Ήταν 13 Ιανουαρίου του 1859, όταν γεννήθηκε στην Πάτρα ένας από τους θεμελιώδεις βράχους των ελληνικών γραμμάτων, ο ποιητής Κωστής Παλαμάς.
Η προσωπική ζωή του σπουδαίου λογοτέχνη έμεινε, λίγο έως πολύ, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Παντρεύτηκε τη Μαρία Βάλβη, με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά: τη Ναυσικά, τον Λέανδρο και τον Άλκη, ο οποίος όμως απεβίωσε σε ηλικία μόλις 4 ετών ύστερα από ασθένεια.
Για τον γιο του Άλκη, ο συντετριμμένος Κωστής Παλαμάς έγραψε το ποίημα «Τάφος».
Μήτε μὲ τὸ σίδερο,
Μήτε μὲ τὸ χρυσάφι,
Μήτε μὲ τὰ χρώματα
Ποὺ σπέρνουν οἱ ζωγράφοι
Μήτε μὲ τὰ μάρμαρα
Τὰ τεχνοσκαλισμένα·
Τὸ σπιτάκι σου ἔπλασα
Παντοτινὸ γιὰ σένα
Μόνο μὲ τοῦ πνεύματος
Τὰ μάγια! Σοῦ τὸ ὑψώνω
Σ᾿ ἕνα τόπον ἄϋλον,
Ἀπείραχτο ἀπ᾿ τὸ χρόνο.
Μ᾿ ὅλα μου τὰ δάκρυα
Καὶ μὲ τὸ αἷμα μου ὅλο
Τοῦ ἔχτισα τὰ θέμελα,
Τοῦ σκέπασα τὸ θόλο
Κι ἂ φοβᾶσαι, ἀγάπη μου,
Νὰ μένῃς μοναχό σου,
Κάλεσε καὶ κράτησε
Μέσα στ᾿ ἀρχοντικό σου
Ὅλα τὰ ἐρωτόπλαστα
Καθὼς ἐσὺ βλάσταρια
Π᾿ ἄνθισαν κι ἀπόσβυσαν,
Μιᾶς χρυσαυγῆς καμάρια!
Ο Κωστής Παλαμάς πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου 1943, σε ηλικία 84 ετών. Η σύζυγός του, Μαρία Βάλβη είχε φύγει από τη ζωή, μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα.
Η νεαρή Λιλή
Πάντως, λίγο πριν κλείσει τα 60 του χρόνια, μια νεαρή γυναίκα είχε αποκτήσει ιδιαίτερη θέση στην καρδιά του σπουδαίου ποιητή. Ήταν η μαθήτριά του και ποιήτρια, Λιλή Πατρικίου, μετέπειτα Ιακωβίδου, με την οποία διατηρούσε πολυετή αλληλογραφία.
Γράφουν η Μανουέλα Μαθιουδάκη και ο «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της 9ης Ιανουαρίου 1986:
«Βαθιά φυλαγμένα στο συρτάρι της, σχεδόν ζηλότυπα κράταγε, εβδομήντα ολόκληρα χρόνια, τα γράμματα, που της έστελνε ο Κωστής Παλαμάς. Ευλαβικά τακτοποιημένα, μέσα σε λευκούς φακέλους.
»Ατσαλάκωτα. Δεμένα σε τρία πακετάκια, με λευκή κορδέλα. Κι ένα πρωινό του 1968, η Λιλή Ιακωβίδη, κοντά πια στο τέλος της ζωής της, εξέφρασε την επιθυμία της στον Ηλία Βενέζη, να παραδοθούν τα γράμματα αυτά στο Ίδρυμα Κωστή Παλαμά. Με έναν όρο: Να δημοσιευθούν μετά το θάνατό της.
»“Τη θυμάμαι”, λέει ο Δημήτρης Συναδινός, από τα ιδρυτικά μέλη του Ιδρύματος, “που μου ΄φερε τα γράμματα δακρυσμένη. Γιατί ήταν μια αφάνταστα λεπτή ψυχή, είχε ένα συναισθηματισμό πέρα από τον συνηθισμένο. Ήταν η ποιήτρια, που ανέβαινε πάνω από τα στενά όρια της πραγματικότητας, και ταξίδευε στις σφαίρες, που ανεβαίνουν οι ποιητές, σφαίρες, που προσδιορίζουν τους δρόμους της καλύτερης ζωής, που προσπαθούμε να πιάνουμε…”
»Και να, τώρα, που τα 189 γράμματα του μεγάλου ποιητή προς τη Λιλή Ιακωβίδη, μαζί με 24 ποιήματα, ξαναγύρισαν στον τόπο όπου γράφτηκαν: Στην οδό Ασκληπίου 3. Εκεί ήταν το σπίτι του Παλαμά. Εκεί είναι σήμερα μια πολυκατοικία και σε κάποιον όροφό της, στεγάζεται το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά.
»Η Λιλή Ιακωβίδη, κράτησε για τον εαυτό της, ως το θάνατό της το περιεχόμενο των γραμμάτων του Παλαμά. Τα έκρυψε ακόμα και από την αγαπημένη της κόρη, την Φραντζέσκα Ιακωβίδη, που γνώριζε την ύπαρξή τους, αλλά, κάθε φορά, που ρωτούσε για το περιεχόμενο, ερχόταν αντιμέτωπη με την εξωπραγματική σεμνότητα της μητέρας της. Και τη σιωπή της.
Η γνωριμία
«Μαθήτρια, η Λιλή Πατρικίου, πήρε τα πρώτα της ποιήματα και τράβηξε για το σπίτι του Παλαμά. Εκείνος, ήταν πια καθιερωμένος. Μεγάλος. Είχε ήδη γράψει τον “Δωδεκάλογο του Γύφτου», την “Ασάλευτη ζωή”, τη “Φλογέρα του Βασιλιά”.
»Δεν του χτύπησε καν το κουδούνι. Δείλιασε κι έφυγε. Ξαναγύρισε, όμως, μιαν άλλη μέρα, ο ποιητής τη δέχτηκε κι από τότε άρχισε αυτή η φιλία, που άντεξε ως το θάνατο του Παλαμά.
»Η αλληλογραφία τους κράτησε 22 ολόκληρα χρόνια, από το 1916 ως το 1938. Και φαίνεται πως άρχισε, όταν η Λιλή έφυγε από την Αθήνα, για να διοριστεί δασκάλα στην Αιδηψό.
»Δέκα εννιά χρονών Εκείνη, πενήντα επτά Εκείνος. Και ο ποιητής να της γράφει έξι η ώρα το πρωί, Απρίλη μήνα:
“Πρωί, πάλι. Ένας ήλιος ποθητότερος, ύστερα από τη χτεσινή νεροποντή, καταφιλεί την Αθήνα. Τα ίδια πουλιά μού κελαϊδούν και τα ίδια τα δέντρα, αγνάντια απ’ το παράθυρό μου, με χαιρετούνε σιγοσειώντας μου τα φυλλαράκια τους.
(…)
“Ήθελα ένα κάποιο άλλο, αλλιώτικο πρωί να μου φέγγει, με άλλον ήλιον, άλλους κελαϊδισμούς και άλλα πρασινίσματα, για να ανταποκρίνεται αρμονικά με τον κόσμο, που με γιομίζει μέσα μου από χτες, που μου έδωκες εμπνευσμένο, γραμμένο, εκτελεσμένο, χυμένο, παιγμένο από τα πλαστικά σου χέρια, στη χρυσόχορφη, στην πολύηχη, την απαλότατη και γλυκύτατη άρπα του χαρτιού σου, το άσμα ασμάτων της αγάπης σου, το άσμα ασμάτων ενός αγγέλου!
…Και θα σου πως κάτι τι απίστευτο, κάτι τι που θα σε ξαφνήσει, που μπορεί και να με κάνει ύποπτο μιας υπερβολής, κάτι τι που μαζί με συνταράζει και με ευφραίνει:
Ο ασπρισμένος εγώ, αισθάνομαι πρώτη φορά το χέρι της αγάπης να απλώνεται επάνω μου τόσο απαλά και τόσο ουρανόσταλτα χαϊδευτικό!…”
“To θάμα της αγάπης μας!”
»Και σ’ ένα γράμμα μεταγενέστερο:
“Το θάμα της αγάπης μας! Αυτό είναι. Πώς τον είπες τον μεγάλο λόγο, Αγάπη μου! Δεν είναι να πιστέψουμε στο θάμα; Δεν μας αγκαλιάζει, δεν μας ευωδιάζει, δεν μας θαμπώνει ένας αέρας θαυματουργός;
“Πώς αλλιώτικα θα εξηγήσουμε την έλξη που μας τραβά τον ένα προς τον άλλο; Τη χειμωνιασμένη μου ζωή με την ανθισμένη σου νιότη; Πώς είναι δυνατό να συνταιριάζουν έτσι τα αταίριαστα;
“Πού πάμε; Σε ποιο σκοπό; Σε ποιο τέλος; Σε κανένα σκοπό, σε κανένα τέλος. Σκοπός και τέλος η αγάπη μας…”»
Ωστόσο, σύμφωνα τουλάχιστον με τον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ», το ξεκάθαρα αυτό ερωτικό ύφος «δεν είναι παρά το ποιητικό ξέσπασμα του Παλαμά και ο θαυμασμός του μαζί για τη νεαρή ποιήτρια Λιλή Πατρικίου, που το μεγάλο ταλέντο της έχει ήδη διαγνώσει ο δάσκαλος.
»Το ίδιο άλλωστε, έχουν και τα γράμματά του στη Ραχήλ, στη Λιλή Ζηρίνη, στη Στέλλα Διαλέτη. Το ίδιο ύφος βρίσκουμε και στα μικρά ποιήματα, που έγραφε, στα λευκώματα νεαρών κοριτσιών, που σύχναζαν στα φιλολογικά σαλόνια της εποχής.
»Ειδικά με τις νεαρές μαθήτριές του, ένιωθε μια “camaraderie amoureuse”, θα πει ο Δημήτρης Συναδινός. Μια ερωτική οικειότητα».
