η προετοιμασία για τις παρουσιάσεις είναι πυρετώδης και πάντα θα υπάρχουν λεπτομέρειες, τις οποίες θα πρέπει να φροντίσουν μέχρι και το τελευταίο δευτερόλεπτο. Δεν είναι όμως μόνο το άγχος. Υπάρχει χαρά, ανακούφιση, αλλά και εντάσεις ή απογοήτευση –κάθε ομάδα ζει το δικό της «δράμα» και πολλές φορές αρκεί ένα τεχνικό λάθος ή μια πετυχημένη έμπνευση της στιγμής για να δώσει ένα αναπάντεχο twist σε αυτές τις συναρπαστικές ιστορίες μαθητικής καινοτομίας. Στο επίκεντρο τους βρίσκονται φυσικά τα ίδια τα παιδιά, τα οποία μαθαίνουν τις αρχές της μηχανικής και του προγραμματισμού και εξοικειώνονται με τη μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας όχι μόνο «παίζοντας», αλλά δημιουργώντας συγκροτημένα και ολοκληρωμένα πρότζεκτ που αποσκοπούν στη βελτίωση των κοινωνιών μας.

Το φετινό θέμα της Ολυμπιάδας ήταν «Σύμμαχοι της Γης», επομένως πολλές συμμετοχές σχετίζονταν με την κλιματική κρίση, τη βιωσιμότητα και τις πράσινες πρακτικές. Η Ελλάδα συμμετείχε με 6 ομάδες σε τρεις (από τις συνολικά τέσσερις) διαγωνιστικές κατηγορίες, σημειώνοντας σημαντικές διακρίσεις. Η χώρα μας ήταν η πρώτη από την Ευρώπη που πήρε μέρος στην Παγκόσμια Ολυμπιάδα Ρομποτικής το 2008 χάρη στις προσπάθειες και το όραμα του WRO Hellas και μετρά ήδη 10 μετάλλια. Μάλιστα, εδώ και μια δεκαετία η COSMOTE, ως στρατηγικός συνεργάτης του WRO Hellas, στηρίζει έμπρακτα αυτή την πρωτοβουλία και παράλληλα ενισχύει και προωθεί στις μαθητικές κοινότητες τη σημασία του STEM Education μέσα από πολύπλευρες δράσεις, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση μιας νέας γενιάς ταλαντούχων επιστημόνων και μηχανικών.

Συνοψίζοντας την αξία της εκπαίδευσης STEM, ο Ιωάννης Σομαλακίδης, πρόεδρος του WRO Hellas, εξηγεί στο ΒΗΜΑ ότι «πρόκειται για μια εκπαιδευτική προσέγγιση που είναι κατ’ εξοχήν ανθρωποκεντρική». Αρχικά είναι αναπόφευκτο η προσοχή κάποιου να εστιάσει στα ρομπότ, ωστόσο, κατά τον ίδιο, το σημαντικότερο είναι «η γνώση που παράγεται και πώς αυτή τίθεται στην υπηρεσία του ανθρώπου».

Οι επιστήμονες του αύριο

Δεν χρειάστηκαν παρά λίγα λεπτά και μια σύντομη βόλτα στα ελληνικά περίπτερα της κατηγορίας Future Innovators Γυμνασίου και Λυκείου για να αντιληφθούμε με ποιον τρόπο τα παραπάνω λόγια μετουσιώνονται σε βιωμένη εμπειρία. Τρεις έφηβες μαθήτριες από το 1ο Πειραματικό Λύκειο Νέας Ιωνίας Βόλου αποσυναρμολογούν μέρος της αυτοσχέδιας και πρωτότυπης πίστας που έχουν κατασκευάσει για να επιδιορθώσουν ένα τεχνικό πρόβλημα της τελευταίας στιγμής. Σε λίγη ώρα, όταν και θα περάσουν οι κριτές θα πρέπει να λειτουργούν όλα άψογα. Η ομάδα τους λέγεται REM (Robot Ex Machina) και πρόκειται να παρουσιάσει ένα ρομπότ, το οποίο μπορεί να προσεγγίζει άμεσα περιοχές που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές και να εντοπίζει επιζώντες στις κρίσιμες πρώτες ώρες.

