Στον υπαίθριο χώρο του φημισμένου Θεάτρου Λα Φενίτσε (Teatro La Fenice) στη Βενετία, που αποτέλεσε καθοριστικό σταθμό στη λαμπρή καριέρα της Μαρία Κάλλας, στέκεται επιβλητικό από τα τέλη του 2024, ένα νέο γλυπτό με τη μορφή της από καθαρό ατσάλι. Το έργο τέχνης αποτελεί μια υπενθύμιση της κληρονομιάς της στον παγκόσμιο πολιτισμό σε μια περίοδο – μετά τις πολλές εκδηλώσεις εορτασμού των 100 χρόνων από τη γέννησή της – που η Ελληνίδα σοπράνο είναι διαρκώς στην επικαιρότητα, όπως πιστοποιεί και η πρόσφατη βιογραφία «Maria» με την Αντζελίνα Τζολί.
Η νέα Κάλλας αποκαλύφθηκε στην Ιταλία στις 21 Δεκεμβρίου και έχει ύψος 2,5 μέτρα και βάρος μισό τόνο. Η μορφή της κορυφαίας ντίβας της όπερας τονίζεται από το μπλε της ελληνικής σημαίας που φέρει πάνω της καθώς και από το μορφοποιημένο ηχώγραμμα από την άρια «Casta Diva» της όπερας «Νόρμα» του Μπελίνι, που κρατά ως σύμβολο προσφοράς στο χέρι της καρδιάς της.
Η Κάλλας πέρα από τα όρια του χρόνου
«Χρησιμοποίησα ως υλικό το καθαρό ατσάλι για τη δημιουργία του έργου, γιατί ήθελα να έχει διαχρονικότητα και να είναι αναλλοίωτο στον χρόνο. Το ατσάλι ως υλικό δεν οξειδώνεται, δεν είναι όπως ο μπρούντζος ή άλλα υλικά που με το πέρασμα του χρόνου οξειδώνονται.
«Για μένα η Κάλλας ήταν μια ατσάλινη προσωπικότητα, με ατσάλινη θέληση και πειθαρχία χάρη στην οποία έφτασε στην κορυφή της τέχνης της.»
Επέλεξα αυτό το υλικό καθώς ταιριάζει στην προσωπικότητα της Μαρία Κάλλας. Για μένα η Κάλλας ήταν μια ατσάλινη προσωπικότητα, με ατσάλινη θέληση και πειθαρχία χάρη στην οποία έφτασε στην κορυφή της τέχνης της. Είχε μία φοβερή παιδεία πίσω της, που τη χρωστάει στην μητέρα της – παρά την σύγκρουση μαζί της, όπως ξέρουμε – που την έβαλε σε έναν εκπαιδευτικό δρόμο, ο οποίος της έδωσε τα εφόδια για να ανέβει ψηλά.»
Με αυτά τα λόγια ο καλλιτέχνης που φιλοτέχνησε το γλυπτό της Κάλλας στη Βενετία, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον διεθνή εικαστικό Νίκο Φλώρο, εξηγεί στο ΒΗΜΑ την γλυπτική του προσέγγιση και αντίληψη σε σχέση με τη μεγάλη σοπράνο.
Η Μαρία Κάλλας του Νίκου Φλώρου στο φημισμένο Teatro La Fenice. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη
Ο Νίκος Φλώρος έχει ασχοληθεί στο παρελθόν με την προσωπικότητα της Ελληνίδας υψιφώνου, παρουσιάζοντας, μεταξύ άλλων, την έκθεση «Μαρία Κάλλας – Μήδεια – Αργοναύτες» στη Λισαβόνα, αλλά και στην πόλη Γκούμερσμπαχ της Γερμανίας. Γνωστός για τη μοναδική του τεχνική μετατροπής του ανακυκλωμένου αλουμινίου σε περίπλοκες μεταλλικές λωρίδες και τα κουτιά αναψυκτικών, νερού ή μπίρας, τα οποία χρησιμοποιεί για τη δημιουργία ψηφιδωτών και γλυπτών (θυμίζουμε την εντυπωσιακή έκθεσή του « Ήρωες από μέταλλο» και τη βραβευμένη εκείνη επετειακή συλλογή για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821), φιλοτέχνησε επίσης κοστούμια αλουμινίου εμπνευσμένα από τις ενδυμασίες της Κάλλας στις παραστάσεις της, παρουσιάζοντάς τα το 2023 στην κεντρική αίθουσα της όπερας του Ντουμπάι, με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την γέννηση της Κάλλας.
