Γονικός έλεγχος ή ψηφιακή ελευθερία;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή αλλιώς social media αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των νέων ανθρώπων. Προσφέρουν ένα χώρο επικοινωνίας, διασκέδασης και ενημέρωσης, ενώ παράλληλα διαμορφώνουν νέες τάσεις και κουλτούρες. Ωστόσο, η αλόγιστη χρήση τους από παιδιά και εφήβους προκαλεί έντονη ανησυχία, καθώς συνδέεται με σοβαρούς κινδύνους για την ψυχική και τη σωματική τους υγεία.

Πολλές χώρες έχουν ήδη προχωρήσει σε μέτρα για την προστασία των νεαρών χρηστών, ενώ στην Ελλάδα δρομολογείται η λήψη ανάλογων αποφάσεων, όπως η απαγόρευση χρήσης κοινωνικών δικτύων από παιδιά κάτω των 15 ετών και η δημιουργία ειδικής εφαρμογής γονικού ελέγχου.

Η συζήτηση αυτή είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, καθώς οι επιπτώσεις των κοινωνικών δικτύων στα παιδιά και τους εφήβους είναι πλέον καλά τεκμηριωμένες. Έρευνες αποδεικνύουν ότι η παρατεταμένη έκθεση σε πλατφόρμες όπως το Instagram και το TikTok μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αυτοεκτίμηση, να προκαλέσει άγχος και κατάθλιψη και να ενισχύσει το αίσθημα απομόνωσης, μοναξιάς και ανασφάλειας των νέων, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων.

Τα παιδιά συγκρίνονται διαρκώς με τις εξιδανικευμένες εικόνες που βλέπουν, ενώ οι έφηβοι, καθώς βρίσκονται σε μια ευαίσθητη περίοδο διαμόρφωσης της ταυτότητάς τους, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε τέτοιες επιρροές.

Ένας άλλος σοβαρός κίνδυνος είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying), ο οποίος έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Τα κοινωνικά δίκτυα συχνά γίνονται πεδίο προσβολών, ταπεινώσεων και απειλών, με τα θύματα να βιώνουν έντονη ψυχολογική πίεση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι συνέπειες μπορεί να είναι τραγικές, καθώς έχουν καταγραφεί περιστατικά αυτοτραυματισμού και αυτοκτονιών λόγω διαδικτυακού εκφοβισμού.

Η αλόγιστη χρήση των κοινωνικών δικτύων συχνά εξελίσσεται σε εθισμό, με σοβαρές επιπτώσεις στην καθημερινότητα των παιδιών. Πολλά από αυτά αφιερώνουν υπερβολικές ώρες μπροστά στις οθόνες, παραμελώντας τη σχολική μελέτη, τις εξωσχολικές δραστηριότητες και τις κοινωνικές τους σχέσεις.

Ο περιορισμένος ύπνος και οι διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες είναι συχνά επακόλουθα αυτής της υπερβολικής ενασχόλησης, ενώ παρατηρούνται φαινόμενα όπως ψυχογενής ανορεξία, βουλιμία ή ακόμη και παχυσαρκία, κυρίως στην εφηβική ηλικία. Ο εθισμός στα κοινωνικά δίκτυα δεν επηρεάζει μόνο τη σχολική απόδοση, αλλά μπορεί να οδηγήσει και σε πλήρη εξάρτηση με μακροχρόνιες συνέπειες.

Επιπλέον, η ανεξέλεγκτη έκθεση των παιδιών σε ακατάλληλο περιεχόμενο μέσω των κοινωνικών δικτύων αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους της σύγχρονης ψηφιακής εποχής. Περιεχόμενο που περιλαμβάνει σκηνές βίας, σεξουαλικές αναφορές ή παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει βαθιά την ψυχοσύνθεση των παιδιών, ειδικά σε ηλικίες όπου η κριτική σκέψη και η ικανότητα διάκρισης της πραγματικότητας από τη φαντασία δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί πλήρως.

Η προστασία της ιδιωτικότητας αποτελεί έναν ακόμη τομέα ανησυχίας. Τα παιδιά συχνά δεν κατανοούν τους κινδύνους που ελλοχεύουν όταν μοιράζονται προσωπικές πληροφορίες στο διαδίκτυο, καθιστώντας τα ευάλωτα σε διαδικτυακούς θηρευτές και απειλές, όπως η κλοπή δεδομένων.

Αντιμέτωπη με αυτούς τους κινδύνους, η ελληνική κυβέρνηση σχεδιάζει μια σειρά μέτρων που στοχεύουν στην προστασία των παιδιών. Ένα από τα βασικά μέτρα είναι η απαγόρευση χρήσης κοινωνικών δικτύων από παιδιά κάτω των 15 ετών, μια απόφαση που έχει υιοθετηθεί ή θεσπιστεί σε αρκετές χώρες, όπως η Αυστραλία, η Νορβηγία και η Γαλλία. Παράλληλα, αναμένεται σε αρκετές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, η ανάπτυξη μιας ειδικής εφαρμογής γονικού ελέγχου, η οποία θα επιτρέπει στους γονείς να ελέγχουν το περιεχόμενο που βλέπουν τα παιδιά τους στο διαδίκτυο. Η εφαρμογή αυτή θα περιλαμβάνει δυνατότητες όπως φιλτράρισμα ακατάλληλου περιεχομένου, χρονικό έλεγχο της χρήσης του διαδικτύου και ειδοποιήσεις για ύποπτες δραστηριότητες.

Ωστόσο, η απαγόρευση από μόνη της δεν αρκεί για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Χρειάζεται μια συνολική στρατηγική που θα περιλαμβάνει την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση τόσο των παιδιών όσο και των γονέων. Οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν τους κινδύνους και να αποκτήσουν τα απαραίτητα εργαλεία για να καθοδηγούν τα παιδιά τους. Παράλληλα, τα σχολεία μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο, ενσωματώνοντας στο πρόγραμμα σπουδών μαθήματα για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου και την κριτική αξιολόγηση του περιεχομένου.

Ομολογουμένως, η τεχνολογία είναι αναπόφευκτη και αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο για τη μάθηση, τη δημιουργικότητα και την επικοινωνία. Το ζητούμενο δεν είναι η αποφυγή της, αλλά η σωστή διαχείρισή της. Με τη λήψη των κατάλληλων μέτρων και τη συνεργασία όλων -γονέων, εκπαιδευτικών και πολιτείας- μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά θα αξιοποιούν το διαδίκτυο με ασφάλεια και υπευθυνότητα.

Η προστασία των παιδιών από τους κινδύνους των κοινωνικών δικτύων είναι μια επένδυση στο μέλλον. Είναι χρέος μας να τους παρέχουμε τα εφόδια που χρειάζονται για να πλοηγηθούν με ασφάλεια στον ψηφιακό κόσμο, διατηρώντας την ψυχική και τη σωματική τους υγεία.

Η Ειρήνη Παλιβάκου είναι φιλόλογος, ειδική παιδαγωγός, ΜSc., συνεργάτιδα Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών