Είναι πια κομμάτι της εορταστικής παράδοσης. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίζεται με κάθε λογής στολίδια, ήδη από τις αρχές του Νοέμβρη, για να το χορτάσουμε. Λαμπιόνια, μπάλες και αη βασίληδες είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διακόσμησής του.
Πότε έγινε το χριστουγεννιάτικο δέντρο συνώνυμο των γιορτών; Πότε έγινε κομμάτι της ελληνικής παράδοσης; Και ποιες είναι οι χώρες που «διεκδικούν» την πρωτιά;
Η «βαλτική διαμάχη» για το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο
Το διεθνές πλέον έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου που χάνεται στα βάθη των αιώνων, έχει παγανιστική προέλευση. Οι Κέλτες Δρυίδες, μέλη της υψηλόβαθμης θρησκευτικής τάξης στην αρχαιότητα, τιμούσαν τα αειθαλή δέντρα κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου καθώς τα θεωρούσαν σύμβολα αθανασίας, αφού διατηρούνταν πράσινα κατά την διάρκεια του χειμώνα.
Οι Βίκινγκ έκοβαν τα δέντρα και τα στόλιζαν με φρούτα. Θεωρούσαν την ερυθρελάτη, αειθαλές κωνοφόρο δέντρο, ως ένα δέντρο με υπερφυσικές δυνάμεις καθώς διατηρούσε τα φύλλα του ακόμα στις πιο χαμηλές θερμοκρασίες.
Ταυτόχρονα, οι Ρωμαίοι επέλεγαν κλαδιά πεύκου για να διακοσμήσουν τα σπίτια τους κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών του Ιανουαρίου.
Το δέντρο ως χριστουγεννιάτικο σύμβολο καθιερώθηκε κατά τον 8ο αιώνα, όταν ο Άγιος Βονιφάτιος θέλησε να αντικαταστήσει την βελανιδιά, που μέχρι τότε αποτελούσε ιερό σύμβολο των ειδωλολατρών, με το έλατο που καθιερώθηκε ως δέντρο των Χριστουγέννων.
Η πρώτη τεκμηριωμένη χρήση του δέντρου των Χριστουγέννων και της πρωτοχρονιάς διεκδικείται από την πόλη Ταλίν της Εσθονίας και από τη Ρίγα της Λετονίας. Και οι δυο πόλεις ισχυρίζονται ότι είχαν τα πρώτα Χριστουγεννιάτικα δέντρα κατά το έτος 1441μΧ.
Πάντως στη Ρίγα, υπάρχει σε μια πλατεία μια επιγραφή που αναφέρει: «Το πρώτο δέντρο της πρωτοχρονιάς στη Ρίγα το έτος 1510» και μάλιστα σε οκτώ γλώσσες.
Τα πρώτα γνωστά στολίδια ήταν τρόφιμα, ρούχα και χρήσιμα είδη. Όταν ο κόσμος άρχισε να έχει καλύτερο βιοτικό επίπεδο άρχισε να κρεμάει διακοσμητικά αντικείμενα.
Ο πρώτος που χρησιμοποίησε το δέντρο όπως το ξέρουμε σήμερα, ίσως να ήταν ο γερμανός ιεροκήρυκας Μάρτιν Λούθερ κατά τον 16ο αιώνα. Μια γερμανική παράδοση αναφέρει ότι την παραμονή των Χριστουγέννων ο Μάρτιν Λούθερ περπατούσε μέσα στο δάσος.
Κάποια στιγμή σήκωσε το βλέμμα του για να δει τα αστέρια στον ουρανό. Και καθώς κοιτούσε τα αστέρια μέσα από τα δέντρα, αισθάνθηκε ότι αυτά κρεμόντουσαν από τα κλαριά των δέντρων.
Όταν πήγε στο σπίτι του είπε στα παιδιά του ότι ο Θεός επέτρεψε να κατέβουν στη γη τα αστέρια για τη γιορτή των Χριστουγέννων.