Μάλιστα, την ίδια χρονιά το εντυπωσιακό μεταλλικό αλουμινένιο φόρεμα της Μαρίας Κάλλας, εμπνευσμένο από εκείνο που φόρεσε η «La Divina» όταν ερμήνευσε την «Τραβιάτα» του Βέρντι, μεταφέρθηκε από το Ντουμπάι στο Ζάππειο της Αθήνας και παρουσιάστηκε κατά την εκδήλωση της Πρεσβείας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων για την 52η επέτειo της ιδρύσεως του Ομοσπονδιακού Κράτους.
«Επέλεξα, λοιπόν, το ατσάλι που είναι ένα υλικό σκληρό, δύσκολο, πολύ ακριβό σε σχέση με τα άλλα υλικά. Μου στοίχισε μια περιουσία, για να το πω απλά», σχολιάζει ο εικαστικός. Το έργο έγινε εξ ολοκλήρου με δικά του έξοδα, χωρίς χρηματοδότες. Ο σκοπός είναι η μορφή της Κάλλας να αποπνέει Ελλάδα. Η βασική έμπνευση για το σώμα της είναι η κλεμμένη Καρυάτιδα από το Ερέχθειο της Ακρόπολης των Αθηνών.
Η Μαρία Κάλλας με την υπογραφή του εικαστικού Νίκου Φλώρου. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη
«Μέσα από τη μορφή του έργου ήθελα να εκφράσω την Ελλάδα. Αν η σύγχρονη Ελλάδα έχει μία μορφή, για μένα αυτή αντικατοπτρίζεται στο πρόσωπο της Μαρίας Κάλλας. Γι’ αυτό το λόγο τοποθέτησα και την ελληνική σημαία με έναν τρόπο ανάγλυφο πάνω στο γλυπτό, γιατί θεωρώ ότι η ντίβα της όπερας μεταφέρει και ένα μεγάλο κομμάτι της Ελλάδας μέσα από τον δικό της μύθο. Η Κάλλας παρ’ όλο που έχει φύγει από τη ζωή, εξακολουθεί να είναι μία πρεσβευτής του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού μεταφέροντας ποικίλα μηνύματα, όπως είναι η αναγκαιότητα του επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα. Προκειμένου να δώσω αυτή την αίσθηση, χρησιμοποίησα ως μοντέλο την κλεμμένη Καρυάτιδα που είναι στο Λονδίνο», μας λέει ο Νίκος Φλώρος.
Ένα δύσκολο έργο και η άρνηση της Αθήνας
Όπως ομολογεί και ο ίδιος, το εγχείρημα ήταν μια πρόκληση, καθώς άφησε στην άκρη τη γνωστή τεχνική του με κατασκευές από ανακυκλωμένο αλουμίνιο για ένα μεγάλο, χρονοβόρο γλυπτό από ατσάλι. Παράλληλα, για πρώτη φορά δημιούργησε το ηχώγραμμα της φωνής της Κάλλας, μορφοποιώντας την ιδιαίτερη εκφραστική φωνή της από μία άριά της, την «Casta Diva», σε ένα τρισδιάστατο γλυπτό το οποίο τοποθετήθηκε στο χέρι της σαν μία προσφορά προς την ανθρωπότητα και την τέχνη. «Η διαδικασία έχει πολλή δουλειά και πολλά έξοδα που δεν πληρώνονται στο τέλος», επισημαίνει ο καλλιτέχνης.
Δύσκολη ήταν και η διαδικασία μεταφοράς του γλυπτού σε μια πόλη όπως η Βενετία που όσο πανέμορφη κι αν είναι, χαρακτηρίζεται από το υδάτινο στοιχείο, με διαδρομές που γίνονται με πλωτά σκάφη μέσα από κανάλια και όχι μέσα από συνηθισμένους δρόμους. Η αρχιτέκτονας Elena Simion, με ειδίκευση στην αποκατάσταση ιστορικών κτιρίων, επιμελήθηκε την τοποθέτηση του γλυπτού.
Μεταφορά και τοποθέτηση του έργου στη Βενετία. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη
«Από τους πιο δύσκολους σταθμούς της ζωής μου σχετικά με την παρουσίαση ενός έργου, ήταν η Βενετία. Είναι πολύ δύσκολη πόλη, γιατί πέρα από την γεωγραφική της θέση και την διαφορετικότητα που παρουσιάζει στη μετακίνηση με τα πλωτά μέσα, οι Βενετσιάνοι δύσκολα αποδέχονται τους ξένους καλλιτέχνες – η πόλη ξεχειλίζει από τέχνη. Για να εκθέσεις στον δημόσιο χώρο της Βενετίας, οι άδειες που απαιτούνται είναι δαιδαλώδεις. Εύχομαι αυτό το έργο να έρθει και στην Ελλάδα κάποια στιγμή.» καταθέτει ο Νίκος Φλώρος.
«Προσπάθησα πάρα πολύ να γίνουν τα αποκαλυπτήρια στην Ελλάδα. Έγινα αποδέκτης μόνο αρνητικών απαντήσεων.»
Η Μαρία Κάλλας βρίσκει τη θέση της στο Θέατρο Λα Φενίτσε. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη
Γιατί όμως το νέο αυτό γλυπτό της Μαρίας Κάλλας αποκαλύφθηκε στην Ιταλία και όχι στην Ελλάδα;
Η απάντηση είναι ότι ο διεθνής εικαστικός βρήκε πόρτες κλειστές. Λέει ο ίδιος: «Προσπάθησα πάρα πολύ να γίνουν τα αποκαλυπτήρια στην Ελλάδα. Μίλησα με πολύ κόσμο στην Αθήνα, με επίσημους φορείς. Ζήτησα, χωρίς οικονομικό όφελος, ένα χώρο προκειμένου να γίνουν τα αποκαλυπτήρια του συγκεκριμένου γλυπτού στα πλαίσια του εορτασμού των 100 χρόνων από τη γέννηση της Κάλλας. Έγινα αποδέκτης μόνο αρνητικών απαντήσεων. Οι περισσότεροι μου είπαν ότι έχουν γίνει πολλές εκδηλώσεις στη μνήμη της Κάλλας και ότι «είναι υπερβολικό να κάνουμε κάτι επιπλέον στην Ελλάδα». Αυτό με λύπησε. Ήθελα να δώσω κάτι όμορφο στην Αθήνα, να ανοίξει ένας διάλογος για τους περαστικούς που θα αντίκριζαν το άγαλμα. Δυστυχώς αυτό που αντιμετώπισα ήταν μόνο άρνηση.»
Τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού της Μαρίας Κάλλας στην κεντρική είσοδο του Ateneo Veneto στην περίφημη πλατεία της Οπερας la Fenice στο κέντρο τής Βενετίας. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη
Αποφασίστηκε, λοιπόν, να γίνουν τα αποκαλυπτήρια στη Βενετία μετά και από τη σύμφωνη γνώμη του δημάρχου της πόλης. Ίσως, στο τέλος της διαδρομής του γλυπτού που θα βρεθεί σε παγκόσμια τουρνέ ακολουθώντας συμβολικά την πορεία των σημαντικότερων σταθμών στην καριέρα της μεγάλης σοπράνο με πρώτους τη Ρώμη και το Παρίσι, να περιλαμβάνεται και η Ελλάδα. Μία σκέψη είναι να δημοπρατηθεί το έργο σε έναν οίκο δημοπρασίας στο εξωτερικό και ένα μεγάλο μέρος των εσόδων να δοθεί υπέρ του Μουσείου Μαρία Κάλλας στην Αθήνα.
Παρά τις αρνήσεις στην Ελλάδα για την αποκάλυψη ενός νέου γλυπτού για την Κάλλας, ο Νίκος Φλώρος επιμένει: «Ως Έλληνας καλλιτέχνης θέλω να μεταφέρω ένα μεγάλο κομμάτι της Ελλάδας μέσα από το έργα μου. Θεωρώ ότι είναι υποχρέωσή μου αυτή η διασπορά της ελληνικής τέχνης ώστε να γίνεται ένας παγκόσμιος διάλογος όχι μόνο για τα υψηλά ιδεώδη που έδωσε στον δυτικό πολιτισμό η Ελλάδα, αλλά και για τον σύγχρονο πολιτισμό της που συνομιλεί με το παρόν και το μέλλον. Προσπαθώ να συνδυάζω όλες τις παραμέτρους και να δίνω το μήνυμα ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να παράγει πολιτισμό.»
Όπως συμπληρώνει ο εικαστικός, στο εξωτερικό δεν είναι πάντα εύκολο να σε αποδεχτούν ως Έλληνα καλλιτέχνη. «Φανταστείτε ότι το άγαλμα της Μαρίας Κάλλας έχει την ελληνική σημαία και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Όπερα Λα Φενίτσε, στη Βενετία. Δεν είναι εύκολο να έχεις φτιάξει μία Κάλλας με την ελληνική σημαία και να την παρουσιάζεις στους Ιταλούς που την διεκδικούν ως Ιταλίδα. Αλλά το τόλμησα, γιατί μου αρέσει να τολμάω ως καλλιτέχνης και να είμαι ριζοσπάστης στη δουλειά μου.»
Νίκος Φλώρος. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη
Όσο για την απόδοση της μεγάλης ντίβας της όπερας στη γλυπτική τέχνη, για την οποία έχουν γραφτεί πολλά, με πιο πρόσφατες τις οργισμένες αντιδράσεις στο περίφημο γλυπτό της Κάλλας στην Αθήνα από την γλύπτρια Αφροδίτη Λίτη, ο Νίκος Φλώρος παραδέχεται ότι είχε μεγάλο άγχος καθώς «είναι πολύ δύσκολη η προσωπικότητα της Κάλλας για να μπορέσεις να την αποτυπώσεις».
«Ήθελα να αποδώσω περισσότερο την αύρα, την αίσθηση, την ενέργεια της Κάλλας.»
«Καμία τέχνη δεν μπορεί να αποδώσει ως πιστό αντίγραφο το πρόσωπό της Μαρίας Κάλλας, εκτός αν είχαμε στα χέρια μας το τέλειο εκμαγείο της. Εγώ ήθελα να αποδώσω περισσότερο την αύρα της, την αίσθηση της, την ενέργειά της. Αυτός ήταν ο σκοπός και αυτή ήταν και η μεγαλύτερη μου αγωνία», σημειώνει στο ΒΗΜΑ ο εικαστικός.
