Η σφαίρα που λίγο έλειψε να στοχεύσει μοιραία τον Ντόναλντ Τραμπ τον Ιούλιο του 2024, τελικά σημάδεψε την κουλτούρα του διαδικτύου και την συζήτηση που ανακινήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο τότε υποψήφιος Πρόεδρος βρέθηκε στο Μπάτλερ της Πενσυλβάνια στο πλαίσιο της προεκλογικής του καμπάνιας. Κατά την διάρκεια της ομιλίας του, ακούστηκαν πυροβολισμοί και βρέθηκε πεσμένος πίσω από το πόντιουμ, κρατώντας το αυτί του που αιμορραγούσε. Μέλη των μυστικών υπηρεσιών έσπευσαν να τον συντρέξουν και αφότου τον βοήθησαν να σηκωθεί, ο Τραμπ ύψωσε την γροθιά του και φώναξε εμφατικά προς το πλήθος «Παλέψτε! Παλέψτε! Παλέψτε!».
Εκείνη η στιγμή της απόπειρας δολοφονίας, άφησε το στίγμα της στα πιο κομβικά γεγονότα της χρονιάς και, ως εκ τούτου, ένα από τα πιο viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σχεδόν αμέσως μετά την απόπειρα, οι χρήστες κατέκλυσαν τα κοινωνικά δίκτυα, σε μια προσπάθεια να εξηγήσουν το συμβάν, να το σχολιάσουν ή και να το καταδικάσουν. Αυτό, σε συνδυασμό με την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Ντόναλντ Τραμπ, οδήγησε στο να γίνει το συγκεκριμένο περιστατικό το νούμερο ένα θέμα συζήτησης εντός του διαδικτύου. Memes, hashtags, άρθρα, tweets, οπτικοακουστικό υλικό -είτε πρωτογενές είτε παράγωγο τεχνητής νοημοσύνης- και θεωρίες συνωμοσίας συγκέντρωσαν εκατομμύρια χρήστες γύρω από το ζήτημα.
Τι λένε τα κομπιούτερς και οι αριθμοί
Η δυναμική του γεγονότος αποτυπώνεται γλαφυρά μέσα από δεδομένα αλλά και τις διάφορες μορφές που πήρε.
Χαρακτηριστικά, το video της απόπειρας δολοφονίας του Fox News, προβλήθηκε πάνω από 12 εκατομμύρια φορές συνολικά στο YouTube, ενώ 6 εκατομμύρια προβολές συγκέντρωσε το youtube short της Washington Post, που αποτυπώνει το περιστατικό από την οπτική ενός φωτορεπόρτερ.
Φωτό: EPA
Στην πλατφόρμα X (πρώην Twitter) δημοσιεύθηκαν πάνω απο 98.000 retweets σε 3 μέρες από κορυφαίους παγκόσμιους ειδησεογραφικούς λογαριασμούς, ενώ στο Tik Tok, το hashtag #Trump συγκέντρωσε πάνω από 668 εκατομμύρια views μέσα σε μια εβδομάδα.
Το περιστατικό φυσικά σχολιάστηκε και από διασημότητες, στοιχείο που ενίσχυσε την γρήγορη διάδοση του, με προεξέχοντα ρόλο να παίζει το tweet του Ίλον Μάσκ, το οποίο και σηματοδότησε την υποστήριξη του Τραμπ, με το πρώτο να αναδημοσιεύεται πάνω από 400 χιλιάδες φορές!
Από τα στατιστικά δεν θα μπορούσε να λείπει και ο ίδιος ο Τραμπ, με τη μηνιαία επισκεψιμότητα της πλατφόρμας του, Truth Social, να ξεπερνάει τα 5,67 εκατομμύρια, το μεγαλύτερο κοινό από την ημέρα δημιουργίας του από το 2022, ενώ οι ακόλουθοι του στο Instagram αυξήθηκαν κατά 1 εκατομμύριο μέσα σε 1 εβδομάδα!
Τα δεδομένα πράγματι δίνουν μια εικόνα της μεγάλης απήχησης που είχε το συμβάν, το περιεχόμενο καθαυτό όμως, φωτίζει σημαντικές πτυχές που αναπτύχθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Φίλτρα και πλαίσια
Η δομή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι τέτοια που διευκολύνει το «virality», καθώς έχει μετατρέψει του χρήστες από παθητικούς αποδέκτες, σε δυνάμει δημιουργούς περιεχομένου.
Από το «μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις», στο οικοσύστημα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πλέον, μία εικόνα (μπορεί να) ισούται με… χιλιάδες αλληγορικά memes, αμφιλεγόμενα hashtags, παραπλανητικά προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης και θεωρίες συνωμοσίας. Όλα τα παραπάνω παρακολουθήσαμε ζωηρά (μεταξύ άλλων) στα δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετά την 13η Ιουλίου.
Τι ήταν όμως αυτό που «πυροδότησε» εν προκειμένω την αναπλαισίωση του συμβάντος;
Στην πραγματικότητα, ειδικοί εξηγούν ότι, έπειτα από έντονα γεγονότα από τα οποία αναδύεται σύγχυση και ασάφεια, είναι σχεδόν αναμενόμενο οι άνθρωποι να συσπειρώνονται σε κοινότητες προσπαθώντας να κατανοήσουν, εξηγήσουν, και ενίοτε απλά να σχολιάσουν, μέσω μιας διαδικασίας γνωστής και ως συλλογική νοηματοδότηση.
Στην προκειμένη περίπτωση, τα σημαντικότερα πλαίσια που δημιουργήθηκαν, ανάλογα με τα φίλτρα που έβαλε κάθε κοινότητα χρηστών, αφορούσαν μεταξύ άλλων, εικασίες για τα κίνητρα και την ταυτότητα του δράστη, κριτική προς τα ΜΜΕ και τις μυστικές υπηρεσίες αλλά και ανάδυση στοιχείων ποπ κουλτούρας, όπως εικόνες και memes με έντονη την χρήση τεχνητής νοημοσύνης, και φυσικά θεωρίες συνωμοσίας.
Tweet του χρήστη Arne @ArnePoparne στην πλατφόρμα X
Σατιρικά memes του Τραμπ με δεμένο το αυτί ως άλλος πίνακας του Van Gogh, προβλέψεις των Simpson αλλά και φωτογραφίες επεξεργασμένες με τεχνητή νοημοσύνη, έκαναν τον γύρο του διαδικτύου. Στο ίδιο μήκος κύματος, η τεχνολογική εταιρεία Cyabra, αποκάλυψε ότι bots στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενίσχυσαν ψευδείς ισχυρισμούς, με το 45% των λογαριασμών που χρησιμοποιούσαν hashtags όπως #fakeassassination και #stagedshooting να είναι μη αυθεντικοί. Με τη σειρά τους τα παραπάνω hashtags χρησιμοποιήθηκαν για να ενισχύσουν και να διασπείρουν θεωρίες συνωμοσίας.
«Σκηνοθετημένο; Σκηνοθετημένο!»
Το γεγονός ότι η απόπειρα δολοφονίας του Ντόναλντ Τραμπ ήταν η πρώτη που πραγματοποιήθηκε στην ψηφιακή εποχή, έδωσε πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν και να διαδοθούν ταχύτατα η παραπληροφόρηση και οι θεωρίες συνωμοσίας. Ειδικά οι τελευταίες μεσουράνησαν, καθώς αποτελούσαν το μοναδικό μέσο προκειμένου να καλυφθεί το πληροφοριακό κενό που είχε δημιουργηθεί, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στο διαδικτυακό αποτύπωμα του συμβάντος.
Εκ των πραγμάτων, οι θεωρίες συνωμοσίας συντηρούν ένα αφήγημα το οποίο είναι ανθεκτικό, διαμοιράζεται και επαναπροσδιορίζεται. Αν μη τι άλλο, όσες ακρότητες κι αν παρουσιάζει μια τέτοια θεωρία, δεν παύει να προσφέρει την ψευδαίσθηση μιας εξήγησης και κατ΄επέκταση ένα αίσθημα σύνδεσης με τα τεκταινόμενα.