Η ιστορία στα βάθη των αιώνων
Σε χειρόγραφο του Βρετανικού Μουσείου, του 13ου αιώνα, αναφέρεται πως το έτος 512 ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α΄ έκτισε έναν ναό στο Τουρ Αμπντίν της Συρίας στον οποίο προσέφερε δύο ορειχάλκινα δένδρα στημένα εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης του Ιερού Βήματος, τα οποία είχαν θέσεις για φώτα.
Επίσης και στον Ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν επί Βυζαντίου, στο επιστύλιο του τέμπλου, μεταλλικά δένδρα σε σχήμα κώνου (πυρσόμορφα δένδρα) όμοια με κυπαρίσσια, όπου αντί για καρπούς έφεραν φώτα σε σχήμα κωνοειδές. Βεβαιώνεται επιπλέον η χρήση πολυκάνδηλων σε σχήμα δένδρου σε όλο τον ναό.
Μάλιστα σε διάφορα μέρη όπως στο Λιτόχωρο Πιερίας και τα Επτάνησα στόλιζαν δένδρα στο μέσο των Εκκλησιών με φρούτα ή και καρπούς. Στην Καππαδοκία στόλιζαν μέσα στα σπίτια κατά το Δωδεκαήμερο κλαδιά κωνοφόρων ή άλλων δένδρων με ξηρούς καρπούς και αυτοσχέδια στολίδια.
Στην αρχαία Ελλάδα καθιερώθηκε το στόλισμα του δέντρου ελιάς, που το τοποθετούσαν μπροστά στην πόρτα του σπιτιού. Το στόλισμα περιλάμβανε κλωστές από μαλλί, διάφορα φρούτα και καρπούς, σύκα, χουρμάδες, κορδέλες λευκές και κόκκινες.
Το κλαδί της ελιάς ονομαζόταν Ειρεσιώνη (είριον=έριον=μαλλί) και το κρατούσαν μέχρι την επόμενη χρονιά. Τα παιδιά γυρνούσαν τα σπίτια και τραγουδούσαν: «εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι καὶ κύλικ’ εὔζωρον, ὅπως μεθύουσα καθεύδῃς» (η ειρεσιώνη έχει πάνω της σύκα και ψωμιά παχιά και μέλι σε ποτήρι και λάδι για σπόγγισμα (του προσώπου) και φιάλη με καλό κρασί, ώστε να κοιμηθείς μεθυσμένη).
Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο που στολίστηκε σε ελληνικό σπίτι
Στην Ελλάδα το έθιμο αυτό του έλατου ως χριστουγεννιάτικη διακόσμηση ήρθε για πρώτη φορά με τον Βαυαρό Βασιλιά Όθωνα το 1833, που σημαίνει ότι είχε ήδη καθιερωθεί ως έθιμο στους βασιλικούς οίκους της Βόρειας Ευρώπης.
Αρχικά στολίστηκε στα ανάκτορα του Ναυπλίου και εν συνεχεία στην Αθήνα, όπου οι κάτοικοι έκαναν ουρές για να το θαυμάσουν. Σημειώνεται ότι στη Γαλλία ως έθιμο εισάχθηκε αρκετά χρόνια μετά από ό,τι στην Ελλάδα από την Κόμισσα της Ορλεάνης.
Στις 24 Δεκεμβρίου 1843 στήθηκε για πρώτη φορά χριστουγεννιάτικο δέντρο σε ελληνικό σπίτι και συγκεκριμένα στο αρχοντικό του Ναξιώτη Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, γενικού Προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα.
Το έθιμο, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, άργησε να εξαπλωθεί στην χώρα μας. Μόλις τη δεκαετία του ’30 κάποια αστικά σπίτια άρχισαν να στολίζουν χριστουγεννιάτικο δέντρο, ενώ μεταπολεμικά το έθιμο διαδόθηκε ταχύτατα.