H ομάδα των REM προτοιμάζει φροντίζει για τις τελευταίες λεπτομέρειες της παρουσίασης του πρότζεκτ της.

Στο περιθώριο αυτής της μικρής κρίσης, μιλήσαμε με την Ιωάννα Τσολάκη, μαθήτρια της Α’ Λυκείου. «Το άγχος και οι εντάσεις είναι μέσα στο πρόγραμμα, όμως ξέρουμε πλέον πώς να το αντιμετωπίζουμε», σχολιάζει. Η ιδέα για το συγκεκριμένο ρομπότ γεννήθηκε από τις καταστροφικές πλημμύρες Ντάνιελ που έπληξαν τη Θεσσαλία το 2023, καθώς και από τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι το 2018. «Για τη συμμετοχή μας στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό εργαζόμασταν επί ένα μήνα περίπου 6 ώρες την εβδομάδα. Ωστόσο, ο βαθμός αφοσίωσης ήταν πολύ μεγαλύτερος για να έρθουμε εδώ. Δουλέψαμε πάρα πολύ μέσα στο καλοκαίρι, τόσο ομαδικά όσο και η κάθε μία μόνη της», εξηγεί η 16χρονη μαθήτρια που ιδανικά θα ήθελε η ιδέα που έχει αναπτύξει η ομάδα της να αξιοποιηθεί και να αναπτυχθεί. Όσο για τις προσωπικές της φιλοδοξίες θα ήθελε σε δύο χρόνια που θα ολοκληρώσει το σχολείο να περάσει σε κάποιο πανεπιστημιακό τμήμα Πληροφορικής. Η ίδια άλλωστε ασχολείται ήδη από το Δημοτικό με την ρομποτική.

Εντελώς διαφορετικό υπόβαθρο έχει η Ειρήνη Πατεστή που είναι μέλος της ομάδας BotanIQ από το σχολείο «Εκπαιδευτική Αναγέννηση». «Θέλω να περάσω στη Νομική, όμως αυτός ο στόχος δεν είναι ασύμβατος με την αγάπη μου για τη ρομποτική», αναφέρει στο ΒΗΜΑ, και προσθέτει ότι μέσα από το STEM «καλλιεργώ δεξιότητες οι οποίες με βοηθούν να αναπτύξω μια πιο σφαιρική και ολοκληρωμένη ματιά τόσο για τη μάθηση όσο και για τον κόσμο».

Η ομάδα των BotanIQ η οποία διακρίθηκε με την 6η θέση στην κατηγορία Future Innovators.

Οι BotanIQ παρουσίασαν ένα από τα project που κέντρισαν την προσοχή στο φετινό διαγωνισμό και κατέλαβε την 6^η θέση στην κατηγορία Future Innovators στις ηλικίες 12-15. Κατασκεύασαν και προγραμμάτισαν ένα ρομποτικό σύστημα, το οποίο αφού αναλύσει δείγμα εδάφους από ένα χωράφι, προτείνει με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης τις ιδανικές καλλιέργειες, ενώ διαθέτει επίσης ένα αυτόματο σύστημα φύτευσης και φροντίδας, προάγοντας τη βιώσιμη γεωργία.

Αργυρό μετάλλιο στο ρομποτικό τένις

Η μεγαλύτερη διάκριση της ελληνικής αποστολής ήρθε στην κατηγορία Robosports από την ομάδα Bitlab από την Καλαμάτα, η οποία κατέκτησε τη δεύτερη θέση και το αργυρό μετάλλιο, επιτυχία που εξασφάλισε στα τρία μέλη της ομάδας, τον Γιάννη Λημνιό, τον Ηλία Πετρόπουλο και τον Παναγιώτη Κονταξή, την εισαγωγή άνευ εξετάσεων σε πανεπιστημιακό τμήμα που συνδέεται με την εκπαίδευση STEM, όπως είναι τα τμήματα Πληροφορικής, Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, Φυσικής κ.α.

Η ομάδα Bitalab κατέκτησε το αργυρό μετάλλιο στην κατηγορία Robosports.