Είναι αλήθεια ότι έχουν γίνει πολλές προσπάθειες στο παρελθόν για να αποτυπωθεί η Κάλλας και ο καθένας την φαντάζεται με τον δικό του τρόπο. «Πιστεύω ότι όλες οι προσεγγίσεις είναι εξαιρετικές, καθώς κάθε καλλιτέχνης βλέπει μία διαφορετική πτυχή μέσα από την προσωπικότητα της και την εκφράζει με διαφορετικό τρόπο. Ας μην είμαστε σκληροί απέναντι στους καλλιτέχνες. Ο κάθε καλλιτέχνης δημιουργεί έργα μέσα από τα οποία θέλει να εκφράσει κάποια διαφορετικά συναισθήματα κι ας μην είναι πάντα επιτυχημένα. Δεν υπάρχει κάποια φόρμουλα επιτυχίας στα έργα τέχνης, αυτό το ξέρουμε.», προσθέτει.
Ο Νίκος Φλώρος μας προτρέπει να χαλαρώσουμε λίγο την προσήλωσή μας στα στερεότυπα και να δούμε τη μεγάλη εικόνα μέσα από το πρίσμα της τέχνης. Όπως ομολογεί: «Η αγωνία μου ήταν να μπορέσω να δημιουργήσω ένα έργο το οποίο να έχει αποδοχή και από τους θαυμαστές της Μαρίας Κάλλας. Πιστεύω ότι κατάφερα να προσεγγίσω την προσωπικότητά της με σεβασμό. Ο σκοπός είναι το γλυπτό να συνεχίσει να υπάρχει μέσα στον χρόνο, πέρα από την ύπαρξη και τη μνήμη του καλλιτέχνη που το φιλοτέχνησε. Στο τέλος είναι το έργο που θα μείνει και όχι ο καλλιτέχνης. Δεν θα μείνει ο Νίκος Φλώρος αλλά η Μαρία Κάλλας. Και ο χρόνος θα είναι ο μεγαλύτερος κριτής όλων αυτών που έχω κάνει.»
Τιμή και πολιτισμός
Το γλυπτό της Μαρίας Κάλλας δίπλα στο Teatro La Fenice αποτελεί φόρο τιμής στην Ελληνίδα ντίβα και σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού. Η παρουσία του εκεί δεν είναι μόνο μια υπενθύμιση της κληρονομιάς της, αλλά και μια γέφυρα που συνδέει την Ελλάδα και την Ιταλία μέσα από την τέχνη και την ιστορία
Η εκδήλωση της παρουσίασης του γλυπτού στη Βενετία, την οποία επιμελήθηκε η αρχιτέκτονας και επιμελήτρια εκθέσεων Ανδρονίκη Φουτσιτζόγλου (Roni Fuci), πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Ελληνικής πρεσβείας στην Ρώμη.
Την εκδήλωση τίμησαν και μίλησαν στα εγκαίνια εξέχουσες προσωπικότητες των γραμμάτων και τεχνών της Βενετίας, μεταξύ των οποίων η αντιδήμαρχος Πολιτισμού της Βενετίας Paola Mar, η διευθύντρια του Ateneo Veneto Enrica Cavalli, η συγγραφέας και ομιλήτρια Έλενα Ματθαιοπούλου και η καθηγήτρια πανεπιστημίου Κατερίνα Καρπινάτο.
Παρόντες ήταν, επίσης, οι πρίγκιπες Herta Margarete Habsburg-Lothringen και Sandor Habsburg-Lothringen, καθώς και ο Giovanni Alliata di Montereale, γιος του Fabrizio Alliata di Montereale, μέλος της Σικελικής ευγενούς οικογένειας και κάτοχος του τίτλου του Πρίγκιπα. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν επίσης ο καταξιωμένος σολίστ πιανίστας Αλέξανδρος Καπέλης, καθώς και εκπρόσωποι της ελληνικής και ιταλικής διπλωματίας.
Ο Νίκος Φλώρος τιμήθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο της Αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας, ένα βραβείο που απονέμεται στο χώρο των Τεχνών και των Γραμμάτων από τον Αυστριακό Αυτοκρατορικό οίκο των Αψβούργων.