Θεωρίες συνωμοσίας, κατά βάση ως προς τα αίτια της απόπειρας, ανακυκλώθηκαν τόσο από πλευράς των Ρεπουμπλικανών, όσο και των Δημοκρατικών. Οι πρώτοι επέρριψαν την ευθύνη στον απερχόμενο Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, κάνοντας λόγο για πρακτικές «παρακράτους» ή «αποτυχημένου πραξικοπήματος». Οι δε Δημοκρατικοί χαρακτήρισαν κατηγορηματικά το συμβάν ως «σκηνοθετημένο» και «ψεύτικο», ώστε να ενισχυθεί το προφίλ του Τραμπ ως -τότε- υποψήφιου Προέδρου. Άλλωστε, οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους· η λέξη «σκηνοθετημένο», ήταν η δεύτερη πιο δημοφιλής σε αλληλεπιδράσεις στην πλατφόρμα του X, μετά το όνομα του νυν Προέδρου, συγκεντρώνοντας ακόμη και εκατομμύρια θεάσεις. Βέβαια, το γεγονός οτι το 45% των παραπάνω hashtag ήταν κατασκευασμένο από ψεύτικους λογαριασμούς, καταδεικνύει την εργαλειοποίηση του φόβου σε περιόδους αβεβαιότητας και τον κίνδυνο της παραπληροφόρηση. Πάντως, και οι δύο θεωρίες καταρρίφθηκαν από τις μυστικές υπηρεσίες.
Η ραγδαία και εντατικοποιημένη μετάδοση αυτών των θεωριών συνωμοσίας συνδέεται άρρηκτα με την διασπορά των αποκαλούμενων ψευδών ειδήσεων.. Αν και οξύμωρος ως όρος, διαπότισε ιδιαίτερα την συζήτηση στις κοινωνικές πλατφόρμες για την απόπειρα δολοφονίας και, ως φαινόμενο, υποβοηθήθηκε σημαντικά από τους αλγόριθμούς τους.
Είναι γνωστό, πως οι χρήστες αλληλεπιδρούν με το περιεχόμενο που εκείνοι επιθυμούν να βλέπουν και ως εκ τούτου, περιορίζονται στις απόψεις που συνάδουν με τις δικές τους. Αυτή η συνθήκη, γνωστή ως θάλαμος αντήχησης, συνιστά την βάση της (σκόπιμης) παραπληροφόρησης σε μεγάλο βαθμό.
Παρομοίως λειτουργεί και η έννοια του θύλακα φιλτραρίσματος, κατά την οποία ο αλγόριθμος, ανάλογα με το τι είδους περιεχόμενο επιλέγει να καταναλώσει ο εκάστοτε χρήστης, καταλήγει να του προωθεί μονάχα ό,τι ενδιαφέρεται να ασχοληθεί. Εξού, λοιπόν, η τόσο έντονη παρουσία μη διασταυρωμένων πληροφοριών ή συνωμοσιολογίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά στο X· οι ίδιοι οι χρήστες τις επέλεγαν συνειδητά, διότι ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα που θέλουν, και ο αλγόριθμος τις ενέτεινε.
Ένα σκοτεινό ποτάμι
Με λίγα λόγια, η απόπειρα δολοφονίας του Τραμπ στις 13 Ιουλίου του 2024 είχε όλα τα εχέγγυα για να γίνει, αυτό που λέμε σήμερα με όρους του διαδικτύου, viral: αμφιλεγόμενη φιγούρα, δολοφονική πράξη, οπτικά σύμβολα, συγκινησιακά φορτισμένη γλώσσα, και το πολωμένο πολιτικό κλίμα της Αμερικής.
Αν το μετατρέπαμε σε εικόνα θα έμοιαζε πιθανώς με ένα ποτάμι που έχει φουσκώσει και ορμητικά συμπαρασύρει γνώμες, σχόλια, νέες οπτικές, νέες προσεγγίσεις, αφηγήσεις και φυσικά συνωμοσιολογικές εικασίες. Το ανησυχητικό στην περίπτωση του virality είναι, ότι όλα τα παραπάνω, ξεβράζονται μπροστά στους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης∙ ορμητικά και πληθωρικά, χωρίς φραγμό!
Στον διαδικτυακό κόσμο, φαινόμενα αστραπιαίας δημοφιλίας μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ορθή πληροφόρηση του κοινού. Ο ψηφιακός γραμματισμός των πολιτών, ο έλεγχος του περιεχομένου από τις μεγάλες πλατφόρμες και η επαλήθευση των ειδήσεων, είναι πιο κρίσιμα από ποτέ!
Η εμφατικά υψωμένη γροθιά του Τράμπ είναι ίσως το σημάδι που περιμένουμε -κατά το γνωστό τρεντ των μίντια- για να αγωνιστούμε ενάντια στην παραπληροφόρηση και ένα ασφαλέστερο ψηφιακό περιβάλλον!
Η εικόνα δημιουργήθηκε ψηφιακά με τη βοήθεια AI.
*H Ελένη Κουντουμάδη είναι μέλος του J-Lab και προπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Πάντειου Πανεπιστημίου.