Όπως σημειώνει ο προπονητής της ομάδας, Λεωνίδας Φίλος, «τα παιδιά δουλεύουν μαζί δύο χρόνια πάνω στο συγκεκριμένο ρομπότ και έχουν αφιερώσει πολλές ώρες τόσο για το γράψιμο του κώδικά όσο και για την κατασκευή του και αυτή η επιτυχία είναι το επιστέγασμα αυτής της προσπάθειας». Η αλήθεια είναι ότι οι διακρίσεις στους αγώνες ρομποτικής επιβεβαιώνουν αυτό που οι περισσότεροι γονείς διαπιστώνουν καθημερινά: η ρομποτική ιεραρχείται όλο και πιο ψηλά ανάμεσα στις εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών, κάτι άλλωστε που αποδεικνύεται τόσο από τις ολοένα και περισσότερες ομάδες ρομποτικής που δημιουργούνται εντός των σχολικών μονάδων όσο και από την συνεχή άνθιση ιδιωτικών εκπαιδευτικών κέντρων ρομποτικής και STEM Education.

STEM: Μια πρόταση ενάντια στη βαθμοθηρία

Από την πλευρά του ωστόσο ο κύριος Σομαλακίδης σημειώνει ότι παρά την εγνωσμένη απήχηση του STEM στις εκπαιδευτικές κοινότητες όλων των βαθμίδων, η Ελλάδα, αλλά και η Ε.Ε. συνολικά, υστερούν σημαντικά στην οργανωμένη και στοχευμένη προώθηση και εδραίωση της συγκεκριμένης προσέγγισης στις σχολικές μονάδες. «Στον πανελλήνιο διαγωνισμό έχουμε πάνω από 1.300 συμμετοχές, οι οποίες έχουν προκύψει από προεπιλογή σε επίπεδο περιφέρειας. Η γεωγραφική εκπροσώπηση είναι ευρύτατη, από κάθε γωνιά της Ελλάδας», υπογραμμίζει. Κάτι που είναι εμφανές και στις ελληνικές συμμετοχές στο WRO: Δύο από την Αττική (BotanIQ και Robovision), μία από τη Θεσσαλονίκη (Earphone), μία από τη Λάρισα (Yellowsquad), μία από τον Βόλο (REM) και μία από την Καλαμάτα (Bitlab).

Παρόλα αυτά, το STEM «δεν βρίσκει το χώρο που του αναλογεί μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, διότι οι αρχές του κινούνται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από εκείνες του εκπαιδευτικού μας συστήματος, το οποίο έχει αναγάγει ως μέτρο επιτυχίας την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο», καταλήγει.

«Η αλήθεια είναι ότι η συμμετοχή μας στο WRO έγινε σε βάρος της προετοιμασίας μας για τις Πανελλαδικές εξετάσεις», δηλώνει ο Γιώργος Τριανταφυλλίδης, μαθητής της Τρίτης Λυκείου και μέλος των Earphones, της ομάδας που εκπροσώπησε την Ελλάδα στην κατηγορία Robomission Λυκείου και συγκροτήθηκε από μαθητές του Αρσακείου Θεσσαλονίκης και του Πειραματικού Λυκείου ΠΑΜΑΚ.  «Δουλεύουμε δύο χρόνια μαζί. Όμως μια τέτοια διοργάνωση είναι πολύ απαιτητική και προκειμένου να είμαστε έτοιμοι χρειάστηκε να αφιερώσουμε πολύ χρόνο στη διάρκεια των καλοκαιρινών μας διακοπών, την εποχή δηλαδή που οι μαθητές έχουν ξεκινήσει το διάβασμα για τις εξετάσεις». Το πρότζεκτ των Earphones χρειάστηκε συνολικά 1.200 ώρες για να ολοκληρωθεί. Από αυτές, οι 400 ώρες απαιτήθηκαν για την κατασκευή του ρομπότ και οι 800 για τη συγγραφή του κώδικά.

Σε πόση «ύλη εξετάσεων»  ή σε πόσες σελίδες προς αποστήθιση να αντιστοιχούν αυτές οι ώρες; Τι σημαίνει για ένα μαθητή ή μαθήτρια Γ Λυκείου να πιάνει στα χέρια του τον Ιούνιο τα θέματα των Πανελλαδικών και να σκέφτεται ότι, πάρα την προσπάθεια και την πίεση όλης της χρονιάς, θα μπορούσε να είχε κοιτάξει κάτι λίγο καλύτερα αντί να είχε αφιερωθεί σε μια δραστηριότητα από την οποία αποκόμισε γνώση και εμπειρία που είναι μένουν χωρίς αντίκρισμα στους 9 μήνες του σχολικού έτους; Η Ρομποτική χρόνο με το χρόνο εδραιώνεται μέσα στην επίσημη εκπαιδευτική διαδικασία, παρά τις ελλείψεις και τα όποια προβλήματα. Οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό, προκύπτουν αβίαστα καθώς συνομιλούμε με όλα τα παιδιά που εκπροσώπησαν τη χώρα μας στην Ολυμπιάδα Ρομποτικής, και ειδικά με όσα φοιτούν στο Λύκειο: ευρύτητα της σκέψης, ωριμότητά και την κριτική αντίληψη – ατομικά χαρακτηριστικά που αφενός δεν καλλιεργούνται συστηματικά στις σχολικές αίθουσες και αφετέρου δεν έχουν θέση στις απαντήσεις με τις οποίες γεμίζουν οι γραμμές των τετραδίων απαντήσεων στις Πανελλαδικές.

Οι Yellowsquad από τη Λάρισα πραγματοποιούν τις τελευταίες ρυθμίσεις στο ρομπότ τους πριν διαγωνιστούν στην κατηγορία Robomission.

Κάπως πιο χαλαροί, αφού δεν έχουν το βάρος των εξετάσεων, αλλά όχι λιγότερο δημιουργικοί ήταν τα μέλη της ομάδας Yellowsquad από τη Λάρισα. Εκπροσώπησαν τη χώρα μας στην κατηγορία Robomission Γυμνασίου και παρουσίασαν ένα ρομποτικό σύστημα για τη δημιουργία πάρκων, πράσινων ταρατσών και την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Τα παιδιά μαθαίνουν να μαθαίνουν

Είναι αυτονόητο ότι καμία ομάδα σε οποιαδήποτε κατηγορία δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς την καθοδήγηση ενός προπονητή. Οι Earphones είχαν τον Φοίβο Φιλιππίδη, έναν 23χρονο φοιτητή στο τμήμα Μηχανολόγων-Μηχανικών στο ΑΠΘ, ο οποίος ως μαθητής κατέβαινε και εκείνος σε αγώνες ρομποτικής. «Με τα παιδιά γνωρίστηκα στο πλαίσιο του εργαστηρίου ρομποτικής του Αρσακείου Θεσσαλονίκης. Ήμουν ο προπονητής τους κι εκεί». Οι αρμοδιότητες ενός προπονητή στις ομάδες ρομποτικής είναι κατά βάση οργανωτικές και συμβουλευτικές. «Οφείλω να προνοώ για τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν τα παιδιά στο προτζεκτ. Άλλοτε οι δυσκολίες αυτές είναι βιβλιογραφικές και ερευνητικές και άλλοτε καθαρά πρακτικές, διότι τα προγράμματα όλων και ειδικά των παιδιών είναι πολύ επιβαρυμένα και χρειάζεται καλός συντονισμός».

Σύμφωνα με τον ίδιο, ωστόσο, το πιο κρίσιμο στοιχείο για να επιτύχει μια ομάδα δεν είναι τόσο η κλίση στις θετικές ή τεχνολογικές επιστήμες όσο η καλή χημεία ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας. «Δεν θα πρέπει να αποθαρρύνονται οι μαθητές που έχουν έφεση στις ανθρωπιστικές σπουδές. Όλοι μπορούν να πάρουν μέρος σε μια ομάδα ρομποτικής, διότι είναι πολλές και διαφορετικές οι αρμοδιότητες και οι ευθύνες που αναλογούν σε κάθε μέλος της», υπογραμμίζει. «Το σημαντικό είναι οι μαθητές να έχουν διάθεση να μαθαίνουν και αυτό είναι κάτι που καλλιεργείται μέσω του STEM», επισημαίνει ο κύριος Φιλιππίδης.

«Για κάθε ενεργό πολίτη το STEM είναι απαραίτητο», θα προσθέσει ο κύριος Σομαλακίδης. Για τον πρόεδρο του WRO Hellas μέσα από αυτή την εκπαιδευτική προσέγγιση τα παιδιά αποκτούν αξίες, αρχές και δεξιότητες που είναι απαραίτητες για το καλό του πλανήτη.

Αυτή τη στιγμή, ξεχωρίζουν στο STEM οι χώρες της Ασίας –κάτι που προκύπτει και με μια απλή ματιά στους πίνακες της τελικής κατάταξης σε όλες τις κατηγορίες της Παγκόσμιας Ολυμπιάδας Ρομποτικής- ενώ το ολοένα και χαμηλότερο κόστος για τον προγραμματισμό και την κατασκευή ρομποτικών συστημάτων καθιστά ακόμα πιο προσιτή την ενασχόληση μαθητών από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η Ελλάδα πρωταγωνιστεί στην Ευρώπη και υπολογίζεται ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις του WRO με 10 μετάλλια από το 2008.

Η κληρονομία και το μέλλον

Η συνέχειας της ερευνητικής γνώσης και της κληρονομιάς της τεχνογνωσίας είναι στόχοι που απαιτούν τη συνδρομή της Πολιτείας αλλά και οργανισμών που αναγνωρίζουν έμπρακτα την αξία της καινοτομίας. Κομμάτι αυτής της παράδοσης, πέρα από τους διαγωνισμούς και τις δράσεις, είναι οι πρώτες ταινίες στην Ελλάδα με θέμα την εκπαιδευτική ρομποτική, Robogirl (5,4 εκατ. views) και The Real Robokids (2.2 εκατ. views) τις οποίες δημιούργησε η COSMOTE με την σύμπραξη του WRO Hellas.  . Μέσα από τις ταινίες έγινε περισσότερο γνωστή η εκπαιδευτική ρομποτική και σημειώθηκε σημαντική αύξηση συμμετοχών στους πανελλήνιους διαγωνισμούς, γεγονός που αποδεικνύεται από το ότι σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες του διαγωνισμού, ανεξαρτήτως ηλικίας, αναφέρθηκαν σε αυτές, καθώς και στο βαθμό που τους παρότρυνε να ασχοληθούν με τη ρομποτική.

Η μικρότερη ηλικιακά ομάδα που εκπροσώπησε τη χώρα μας ήταν η ομάδα Robovision,. αποτελούμενη από μαθητές της Έκτης Δημοτικού.

Παράλληλα, είναι εξίσου σημαντικό να εμπλέκονται στους διαγωνισμούς όλο και μικρότερες ηλικιακά ομάδες. Οι «βενιαμίν» της φετινής Παγκόσμιας Ολυμπιάδας Ρομποτικής ήταν η ομάδα Robovision από τον Κορυδαλλό, η οποία διαγωνίστηκε στην κατηγορία Robomission Δημοτικού κατακτώντας την 15^η θέση στην παγκόσμια κατάταξη και 3^η στην Ευρώπη. Η ομάδα απαρτίστηκε από δύο μαθήτριες και έναν μαθητή της έκτης Δημοτικού. Όλοι τους ξεκίνησαν να ασχολούνται με την ρομποτική από τριών ετών και αυτή είναι η πρώτη τους συμμετοχή στο WRO την οποία απολαμβάνουν στο έπακρο.

Συνοπτικά οι διακρίσεις της ελληνικής αποστολής ήταν οι εξής:

Bitlab (Robosports Λυκείου) – 2^η θέση στη γενική κατάταξη, 1^η θέση πανευρωπαϊκά.

BotanIQ (Future Innovators Γυμνασίου) – 6^η θέση στη γενική κατάταξη, 1^η θέση πανευρωπαϊκά.

Robovision (Robomission Δημοτικού) – 15^η θέση στη γενική κατάταξη, 3^η πανευρωπαϊκά.

Earphones (Robomission Λυκείου) – 25 θέση στη γενική κατάταξη, 4^η θέση πανευρωπαϊκά.

REM (Future Innovators Λυκείου) – 42^η θέση στη γενική κατάταξη, 8^η θέση πανευρωπαϊκά.

Yellow Squad (Robomission Γυμνασίου) – 53^η θέση στη γενική κατάταξη, 12^η πανευρωπαϊκά.